Бұл Трамп пен Иранға кімнің кімнің күшінің жететінен байланысты. Трамп мықты министрлер кабинетін таңдады, ал Иран саяси жеңілдіктер жасау ма, әлде АҚШ-қа қарсы күшею ме деген мәселеде екіге бөлініп отыр.

АҚШ-тың жаңа президенті 2025 жылдың 20 қаңтарында екінші рет президенттік қызметін бастайды, Таяу Шығыс болса Американың жаңа басшылығын әсіресе Иранға қатысты сынауын жалғастырады. Көптеген геосаяси сарапшы Трамптың бұл жолы Тегеранға қатысты саясаты қандай болады деген сұрақ қоюда.

Трамптың жеңісі Иранның саяси ортасында әртүрлі түсінік пен пікірталас тудырды, әсіресе реформаторлар мен консервативті фракциялар арасындағы маңызды идеологиялық қайшылықтарды тереңдете түсті.

Трамп 2016 жылы президенттікке алғаш рет кіріскен кезде оның Ақ Үйге келуі халықаралық қатынастарда, әсіресе Таяу Шығысқа қатысты трансформациялық дәуірдің басталуын меңзеген еді.

Трамп әкімшілігінің Барак Обама кезінде қол қойылған Бірлескен жан-жақты әрекет жоспарынан  біржақты шығуы және оның кейіннен жүзеге асырған «максималды қысым» саясаты Иран саясатында үлкен өзгерістерге себеп болды. Бұл саяси қадамдар Ирандағы негізгі саясат қайраткерлері арасында Трамп әкімшілігіне деген көзқараста айтарлықтай айырмашылық тудырды.

Мысалы Трамп ядролық келісімнен шыққаннан кейін Иранның танымал реформаторлары Трампқа хат жазып, Иранның онымен тікелей келіссөздер жүргізуін жақтады.

Бұған жауап ретінде ирандық консерваторлар Трамптың келісімнен шығуына жауап ретінде сол кездегі президент Хасан Рухани әкімшілігінен Иранның ядролық келісімнің 37-бабы бойынша міндеттемелерін тоқтатуды талап етті.

Ресей, Қытай және тепе-теңдік саясаты

Трамптың келесі айда Ақ Үйге оралатын болуымен Иран тағы да консерваторлар мен реформаторлар арасындағы идеологиялық алауыздықтан туындаған саяси шиеленістерді бастан кешіруде.

Реформистер Трамптың Қытайды тежеу ​​және АҚШ-тың Таяу Шығыстағы әскер санын қысқарту стратегиясы Иранмен келісім жасауды бастартылмас қылады деп санайды.

Басқаша айтқанда, Иранмен келісімге қол қою АҚШ-тың жаһандық мақсаттарына жету үшін стратегиялық мәжбүрлік болып табылады.

Бірақ бұл болжам толығымен Трамптың прагматикалық көзқарасты ұстануына және Иран келісімін үйде де, шетелде де бітімгер ретінде жеке мұра қалдыру үшін пайдалануына байланысты. Ирандық реформаторлар Трамптың соғысқа қарсы риторикасын стратегиялық мүмкіндік деп түсіндіреді және Иранмен келісімнің құны соғыс жүргізудің экономикалық және саяси ауыртпалығынан әлдеқайда аз болады деп санайды.

Трамп тұсында АҚШ-Иран арасындағы ықтимал келісім Тегеранның Мәскеумен және Бейжіңмен байланысын әлсірететінімен, ирандық реформаторлар өп жақты альянстарға ұмтылу арқылы тәуекелге баруға дайын сияқты.

Консервативті көзқарас, керісінше Иранның қауіпсіздігі мен қазіргі геосаяси мәртебесін сақтауға баса назар аударады. Бұл АҚШ әкімшілігінің есебіне қайшы келеді, өйткені Трамп Иранның аймақтық мінез-құлқында, әсіресе Таяу Шығыстағы «қарсылық осі» сияқты Иран қолдайтын аймақтық альянстарға қатысты түбегейлі өзгерістерді талап етеді.

Трамп әкімшілігіндегі кейбір тұлғалар Иранға қатал, ымырасыз саясатты жақтайды. Егер Иран дұшпан АҚШ-пен келіссөздерге кіріссе, бұл Тегеранның мұқият қалыптастырылған әскери имиджіне нұқсан келтіреді және Иранның ішінде наразылыққа жол ашады. Бұл сондай-ақ стратегиялық серіктестер Қытай мен Ресейдің Иранға деген сенімін азайтып, оларды Тегеранмен сауда және әскери қарым-қатынастарын шектеуге итермелейді. Тіпті Сауд Арабиясы мен Израиль сияқты аймақтық бәсекелестер де Тегеранның аймақтық ықпалын шектеу үшін қатаң шаралар қабылдауға баруы мүмкін.

Трамптың 2016 жылы ядролық келісімнен біржақты шығуы консерваторлар арасында «Вашингтон - сенімсіз актер» деген түсінікті күшейтті. Сонымен қатар Трамп әкімшілігінің Иранның зымыран бағдарламасы мен аймақтық ықпалына қатысты қатаң ұстанымы консерваторлардың ықтимал келіссөздерге қарсылығын одан әрі күшейтті.

Трамп дәуірінде Иранның стратегиясы қандай болады?

Иран үкіметі екі жақты стратегияны ұстануы мүмкін: бірі жаһандық шиеленісті азайту арқылы халықаралық қысымды жеңілдетуге бағытталады, ал екіншісі аймақтық ықпалды кеңейту арқылы стратегиялық тежеуді арттыруға бағытталады.

Бұл тәсіл Тегеранның дипломатиялық сөйлемінде көрініс табады. Иран бір жағынан келіссөздерге ашық имиджін сақтай отырып, сыртқы саясаттағы мақсаттарын ұмытпау үшін қорғаныс пен аймақтық сенімді жақтарын күшейтуді жалғастырады.

Иранның батыстық ақпарат құралдары мен сараптамалық орталықтардағы ықпал ету желісі әлемді, әсіресе Еуропа мен Америка басшылығын диалог мүмкіндігін елемеуге болмайтындығына сендіруде маңызды рөл атқарады. Трамптың бірінші президенттік қызметі кезінде АҚШ пен Еуропалық Одақ арасында  Вашингтонның Еуропаны Ресейдің ілгерілеуінен қорғау үшін мойнына алған қаржылай ауыртпалық тақырыбында дипломатиялық шиеленіс болғанын ескере отырып,  көптеген сарапшы Иранның Трамптың екінші мерзімінде де осындай динамиканың пайда болуын күтетінін айтады. Сондықтан Иран осындай жікшілдіктен пайда көре алады деп ойлайды.

Екінші жағынан Тегеран Атом Энергиясы Халықаралық Агенттігімен ынтымақтастығын шектеулі, бірақ стратегиялық деңгейде жалғастыра отырып, ядролық бағдарламасын да үзіліссіз жалғастыруы мүмкін.

Бірақ тереңдеген экономикалық дағдарыс жағдайында Иран ел президентіне еуропалық елдерден жасырын қолдау табуға көмектесетіндіктен қарсы дауыстар үшін біраз кеңістік ашуы мүмкін.

Сондықтан Иран кейбір әлеуметтік медиа платформаларын бұғаттаудан шығарып, жоғары жылдамдықты интернетке қол жеткізуді жеңілдеетіп, секталық және этникалық талаптардың жеткізілуіне сөз бостандығын беруі мүмкін.

Тұтастай алғанда, Иран Трамптың Ақ Үйге оралғанына қарамастан өзінің ядролық бағдарламасын жалғастыра отырып, ішкі және сыртқы саясатта өз ұстанымын сақтау үшін көп деңгейлі стратегияны қалыптастырудың белгілерін көрсетуде.

Бірақ көп нәрсе Трамптың Иранның мұқият ойластырылған осы әрекеттеріне қалай жауап беретініне байланысты. Трамптың қаһарлы және құбылмалы тұлғасын ескере отырып, Тегеран не санкциялардың жаңа толқыны астында қысылып, аймақта стратегиялық шығынға ұшырайды немесе бұл процесті еңсеріп, Вашингтонмен жаңа парақ ашады.