Израиль шабуылдары Газа секторын 15 айдан астам уақыт бойы қиратып келеді. Қатыгез соғыс нәтижесінде 47 000-ға жуық палестиналық қаза тапты, миллиондаған тұрғын үйлерін тастап кетуге мәжбүр болды, ал бүкіл анклавтың инфрақұрылымы жойылды. Бірақ бұл соғыс ақыры аяқталды ма?
2025 жылғы 15 қаңтарда Израиль мен палестиналық тойтарыс тобы Хамас арасында бітім туралы келісім жарияланды. Бұл келісімнің мақсаты – соғысты түбегейлі тоқтату. АҚШ, Катар және Мысырдың арағайындығымен бірнеше айға созылған келіссөздерден кейін бітім 2025 жылғы 19 қаңтарда ресми түрде күшіне енді.
Бірақ нақты қандай шарттар қабылданды? Және бұл Палестина болашағы үшін нені білдіреді?
Бұл эпизодта біз АҚШ-тың бұрынғы президенті Джо Байден 2024 жылғы мамырда ұсынған жоспар негізінде жасалған келісімді егжей-тегжейлі талқылаймыз. Келісімнің уәделері қандай? Қандай белгісіздіктер әлі сақталып отыр? Бұл зорлық-зомбылықтың уақытша үзілуі ұзақ мерзімді бейбітшілікке әкелуі мүмкін бе, әлде бұл Палестинаға қарсы Израильдің бітпейтін агрессиясының келесі тарауы ма?
Израильдің соғысы салдарынан күшпен қоныс аударған мыңдаған палестиналық Газа секторының солтүстігіне Аль-Рашид жағалау көшесі арқылы жаяу оралуда. Сырт көзге анклавтағы жағдай біртіндеп тұрақтанып келе жатқандай көрінеді, себебі бітім тоғызыншы күніне аяқ басты.
Бірақ бұл Израиль мен Хамас арасындағы алғашқы бітім келісімі емес. 2024 жылдың мамырында да тараптар соғысты тоқтату туралы уағдаласқан еді. Бір рет қарағанда екі келісім бір-біріне ұқсас. Бірақ тереңірек қарасақ, кейбір маңызды айырмашылықтар бар.
Алдымен өзгеріссіз қалған нәрселерді қарастырайық, өйткені мұндай тұстар көп:
Екі келісімнің де негізгі бағыты – гуманитарлық мәселелер және ұзаққа созылған қақтығыстың ортасында қалған бейбіт халықтың азабын жеңілдету.
1. Тұтқындар мен кепілге алынғандарды алмастыру
Екі келісімде де тұтқындар мен кепілге алынғандарды айырбастау басты орын алады. Соңғы келісім бұл процесті кезең-кезеңімен жүргізуді қарастырады. Бірінші кезең 42 күнге созылып, осы уақыт ішінде Израиль шамамен 1 900 палестиналық тұтқынды босатады. Ең алдымен әйелдер, балалар және қарт адамдар босатылады. Өз кезегінде Хамас 33 израильдік кепілді кезең-кезеңімен босатуға келіседі.
Қазірдің өзінде Израиль 300-ге жуық палестиналық тұтқынды босатты. Олардың ішінде Израиль түрмелеріндегі ең ұзақ мерзімге сотталған палестиналық Мұхаммед әл-Тус та бар. Ол 1985 жылы тұтқындалып, Израиль нысандарына шабуыл жасады деген айыппен өмір бойы бас бостандығынан айырылған еді.
2. Гуманитарлық көмек
Газа айлардан бері ауыр гуманитарлық дағдарысты бастан кешіруде. Толассыз Израиль шабуылдарының салдарынан қираған инфрақұрылым шұғыл көмекке мұқтаж. Сондықтан екі келісімде де гуманитарлық көмекті күшейтуге ерекше мән берілген. Әсіресе азық-түлік, медициналық жабдықтар және отын жеткізуге басымдық берілген.
Бітімнің бірінші кезеңінде Газадағы гуманитарлық жағдайды жақсарту үшін күн сайын жүздеген жүк көліктері кіргізілуі керек.
3. Израиль әскерін кезең-кезеңімен шығару
Екі бітімде де Израиль күштерін халық тығыз қоныстанған аудандардан біртіндеп шығару қарастырылған. Бұл қадам шиеленісті азайтып, қақтығысты бәсеңдетуге мүмкіндік беру үшін маңызды. Бірінші кезеңде Израиль әскерлері елді мекендерден шығуға тиіс.
Алайда олар Газаның шекара маңындағы аймақтарында, соның ішінде оңтүстіктегі Филадельфи дәлізінде қалып, ал Нетзарим дәлізін босатуы тиіс.
4. Қалпына келтіру жұмыстары
Қираған мектептер, ауруханалар мен тұрғын үйлерді қалпына келтіру – екі келісімде де басты басымдыққа ие. Израиль шабуылдарынан кейін 42 миллион тоннадан астам қиранды қалған.
Бұл ауқымды қайта құру процесін халықаралық қауымдастық, атап айтқанда Мысыр, Катар және БҰҰ басқарады.
2025 жылғы қаңтардағы бітімнің 2024 жылғы мамырдағы келісімнен басты айырмашылықтары
Жалпы мақсаттары ұқсас болғанымен, жаңа келісімде жүзеге асыру механизмдері нақтырақ белгіленген.
Израиль әскерінің Газада орналасу аймақтары бұрынғы келісімде айқын көрсетілмеген еді. Ал жаңа бітімде олардың нақты қай аймақтарда болатыны және қашан шығатыны көрсетілген.
Тұтқын алмасу механизмі дәлірек анықталған. Израильдік әрбір 9 тұтқынға 110 палестиналық тұтқын айырбасталады.
Палестина болашағы үшін бұл нені білдіреді?
Бұл бітім – Израиль агрессиясын тоқтатуға, Газа секторындағы ауыр гуманитарлық дағдарысты жеңілдетуге және аймақты қайта қалпына келтіруге бағытталған қадам.
Алайда тұрақты бейбітшілік орнату жолы ұзақ әрі қиын. Келісімнің табысты болуы оның барлық шарттарын тараптардың қаншалықты орындайтынына байланысты.
Бұл эпизод аяқталды. Тыңдағандарыңыз үшін рақмет, келесі кездескенше! Бұл подкаст TRT World мақаласының негізінде дайындалды.
