Көптеген жылдар бойы Вашингтонның Африкадағы экономикалық ықпалы тоқырауға ұшырады. Санкциялар, төмен басымдықты саясат, таңдамалы тәсілдер және құбылмалы инвестиция көлемі Америка Құрама Штаттарының аймақта көп қаржылық тепе-теңдікке ие еместігін көрсетті.

Сондықтан АҚШ президенті Джо Байденнің Анголаға соңғы сапарынан кереметтер күтуге болмайды. Бұл сапар Байденнің 2021 жылы билікке келгеннен кейінгі Африкаға бірінші сапары болмақ.

Сапардың уақыты АҚШ-тың басымдықтары туралы таңғаларлық хабар береді:  Байден онжылдықта Сахараның оңтүстігіндегі Африкаға барған АҚШ-тың алғашқы президенті болады. «Президенттің Луандаға сапары... Америка Құрама Штаттарының Африкадағы серіктестерге деген тұрақты адалдығын және ортақ мәселелерді шешу үшін ынтымақтасу Америка халқына да, Африка континентіндегі адамдарға да қалай пайда әкелетінін көрсетеді», - делінген Ақ Үйдің сапар алдында жасаған мәлімдемесінде.

Байденнің сапардағы мақсаттарының бірі - Қытайдың Анголада және одан тыс жерлерде өсіп келе жатқан экономикалық ықпалын шектеуге тырысу. Бірақ Қытайдың қомақты инвестициясы мен түрлі даму ұсыныстары Вашингтонның бұл мүмкіндікті жылдар бұрын жоғалтқанын көрсетеді.

Екі ел Африканың сирек жер минералдарына қол жеткізу үшін бәсекелеседі. Қытай әсіресе Африканың коммерциялық нарықтары мен порттарын пайдалануды мақсат етеді, ал Вашингтонның аймақтағы мақсаты демократиялық регрессияға жол бермеу және «пікірлес» әскери және сауда серіктестіктер желісін сақтауға бағытталған.

Инвестициялық кемшіліктер

Вашингтон Африкадағы көп секторлы инвестицияларды ілгерілетуде үздіксіз қиындықтарға тап болып отыр.

Өнеркәсіптен ауыл шаруашылығына, жасыл инвестициялардан энергияны қаржыландыруға дейін Қытай Африканың болашақ даму қажеттіліктері үшін орталығы болған секторларға басымдық беруді жалғастыруда. Қытай-Африка ынтымақтастығы форумы (FOCAC) сияқты платформалар Африканың қаржыландыру қажеттіліктерін Қытайдың даму қолдауымен сәйкестендіруде маңызды рөл атқарып, Бейжіңге өзін Африканы модернизациялаудың көшбасшысы ретінде көрсетуге көмектесті.

Бұл мәселеде Байден әкімшілігінің экономикалық әсері жеткіліксіз болды. Энергетика секторында Африкадағы жаңартылатын энергияға қол жеткізу үшін миллиондаған доллар жұмсалғанына қарамастан, континенттің өсіп келе жатқан энергетикалық инвестициялық сұранысымен салыстырғанда инвестиция көлемі жеткіліксіз болды. Қытай керісінше жасыл энергетика жобаларына миллиардтаған доллар құйып, Африканың қысқа мерзімде өсуіне көмектесу үшін жеңілдетілген несиелерді пайдаланды. Вашингтон жылдар бойы Қытайдың несие және несие саясатын сынаса да, қарыз ауыртпалығындағы Африка экономикасына тікелей шетелдік инвестиция ағынын ұлғайтуда қиналды. Бұл Африканы Қытай ықпалына жақындатты.

Саяси белгісіздік

Саяси белгісіздік Қытаймен бәсекелесуді одан сайын қиындата түсті. Байден сайлауға 40 күн қалғанда Анголаға барады. Ал АҚШ-тың бұрынғы президенті Дональд Трамп қарашада билікке оралуы мүмкін. Мұндай жағдайда Байден 2025 жылға қарай Африкадағы саясатының негізін құрайтын 55 миллиард долларлық көпсалалы инвестициялық жоспарын жүзеге асыра алмауы мүмкін. Аталған соманың шамамен 44 миллиард доллары осы уақытқа дейін салынған.

2016 жылы Трамп Африкаға барудан бас тартты және таза энергияны қаржыландыру мен Африкаға қатысты дипломатиялық көзқарастарды үнемі төмен бағалады. Оның Африкаға жолдауы анық: Африка сыртқы саясатта басымдық емес.

Керісінше Қытайдың экономикалық ықпалы мұндай шектеулерден босатылған. Осы айда Бейжіңде өткен «FOCAC» көшбасшыларының саммитінде Қытай төрағасы Си Цзиньпин келесі үш жылда Африканы қаржыландыруға шамамен 51 миллиард доллар бөлуге уәде берді, ал дәйекті сауда саясаты Сахараның оңтүстігіндегі Африканы Қытайдың ең ірі сауда серіктесіне айналдырды.

Африканың 53 елімен жақын байланыстағы Қытай континентте бір миллион жаңа жұмыс орнын құру сияқты маңызды саяси мақсаттарға жету үшін жақсы жағдайда. Африканың Қытаймен экономикалық байланысының ауқымын ескере отырып, Байден Бейжің осы аймақтағы басты мақсаты «АҚШ-тың Африка халықтарымен және үкіметтерімен қарым-қатынасын бұзу» деген болжамнан бас тартуы керек. Бұл көзқарас Қытайдың Африкаға ықпал ету күш-жігеріне реакциясын көрсетеді және АҚШ Африкамен қарым-қатынасын өздері қолға алу керектігін  елемейді.

 «PGII» және белдеу мен жолды салыстыру

Байденнің Луандаға бару шешімі жоспарлы қадам. Ангола - АҚШ қолдайтын Жаһандық инфрақұрылым және инвестициялық серіктестік (PGII) бастамасының қолтаңба жобаларының бірі Лобито дәлізінің орталық бөлігі.

Дәліз Анголаның Лобито порты, Конго Демократиялық Республикасы (КДР) мен Замбия арасындағы теміржол қатынасын нығайтуға бағытталған және Қытайдың Африкадағы белдеу және жол бастамасына (BRI) қарсы бір тепе-теңдік элементі ретінде қарастырылады.

Бірақ «BRI»-дің шектеу әрекеттері сәтті болмады. Біріншіден Байден «PGII» шеңберінде қай елдермен жұмыс істейтінін іріктей бастады. Оның әкімшілігі Ангола, Конго Демократиялық Республикасы, Танзания және Замбиямен консультацияларға басымдық бергенімен, Африканың 52 елі «BRI»-ға белсенді түрде қатысуда.

«PGII» аймақтық тартымдылығын арттыру үшін Байден Батыстың әрекеттері туралы Африканың ескертулеріне де жауап беруі керек. Бұған Эритрея, Оңтүстік Судан, Судан және Зимбабвеге қарсы олардың әлеуметтік дамуын қолдау үшін «ұзақ мерзімді санкцияларды» алып тастау талаптары бар.

Байденнің Африкаға жасаған алғашқы сапарын АҚШ-тың даму басымдықтары арқылы шеттетілген елдерге бағыттауы орынды болар еді. Даулы санкцияларға қарсы нақты ұстанымды ұстану Африка Одағы (АО) мемлекеттерінің үлкен сеніміне ие болу және Америка Құрама Штаттарының «Африка континентіндегі ортақ қиындықтарды шешуге» байсалды екенін көрсету үшін маңызды.

AО аймақтық даму басымдықтары мен экономикалық интеграция перспективаларын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Вашингтон да экономика, азық-түлік қауіпсіздігі, денсаулық, климат және тиімді басқару саласындағы АҚШ-Африка ынтымақтастығын тереңдету үшін АО-ға тәуелді.

«PGII»-нің екінші шектеуі континентаралық байланыс және энергетикалық инфрақұрылым болып табылады. Екеуі де оқшауланып табысқа жете алмайды.

Вашингтонның аз дамыған Африка елдерін «PGII»-нің аймақтық энергетика және жаһандық сауда күн тәртібінің орталығына қоюы керек. Лобито дәлізі халықаралық сауданы және Ангола порты арқылы пайдалы қазбаларға қол жеткізуді қарастырса да, ол маңызды минералдарды жеткізу тізбегінен тыс басқа Африка елдеріне шектеулі пайда әкеледі.

Бұл «PGII» үшін стратегиялық әлсіздік болып табылады, өйткені оның көліктік байланыстары Африкадағы маңызды минералдарға қол жеткізуге қатты тәуелді. Егер Вашингтон жоғары жылдамдықты теміржолдарды, порттарды дамыту, мультимодальды көлік желілері және энергия өндіруші инфрақұрылым сияқты салаларда «BRI»-мен бәсекелестікті кеңейтуді шешпесе, ол экономикалық ықпалды өз пайдасына қайта құру және Қытайдың стратегиялық серіктестерін өз тарапына тарту қиынға соғады.

АҚШ-тың Африкадағы көп секторлы инвестициялары мен инфрақұрылымдық ұсыныстарындағы шектеулерді назарға алғанда, Байденнің Анголаға сапары Қытайдың ықпал ету күш-жігеріне әсер етуі екіталай.

Бұл сапар ресурсқа бай мемлекетке бару туралы бұрыннан бері орындалмаған уәденің орындалуы ғана. Сонымен бірге даму саласындағы ынтымақтастық Африканың бірнеше елімен ғана шектеледі.