Мындан мурда «Дарыядан деңизге чейин Палестина эркин болот» деген сөз айкалышын уктуңуз беле?

"Дарыядан деңизге чейин Палестина эркин болот" деген сөз күчтүү маанини камтыйт жана дүйнө жүзүнө таасир этти. Сиз муну социалдык тармактарда жана Палестина жөнүндөгү талкууларда көп уккан болушуңуз мүмкүн. Акыркы убакта бул ураанды Израилдин Газага болгон чабуулуна каршы дүйнө жүзүндөгү нааразычылык билдирүүчүлөрдүн оозунан да угуп жатабыз.

Бул сөздү палестиналыктар жана алардын укуктарын коргогондор колдонушат. Көпчүлүк үчүн бул эркиндикти, өз тагдырын өзү чечүүнү жана тынчтыкты билдирген ураан. 

Активисттердин айтымында, бул сөз адамдарды бириктирип, 76 жыл бою Израилдин басып алуусунда жашаган палестиналыктарга үмүт жана күч берет. Бирок бул Израилди колдогон топтор менен өкмөттөрдүн каршылыгына туш болду. Медиа жана технология компаниялары аны интернетте колдонууну чектөөгө аракет кылышты.

Эмне үчүн бул сөз ушунчалык талаш-тартышты жаратууда? Анын тарыхын жана маанисин талдап көрөлү.

Негизинен, бул сөз палестиналыктардын эркиндиги жөнүндө Бул сөз айкашында айтылган "дарыя" Иордан дарыясы, ал эми деңиз "Жер Ортолук деңизи". Демек, бул сөз эки суунун ортосуна созулган көз карандысыз Палестинага чакырат. Бул сөз палестина элинин өз жерине болгон терең байланышын ырастап, ошондой эле колониализмден бошонууну жактайт. Бул сөз палестиналыктардын фольклорунда жана революциялык ырларында муундан муунга өтүп келе жатат.

Мунун баары 1947-жылы ноябрда, Бириккен Улуттар Уюму Палестинаны эки мамлекетке: бири жөөт эли үчүн, экинчиси арабдар үчүн бөлүүгө добуш бергенде башталган. Бул добуштан кийин аймакта зомбулук башталып, сионист куралчан топтор палестиналыктарды үйлөрүнөн жана жерлеринен кууп чыгара баштаган.

Бул окуя арабча "кыйроо" дегенди билдирген Накба деп аталып, Израиль мамлекети түзүлгөн. Болжол менен 700,000 палестиналык өз үйлөрүнөн күч менен куулган. Бул кайгылуу окуя азыр палестиналыктардын өздүгүнүн борбордук элементи жана алардын укуктары менен таанылышы үчүн болгон күрөшүнүн эскермеси болуп калды. Накбадан бери палестиналыктар "дарыядан деңизге чейин" деген сөз айкашын өз жерлерине кайтып келүү жана эркин жашоо үмүтүнүн символу катары колдонуп келишет.

Бирок бүгүнкү күндө, Израиль Газаны бомбалап жатканда, кээ бир израилдик топтор бул сөздүн маанисин өзгөртүүгө аракет кылышууда. Алар муну Хамасты колдогон ураан деп аташып, Израилди жок кылууга чакырык деп айыпташууда.

2023-жылы Youtube сайтында жарыяланган видеодо Америка Жөөт комитети бул сөз айкашын "еврейлерге каршы аракетке чакыруу" экенин жана ошондуктан антисемиттик экенин айтты.

Бирок адистер башкача ой айтышты.

Америкалык тарыхчы доктор Маха Нассар бул сөздүн Хамас менен байланышы жок экенин айтты. 2018-жылы жазылган "Дарыядан деңизге чейин деген сөз сиз ойлогондой эмес" деген макаласында Нассар бул ураан каршылык тобу түзүлгөнгө чейин эле колдонулуп келгенин айтты.

Ал бул сөз палестиналыктарга "өз жерине болгон байланышын билдирүүгө" жана "келечектеги эркиндик менен тынчтык жөнүндөгү улуттук талаптары менен көз караштарын бекемдөөгө" мүмкүнчүлүк берерин айтты. Анын айтымында, бул "палестиналыктар Палестинанын бардык аймактарынан - Иордан дарыясынын жанындагы Иерихондон баштап Жер Ортолук деңизинин жээгиндеги Яффага чейин" дегенди билдирет.

Бирок, Израилди колдогон кээ бир топтор жана адамдар бул ураанга терс маани берүүнү улантууда. Бул пикир өзгөчө өткөн жылдан бери башталган чыр-чатактардан кийин кеңири тарады.

Лондондо Палестинаны колдогон нааразычылык акциялары башталгандан кийин, Улуу Британиянын мурдагы ички иштер министри Суэлла Браверман бул демонстрацияларды «жек көрүү жүрүштөрү» деп атады. Ал бул сөз Израилди картадан өчүрүү ниетин билдирет деп айтты. Sky News телеканалына берген маегинде ал нааразычылык акцияларын «жек көрүү жүрүштөрү» деп эсептээрин айтып, полицияны нааразылык билдирүүчүлөргө өтө жумшак мамиле жасады деп айыптады. Кийинчерээк ал мындай риторикасы үчүн Улуу Британиянын жалпы шайлоосунун алдында кызматынан бошотулду.

Австрия полициясы да Суэлланын жолун жолдоду. Алар Венада өтчү Палестинаны колдогон нааразычылык акциясына тыюу салышты, анткени анын чакырыктарында бул сөз камтылган эле. Полиция ошондой эле бул сөздү зомбулукка чакырык деп баалады. Бирок бул акыркы окуялар палестиналык ураандын биринчи жолу каршылыкка туш болушу эмес.

2018-жылы CNN афроамерикалык жазуучу жана активист Марк Ламонт Хиллди БУУнун иш-чарасында «дарыядан деңизге чейин эркин Палестина» дегени үчүн кызматтан кетирген. Сынчылар Хилл Израиль мамлекетин жок кылууга чакырып жатат деп айтышкан. Көп өтпөй CNN аны жумуштан бошотту. Хилл өз сөзүн коргоп, бул «эч нерсени же эч кимди жок кылууга чакырык эмес... Бул Израилде да, Батыш Шериада/Газада да адилеттүүлүккө чакырык болчу»,-деп айтты.

Бирок CNN аны кызматтан кетирди. Бирок массалык маалымат каражаттарынын аны басууга болгон аракеттерине карабастан, Хилл жана башка көптөгөн активисттер бул ураанды тынчтык ураан катары коргоону улантышууда.

Биздин дүйнө улам бөлүнүп бара жаткандыктан, биз уккан жана көргөн нерселердин контекстин жана тарыхын үйрөнүүгө убакыт бөлүшүбүз керек.

«Дарыядан деңизге чейин» деген сөз сиздин көз карашыңызга жараша ар кандай маанини билдириши мүмкүн. Бирок көптөгөн палестиналыктар жана алардын колдоочулары үчүн бул сөз айкашы басып алуудан эркин келечекке болгон үмүттү билдирет.

Бул бөлүм ушуну менен аяктады. Угуп бергениңиздерге рахмат, кийинки бөлүмдө жолуккуча, ынтызар жана маалымдуу болуңуздар! Бул подкаст TRT World сайтындагы Күбра Солмаздын макаласынын негизинде даярдалды.