WAXA QORAY ZULAL SEMA IYO YUSUF KAMADAN
Heshiiskan, oo la saxiixay bishii Luulyo 2024, wuxuu Turkiga si rasmi ah u siinayaa xuquuqda kaliya ee lagu sahmin karo lana soo saari karo shidaalka iyo gaaska dabiiciga ah ee saddex aag oo badda Soomaaliya ka mid ah.
Sanadihii la soo dhaafay, Turkiga wuxuu horumarin ballaaran ka sameeyay sahminta iyo waxsoosaarka shidaalka, gaar ahaan kaddib markuu helay ceelal shidaal oo muhiim ah Badda Madow sanadkii 2020.
Baris Saglam, oo ah khabiir ku takhasusay tamarta, ayaa sheegay in Turkiga uu sameeyay maalgelin ballaaran oo ku saabsan tababarka farsamada iyo qalabka lagama maarmaanka u ah sahminta shidaalka. Heshiiskan cusub wuxuu siinayaa Shirkadda Shidaalka Turkiga (TPAO) xuquuqda ay ku baari karto shidaalka iyo gaaska dabiiciga ah ee 15,000 oo kilomitir oo laba jibbaaran, oo loo kala qaybiyey saddex qaybood: laba ka mid ah oo u dhow xeebaha iyo mid kale oo ka fog xeebaha Soomaaliya.
Hormarinta Awoodda Tamarta Turkiga
Turkiga ayaa horumarin weyn ka sameeyay awooddiisa tamarta, gaar ahaan dhinacyada maraakiibta sahminta shidaalka. Dalka wuxuu leeyahay lix markab oo si gaar ah loogu talagalay hawlaha sahaminta iyo qodista, oo ay ka mid yihiin markabka sahminta Barbaros Hayrettin Pasa iyo MTA Oruc Reis, iyo markabka qodista Fatih, Yavuz, Kanuni, iyo Abdulhamid Han.
Sidoo kale, Turkiga wuxuu si weyn horumarin ugu sameeyay wax-soo-saarka tamarta dib-u-cusboonaysiinta, isagoo hadda soo saara dhammaan qalabka tamarta dabaysha iyo inta badan qalabka tamarta qoraxda. Tani waxay yareysay ku-tiirsanaanta qalabka tamarta ee dibadda laga keeno, taas oo sare u qaadday is-maamulkiisa tamareed.
Oruc Reis, oo ah markabka sahminta badda ee Turkiga, ayaa la filayaa inuu sameeyo sahmin saddex-geesood ah (3D seismic survey) si loo helo ceelal shidaal iyo gaas cusub oo ku dhex jira biyaha Soomaaliya.
Dhaqaalaha iyo Iskaashiga Soomaaliya iyo Turkiga
Heshiiskan kuma koobna oo kaliya sahminta shidaalka, balse wuxuu astaan u yahay istiraatiijiyadda dheer ee Turkiga ee ku aaddan xiriirka Afrika. Turkiga wuxuu xiriir qoto dheer la leeyahay Afrika, isagoo ka faa’iideysanaya taariikhdiisa aan la xiriirin gumeystihii reer Galbeedka. Baris Saglam wuxuu xusayaa in Turkiga uu qaadanayo hab iskaashi ah oo ah “guul-guul,” kaasoo diiradda saaraya iskaashi wax-ku-ool ah.
Dr. Serhat Orakci, oo ah bare ka tirsan Jaamacadda Halic ee cilmiga siyaasadda iyo xiriirka caalamiga ah, wuxuu xusayaa in maal-gashiga tamarta uu u baahan yahay aragti fog. Heshiiska Soomaaliya iyo Turkiga wuxuu muujinayaa sida Turkiga uu diiradda u saarayo yoolal waqti dheer ah.
Caqaradaha Ammaanka iyo Doorka Turkiga
Dagaallada gudaha iyo caqabadaha amni ee Soomaaliya ayaa horay u hor istaagay ka faa’iidaysiga kheyraadka dabiiciga ah ee dalka. Si kastaba ha ahaatee, Turkiga wuxuu ka shaqeynayaa sugidda amniga maalgashiyadiisa iyada oo loo marayo taageerada milatari ee uu siiyo Soomaaliya. Xero-ciyaareedka TURKSOM, oo la aasaasay 2017, ayaa tababaraya kumanaan askari oo Soomaali ah si loo dhiso ciidan adag oo sugi kara amniga dalka.
Dr. Orakci wuxuu tilmaamay in caqabadaha amni ay halis weyn ku yihiin hawlaha sahminta shidaalka ee Soomaaliya. Si kastaba ha ahaatee, joogitaanka ciidan ee Turkiga wuxuu damaanad qaadi karaa badqabka maalgashiyadan.
Mustaqbalka Tamarta Soomaaliya iyo Doorka Turkiga
Turkiga ayaa sanadihii la soo dhaafay sameeyay horumar ballaaran oo la xiriira madax-bannaanida tamarta, gaar ahaan helitaanka kheyraad dabiici ah oo hoos u dhiga ku-tiirsanaanta tamarta dibadda laga keeno. Sahminta shidaalka Soomaaliya waxay qayb ka tahay dadaallada Turkiga ee ah inuu helo ilaha tamarta cusub.
Saglam wuxuu xusayaa in Turkiga uu bartilmaameedsanayo isticmaalka kheyraadkiisa gudaha, balse guulihiisa ugu waaweyn ay yihiin sahminta iyo horumarinta kheyraadka shidaalka. Wuxuu intaa ku daray in haddii ceelal shidaal laga helo Soomaaliya, shirkadda TPAO ay door weyn ka ciyaari doonto wax-soo-saarka shidaalka iyo gaaska dalkaas.
Heshiiska tamarta ee Soomaaliya iyo Turkiga wuxuu tusaale u yahay iskaashi dhab ah oo faa’iido u leh labada dal. Waa tallaabo muhiim ah oo kor u qaadeysa xiriirka labada dal, horumarinta dhaqaalaha Soomaaliya, iyo horumarka guud ee tamarta gobolka.
Soomaaliya waxay u baahan tahay xasillooni iyo horumar, waxaana heshiiskaan uu fure u noqon karaa mustaqbal ifaya oo dhanka tamarta iyo horumarinta dhaqaalaha ah.
XIGASHO: TRT World
