Benyamin Netanyahu gücünü möhkəmləndirmək və cavabdehlikdən yayınmaq üçün siyasi parçalanmaları dərinləşdirmək, kövrək koalisiyasını zəiflətmək və İsrail iqtisadiyyatında sabitliyi pozmaq riskini nəzərə alıb.
Netanyahu hökuməti üçün məhkəmə təyinatlarına daha çox nəzarət edəcək və ölkənin Ali Məhkəməsinin müstəqilliyini əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədəcək mübahisəli məhkəmə islahatları üçün yeni səylərə üz tutur.
Təkliflər bu ilin əvvəlində İsrail tarixində ən böyük nümayişlər olan kütləvi etirazlara səbəb oldu və qayda-qanunun müvəqqəti olaraq dondurulmasına gətirib çıxardı.
Netanyahu hökuməti islahatları demokratiyanı gücləndirmək üçün zəruri qəbul edir. Müttəfiqləri də Ali Məhkəmənin parlament işlərinə iddia edilən müdaxiləsini dayandırmağa dəstək olduqlarını bildirirlər. Amma faktlar tamam başqadır.
Məsuliyyət qorxusu
Netanyahunun ədliyyə sistemini əsaslı şəkildə bərpa etmək üçün təcili tələbi bu həftə rüşvətxorluq, fırıldaqçılıq və etibardan sui-istifadə etməkdə günahlandırıldığı korrupsiya ittihamı ilə məhkəməyə çıxmasından sonra gündəmə gəldi.
Bundan əlavə, oktyabrın 7-də HƏMAS-ın rəhbərliyində İsrailə qarşı hücumlara görə cavabdehlik üçün ictimaiyyətin tələbləri artır. Ətraflı şəkildə cinayət təhqiqatı Netanyahu administrasiyasının hazırlığı və ya hazırlığının olmaması ilə bağlı zərərli təfərrüatları ortaya çıxara və Netanyahunun özü də daxil olmaqla yüksək vəzifəli məmurları məsuliyyətə cəlb edə bilər.
Bu kontekstdə, görünür, islahatlar prinsiplərdən daha çox baş naziri və onun hökumətini nəzarətdən və onun nəticələrindən qorumağa yönəlib.
Hücumlardan canını xilas edənlər və girovların qohumları tərəfindən bu yaxınlarda açıqlanan sərt dillə hazırlanmış komissiya hesabatında Netanyahunu yüksək səviyyədə qərar qəbul etmək mexanizmlərinə zərər vermək və 7 oktyabrda hücumların olmasına imkan tanıyan şərtləri təşviq etməkdə günahlandırılıb.
Ali Məhkəmə Netanyahunun davranışı ilə bağlı araşdırmalara nəzarət etmək üçün tərəfsiz bir hakim təyin edərsə, baş nazirin qarşısını almağa qərarlı olduğu bir ssenari olan yayğın qəzəb arta bilər.
Dövlət araşdırma komissiyası işə başlayacağı təqdirdə, Netanyahunun müharibədən əvvəlki davranışını hərtərəfli araşdırmaq və təqib üçün zəmin yaratmaq üçün çoxlu sayda şahid cəlb edə bilər. Bu da Netanyahunun hücumları inandırıcı şəkildə inkar etmək səylərini və günahı ordunun üzərinə yıxmaq istəyinə mane ola bilər.
Bununla belə, ictimai təzyiq öz təsirini göstərməyə başladı. Netanyahunun sirdaşı və məhkəmə sisteminin yenilənməsi planının baş memarı olan İsrailin ədliyyə naziri Yariv Levin gələn il yanvarın ortalarına qədər Ali Məhkəmənin yeni baş hakimin təyin edilməsi ilə bağlı çağırışları ilə üzləşib.
Bu vəziyyət baş nazirin təyinat prosesini təxirə sala və Netanyahu ilə onun ifrat sağçı koalisiyasının lehinə olacaq bir hakimi təyin etmə səylərini çətinliklə qarşı-qarşıya qoya bilər. Vaxtın məhdud olduğu nəzərə alınsa, baş nazirin məhkəmə sistemində əsaslı yeniləmə planının əleyhinə olan sol təmayüllü hakim İsaak Amitin yüksəlişi getdikcə daha da dəqiqləşir və Netanyahunun hakimiyyətə gəlməsini çətinləşdirir.
Öz maraqlarını qorumaq yarışında Netanyahu, görünür, məhkəmə islahatına təkan vermənin İsrail xalqını daha da uzaqlaşdırmaq riski olduğunu unudub. Bir çoxları üçün bu məsələ Qəzzada hələ də saxlandığı güman edilən girovların azad edilməsi kimi daha aktual prioritetlərdən yayındırmaq kimi qiymətləndirilir.
Netanyahu girovların ABŞ-ın dəstəyi ilə azad ediləcəyinə əminliyini ifadə etsə də, ölməkdən qorxduğu təxminən 30 əsir haqqında hələ də açıqlama verməyib. Xalqın etirazları aylardır davam edir və müxalifət də bunun qarşısında sakit qalmayacaq.
Koalisiya problemləri
Məhkəmələrin səlahiyyətlərini məhdud etmək üçün təzyiq etmək Netanyahunun kövrək koalisiyası daxilində fikir ayrılıqlarını dərinləşdirə bilər. Keçən il hökumət əleyhinə kütləvi nümayişləri ifrat sağçı hökuməti çoxlu sayda etirazçı ilə qarşı-qarşıya gətirdi və bu da, gərginliyi daha da artıran güc tətbiqi iddialarını artırdı.
Netanyahu radikal sağçı milli təhlükəsizlik naziri İtamar Ben-Qviri vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə ittihamları ilə işdən çıxarmaq üçün İsrail baş prokurorunun təzyiqi altındadır. Həmin səbəbdən məhkəmə islahatları üçün yeni təzyiq Netanyahunun qaneedici çoxluğu saxlamaq üçün dəstəyi kritik olan Ben-Qvirə qarşı impiçment işini gücləndirə bilər.
Netanyahunun ultra-pravoslav koalisiya tərəfdaşları da onun üçün başqa bir böyük maneədir. Baş nazir onların əsas arzusu olan ultra-pravoslav yəhudilərin hərbi xidmətdən azad edilməsi ilə bağlı əsas tələblərini yerinə yetirmədən istənilən məhkəmə islahatlarını həyata keçirməkdə çətinlik çəkəcək. Netanyahu indiyədək koalisiya müttəfiqlərini onların maraqlarının yaxşı qorunduğuna inandırmaqda çətinlik çəkib.
Baş nazir tələblərini yerinə yetirmək üçün təzyiq edərsə, ultra-pravoslav insanların hərbi xidmətdən azad edilməsini istisna edən İsrail Ali Məhkəməsi ilə mümkün hesablaşma riskini qəbul etmiş olacaq. Digər tərəfdən, bu tələblərə məhəl qoymasa, məhkəmə islahatlarını rekord müddətdə həyata keçirmək məqsədinə mane ola bilər.
Hökumətin səbri tükəndiyi üçün asan seçim də yoxdur. Ultra-pravoslav icmasının aparıcı simaları artıq hökumətin fəaliyyət göstərməməsini öz icmalarına qarşı “müharibə” elanı kimi şərh etməyə başlayıblar.
Hətta keçmiş baş ravvin Yitzhak Yosef işsiz israilliləri orduda xidmət etməkdən imtina etməyə çağıraraq hökumətə artan müqavimətin siqnalını verdi. Netanyahu məhkəmə islahatlarını davam etdirmək qərarına gəlsə, bu, ifrat sağçılar üçün başını qatmaq taktika kimi qiymətləndirilə bilər. Artan gərginlik onun kövrək koalisiyasını zəiflətmək və hətta devirmək potensialına malikdir.
