Жыл аяқталып келе жатқанда Израильдің Газа мен оккупацияланған Батыс Шериядағы шабуылдары жалғасуда. Сонымен қатар Украина мен Ресей арасындағы соғысты шешуге қатысты ешқандай келіссөз белгілері байқалмады.
Газа мен басып алынған Батыс Шериядағы қан төгіс тарихи деңгейге жетті. 2024 жылы 35 мыңнан астам палестиналық қаза тапты, бұл 1948 жылы басталған Израиль оккупациясы мен қақтығыстардан бергі ең ауыр жыл ретінде тіркелді. Украинада екі тараптан 67 мың адам қаза тауып, бұл соғысты тарихтағы ең қанқұйлы кезеңдердің біріне айналдырды.
Ливанда Хизболла мен Израиль арасындағы 60 күндік уақытша бітім қараша айының соңында басталғанымен жыл ішінде шамамен 4 мың ливандық қаза тапты. Нетаньяху үкіметі бұл бітімді бірнеше рет бұзды.
Сирия қараша айының соңында күтпеген оқиғаға куә болды. Оппозициялық күштер 11 күндік ауқымды әскери операция жүргізіп, Асад режимін құлатты. Осы уақыттан бері ел салыстырмалы түрде тұрақтылыққа қол жеткізді.
2024 жыл жалпы алғанда қанды жыл ретінде тарихта қалды. Қарулы қақтығыс және оқиға мәліметтері (ACLED) жобасының хабарлауынша жалпы 233 мың адам қаза тапты, бұл өткен жылмен салыстырғанда 30%-ға көп. 2019 жылдан бері зорлық-зомбылық әрекеттері екі есе артып, әлем халқының сегізден бірі қақтығыстарға куә болды.
Газа шабуылы
2024 жыл Палестина халқы үшін ең ауыр жыл болды. Израильдің әскери операциялары өткен ғасырдағы барлық басқыншылық әрекеттерден асып түсті. Осы жағдайға қарамастан ХАМАС пен Израиль арасындағы Катарда өткен келіссөздер белгілі бір деңгейде бейбітшілік үмітін оятты.
Өткен аптада Израильдің қорғаныс министрі Исраэль Кац бұл келіссөздерді "2023 жылдың қарашасындағы тұтқын алмасудан бергі ең жақын мәміле" деп сипаттады.
Алайда сарапшылар Израильдің Газадағы оккупациясын тоқтататынына күмән келтіруде. “The New York Times” газетінің хабарлауынша Израиль бұл аймақта 19 әскери база салған. Сонымен қатар Газа секторының солтүстігі мен оңтүстігі іс жүзінде бөлініп, орталықта кең ауқымды әскери бақылау күшейтілді.
Саяси сарапшы Камел Хавваш Израильдің кеңейіп келе жатқан әскери болмысын "ұзақ мерзімді оккупацияның белгісі" деп сипаттады. Ол “TRT World” арнасына берген сұхбатында "Израиль Газадан ешқашан кетпейді, өйткені оларды ол жерден шығаратын күш жоқ" деп, АҚШ пен Батыс елдерінің Тель-Авивке көрсетіп отырған қолдауына назар аударды.
2023 жылдың қазан айынан бері Израиль шабуылдарында 14 500-і бала, 45 000-нан астам палестиналық қаза тауып, 106 000-нан астам адам жарақат алды. “UNICEF” атқарушы директоры Кэтрин Расселл: "Газадағы 1,1 миллион бала шұғыл түрде қорғау мен психологиялық көмекке мұқтаж" деп мәлімдеді.
Украина соғысы
2024 жыл Ресей мен Украина қақтығыстарының ең ауыр кезеңдерінің бірі болды.
Ресей әскері Киевке қысымды күшейтіп, Украинаның шығысындағы стратегиялық аймақтарды басып алды. Алайда Зеленский үкіметі күтпеген қарсы шабуыл жасап, Ресейдің Курск облысының кейбір бөліктерін басып алды.
Ресей Қорғаныс министрлігінің мәліметі бойынша 2024 жылы Мәскеу әскері Украина аумағының 4500 шаршы шақырымын басып алып, күніне шамамен 30 шақырым алға жылжыған.
Соңғы апталарда Ресей әскері Украинаның шығысындағы стратегиялық Покровск қаласына жақындап, маңызды аймақтарда бақылауын күшейтті.
Өткен аптада Мәскеуде күтпеген оқиға болды. Кремль маңында болған жарылыстан Ресейдің радиологиялық, химиялық және биологиялық бөлімін басқарған генерал Игорь Кириллов қаза тапты. Украина бұл шабуылдың жауапкершілігін өз мойнына алды.
Ресейлік саясаттанушы және Владимир Путиннің бұрынғы кеңесшісі Сергей Марков бұл оқиғаға қатысты: "Кириллов тек Украина үшін ғана емес, АҚШ үшін де нысанаға алынған еді. Бұл – америкалықтардың кек алуы", – деп мәлімдеді. Ол сондай-ақ Кирилловтың АҚШ-тың Украинадағы химиялық және биологиялық зерттеулеріне қарсы науқанына қатысқанын атап өтті.
Кириллов 2022 жылы жасаған мәлімдемесінде Пентагонның Украинадағы әскери-биологиялық зерттеулерді "заңсыз әскери тәжірибелер жүргізу үшін жасырын бағдарлама" ретінде пайдаланып отырғанын алға тартқан болатын. Ол АҚШ-тың Демократиялық партиясын Украинадағы биологиялық қару бағдарламаларын қаржыландыруға қатысы бар деп айыптап, Хантер Байденнің инвестициялық қоры қолдау көрсеткен “Metabiota” компаниясын "Пентагонның негізгі мердігерлерінің бірі" деп атаған еді.
Украина билігі болса керісінше Кирилловты химиялық қаруларды өз халқына қарсы қолданды деп айыптады.
2024 жыл Украина үшін Ресей шекарасына бағытталған маңызды әскери операциялармен есте қалды.
Украина күштері Курск облысына ауқымды шабуыл жасап, кейбір аудандарды бақылауға алды. “The Wall Street Journal” бұл операцияны "Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Ресей аумағына жасалған алғашқы шетелдік шабуыл" деп сипаттады.
Бұл шабуыл Киевтің әскери қабілетін көрсету және Батыс елдерінен қару-жарақ көмегін жалғастыру қажеттігін дәлелдеу үшін ұйымдастырылған.
Тарихи тұрғыда Екінші дүниежүзілік соғысында Курск қаласы нацистік Германия мен Кеңес Одағы арасындағы ең үлкен танктік шайқастың алаңы болған. 2024 жылы бұл қала қайтадан маңызды әскери нысанға айналды.
Зеленский үкіметі бұл шабуыл арқылы НАТО елдеріне “Украина күресті жалғастыруда және оған көбірек қару-жарақ қолдауы қажет” деген ашық сигнал жіберді.
Израильдің Ливанға шабуылдары
2024 жылы Израильдің әскери әрекеттері тек Газа секторымен шектелмей Ливанға да тарады. Ливан он жылдан астам уақыт бойы Израильдің басқыншылық әрекеттері мен шекара асып жасаған шабуылдарынан зардап шегуде.
Израильдің Ливанға бағытталған шабуылдары қыркүйек айында басталды. Израиль жасырын тактикалар ретінде қолданылған жарылғыш құрылғылар мен радио сигналдар арқылы көптеген адамның қаза табуына және мыңдаған адамның жаралануына себеп болды. Өткен айда Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяху бұл шабуылдарға Израильдің тікелей қатысы бар екенін мойындады.
Қыркүйектің соңында Израиль Ливандағы "Хезболла" жетекшілері мен жоғары лауазымды саяси тұлғаларды нысанаға алған әуе соққыларын бастады. Бұл шабуылдар кезінде "Хизболланың" ұзақ жылдар бойы жетекшісі болған Хасан Насралла Израильдің әуе шабуылынан қаза тапты. Оны алмастыруы ықтимал деп саналатын "Хизболланың" жоғарғы басшыларының бірі Хашим Сафиеддин де қазан айының басында өлтірілді.
Қазан айында Израильдің құрлық күштері Ливанға кірді. Бұл 2006 жылы "Хизболла" мен Израиль арасындағы соғыстан кейінгі Израильдің Ливанға жасаған алғашқы құрлық шабуылы болды. Сонымен қатар бұл Израильдің Ливанды алтыншы рет басып алуы ретінде тарихта қалды.
Израильдің әскери басқыншылығы мен шабуылдары мыңдаған ливандықтың қаза табуына және 16 000-нан астам адамның жарақат алуына себеп болды.
27 қарашада "Хизболла" мен Израиль уақытша бітімге келді. Алайда Ливан билігінің мәлімдемесіне сәйкес Израиль күштері бұл әлсіз бітімді 200-ден астам рет бұзған.
Асад режимінің соңы
Жыл бойы болған қанды қақтығыстарға қарамастан 2024 жыл Сириядағы Баас режимінің және Башар Асадтың билігінің аяқталуымен аяқталды. Асад режимі 13 жылдық қатал азаматтық соғыс барысында жүргізген қысым мен зорлық-зомбылық салдарынан 500 мыңнан астам адамның қаза табуына және ел халқының жартысына жуығының босқынға айналуына себеп болды.
2011 жылы Араб көктемімен басталған ұзаққа созылған азаматтық соғыста Ресей мен Иранның қолдауына ие болған Асад режиміне қарсы күрескен қарулы оппозициялық топтар ешқашан толық жеңіске жете алмады. Олар керісінше режим шабуылдарынан қашып, Сирияның солтүстік-батысындағы Идлиб провинциясына шоғырланды.
Қараша айының соңында "Хайят Тахрир аш-Шам" (ХТШ) жетекшілігіндегі оппозициялық күштер күтпеген шабуылмен режимге қарсы жедел әскери операция бастады. Солтүстік Сирияда жылдам ілгерілеген бұл операция елдің ең ірі және тарихи қалаларының бірі Халептің басып алынуымен аяқталды. Кейіннен ұзақ уақыттан бері режимге қарсы көзқарастардың орталығы болған Хама қаласы да оппозицияның бақылауына өтті. Хама 1960-жылдардан бері Асад отбасының репрессивті билігінің басты нысанасы болып келді.
Халеп пен Хама сияқты қалалардың оппозиция бақылауына тез өтуі Асад режимінің күйреуін көрсетті. 8 желтоқсанда оппозициялық күштер ешқандай қарсылықсыз Сирия астанасы Дамаскіге кірді. Режимнің әскері жоғалып кетті, ал Башар Асад отбасы мүшелерімен бірге Мәскеуге қашты.
Режимнің құлдырауынан кейін оппозициялық күштер уақытша үкімет құрды. Бұл үкіметтің басына жаңа премьер-министр ретінде Мұхаммед Әл-Башир және ХТШ жетекшісі Ахмед Әл-Шара тағайындалды. Қазіргі уақытқа дейін бұл билік ауысуы негізінен бейбіт түрде жүріп, соғыстан шаршаған халыққа үміт сыйлады.
Дера қаласындағы сириялық журналист Өмер әл-Харири “TRT World” арнасына берген сұхбатында:
"Бұл барлық жәбір көргендер мен әлемдегі революционерлерге арналған белгі: Әділдік жеңіске жетеді, ал халық барлық әділетсіздік пен қан төгіске қарамастан бостандыққа қол жеткізеді," – деді және қоса айтты: "Үміттеріңізді жоғалтпаңыздар."
Басқа қақтығыстар: Судан және Мьянма
2024 жылы Сириядағы қанды азаматтық соғыс аяқталғанына қарамастан, әлемде ауыр адам шығынына әкелген басқа қақтығыстар шешімін таппады.
Судан 20 айға созылған азаматтық соғыспен әлемдегі ең ірі мәжбүрлі қоныс аудару дағдарыстарының біріне айналды. Суданның әскери күштері мен жартылай әскери топтар арасындағы қақтығыс ел халқының 30%-ын үйлерінен кетуге мәжбүрледі. Сонымен қатар күшейген ашаршылық дағдарысы миллиондаған адамға әсер етіп, қақтығыстар 24 мыңнан астам адамның өліміне себеп болды.
Мьянма әскери хунта билігі кезінде күшейген зорлық-зомбылықпен жылды аяқтады. Әскери режим мен үкіметке қарсы күштер арасындағы қақтығыстар одан әрі күшейді. Халықаралық қылмыстық сот (ХҚС) елдің жоғарғы әскери басшысына қамауға алу ордерін шығарды. Алайда бұл қадам елдегі шиеленісті азайту орнына қақтығыстардың одан әрі өршуіне себеп болды.
