WAXA QORAY: NURI ADEN
Laba milyan oo Soomaali ah ayaa ku nool dibadda dalkooda hooyo, taasoo ka dhigaysa inay ka mid yihiin qurbajoogta ugu kala firdhisan dunida. Qayb weyn oo ka mid ah bulshada Soomaalida waxay ku sugan tahay Bariga Dhexe, Mareykanka, Yurub, Waqooyiga Ameerika, UK, iyo Geeska Afrika.
Sida caadiga ah ee socdaalka loo sameeyo ee ay sababto raadinta fursado nololeed oo ka wanaagsan tan hore loo haystay, dad badan oo ka tirsan bulshada qurbajoogta Soomaalida ayaa ku guuleystay deegaanada ay tageen.
Si kastaba ha ahaatee, waxa aan meesha maqan ayaa ah xanuunka xusuusta loo qabo dalka hooyo, wejiyadii ay yaqaaniin, iyo astaamahii dhaqanka.
Inkastoo dagaalkii sokeeye ee 1990-meeyadii uu sababay in bulsho weyn ay ka qaxdo dalka, haddana Soomaali badan ayaa dhaqaalahooda iyo khibradahooda uga qayb qaatey koritaanka dalkooda.
Kuwa weli ku sugan dibadda, kana mid aha kuwa guulaha ka gaaray Waqooyiga Ameerika iyo Yurub, ayaa ka tirsan xubnaha baarlamaanka, wasiirrada iyo xirfadlayaal kala duwan oo ka shaqeeya goobaha kala duwan ee bulshada.
“Markaan arko qurbajoogta Soomaalida oo dib ugu soo laabanaysa si ay uga qayb qaataan horumarinta dhaqaalaha dalka, gaar ahaan iyagoo ka qayb qaadanaya ururada aan dowliga ahayn iyo bulshada rayidka, si gaar ah xilliyada qalalaasaha, waxa ii dareen farxadeed," ayay tiri Jawaahir Daahir MBE, guddoomiyaha hay’adda Global Somali Diaspora (GSD), oo la hadashay TRT Afrika.
“Mustaqbalku wuxuu u muuqdaa mid ifaya oo rajeyn leh, iyadoo dhalinyaro aqoon leh — macallimiin, shaqaale bulshada, qareeno, dhakhaatiir, iyo kalkaaliyayaal — ay si firfircoon ugu soo laabanayaan bulshadooda, haddii ay joogaan Turkiga, Yurub, Waqooyiga Ameerika, ama Afrika.”
Dib-u-soo-laabashada Qurbajoogta
Qaar ka mid ah qurbajoogta ayaa Soomaaliya ku soo laabtey si ay hormuud uga noqdaan qaybaha muhiimka ah sida daryeelka caafimaadka, waxbarashada, beeraha iyo tiknoolajiyada. Hawlgallada lacag soo dirista, maalgelinta, iyo wareejinta xirfadaha ayaa sidoo kale ka qayb qaata dhaqaalaha iyo bulshada dalka.
Qaramada Midoobay iyo hay’adaha maaliyadeed ee kala duwan ayaa qiyaasaya in lacagaha la soo diro ay u dhexeeyaan $1.4 bilyan iyo $2 bilyan sanadkii, taas oo taageerta ku dhawaad kala bar qoysaska Soomaaliyeed ee ku nool dalka ay ku noolyihiin 18 milyan oo qof.
Qurba-joogta Soomaaliyeed ee Caalamka (GSD), oo ah urur aan faa’iido doon ahayn oo la aasaasay si loo mideeyo bulshada Soomaalida ee caalamka, ayaa si weyn u xoojiyay xiriirka u dhexeeya qurbajoogta iyo dhulkooda hooyo.
"Waxaan si cad u xasuustaa kulankeenii dhacay bishii Juun 2014 anagoo boqollaal ah oo ka kala yimid Turki, Yurub, Waqooyiga Ameerika, Asia, Australia, iyo Afrika. Waxaan garowsanay baahi jirtay— waxaanu ku kala firdhisanahay dunida oo dhan, laakiin ma jirin hab aan isugu hiranno," ayay tiri Jawaahir, oo fadhigeedu yahay Boqortooyada Ingiriiska (UK).
Midaynta Hadafka
GSD waxay martigelisay shirkeedii caalamiga ahaa ee sannadlaha ahaa ee 10-aad ee dhacay 28-29 Sebtember ee Istanbul, halkaas oo lagu aasaasay toban sano ka hor. "Si qoto dheer ayaan uga mahadcelineynaa soo dhawaynta diirran ee dowladda iyo bulshada Turkiga, taasoo si weyn u kordhisay dadaalladeenna dhisidda awoodda ee jiilka dhalinyarada.
Taageeradooda aan kala go’a lahayn ee dowladda Soomaaliya, oo ay ku jirto tababarka booliska iyo milatariga iyo xoojinta daryeelka caafimaadka, ayaa ahayd mid qiimo sare leh,” ayaa tiri Jawaahir.
"Saaxiibtinimadan waarta waxay sii adkaynaysaa, waxaanan si qoto dheer uga mahadcelineynaa taageerada joogtada ah ee dadka Turkiga, kuwaas oo nagu garab istaagay xilligeenii ugu adkaa. Dadaalkooda wuxuu sameeyay farqi muuqda oo ku saabsan safarkayaga dhinaca horumarka iyo xasilloonida."
Maalgashadayaasha Qurbajoogta iyo Koritaanka Dhaqaalaha
Lacag soo dirista, maalgelinta, iyo isdhaafsiga xirfadaha ayaa si weyn uga qayb qaatay dhaqaalaha Soomaaliya. Maalgashadayaasha qurbajoogta ayaa mas'uul ka ah ilaa 80% ee caasimadda hore ee loogu talagalay ganacsiyada yar yar iyo kuwa dhexdhexaadka ah.
Soomaaliya, iyadoo sii wadeysa dib u dhiska, dowladda waxay garowsan tahay doorka muhiimka ah ee qurbajoogta ee horumarinta dalka. Dhammaan hoggaamiyaasha Soomaalida, oo uu hoggaaminayo madaxweynaha Xasan Sheekh Maxamuud, waxay had iyo jeer aqoonsadeen doorka qurbajoogta Soomaalida, iyagoo ku dhiirrigelinaya inay sii wadaan maalgelinta dib-u-dhiska Soomaaliya.
Intii uu ku jiray safarradiisa rasmiga ah, sida kii ka horeeyay, Madaxweyne Xasan Sheekh wuxuu kulamo la qaataa qurbajoogta isagoo mar walba ugu baaqo taageeradooda ee dagaalka ka dhanka ah argagixisada iyo dadaallada dhismaha qaranka.
Dhinaceeda, Muqdisho waxay dadaal ugu jirtaa inay fududeyso soo laabashada qurbajoogta si ay ugu biirto bulshada guud. Mid ka mid ah caqabadaha waa kala duwanaanshaha xirfadeed iyo dhaqaale. Qurbajoogta waxay leeyihiin waxbarasho, xirfado iyo khibrado aan si sahal ah looga heli karin gudaha.
“Marka xubnaha qurbajoogta Soomaalida ay dalka ku soo noqdaan, inta badan waxaa lagu arkaa iyadoo lagu eegayo aragti kale. Bulshooyinka gudaha waxay u yaqaanaan 'Qurbajoog', iyagoo aqoonsanaya khibradooda dibadda. Eraygani wuxuu muujinayaa qaddarin iyo dareen kala-sooc," ayay Jawaahir u sheegtay TRT Afrika.
Moalim Abdallah, oo ah khabiir tiknoolojiyada ah oo waxbarasho iyo tababar ku qaatay London, ayaa aasaasay GlobalNet, oo u heellan awood-siinta bulshada Soomaalida iyadoo bixisa tababaro iyo dhiirrigelin si ay ugu soo biiraan qaybta tiknoolajiyada.
"Dowladdeenna waxay u baahan tahay inay maalgeliso hirgelinta hal-abuurnimada dijitaalka ee dhalinyarada Soomaaliyeed," ayuu yiri Moalim.
Dr Maryan Qasim, oo hore u ahayd wasiir ka tirsan dowladda Federaalka, waxay aaminsan tahay in qurbajoogta Soomaalida iyo dadkooda gudaha ay si wadajir ah u qaadi karaan waddo horumar leh haddii ay ka fogaadaan qabiyaaladda.
XIGASHO: TRT Afrika
