Тамак – бул коомдун идентификациясы жана улуттун лейтмотиви дешет.

Газада жашаган эки миллионго жакын палестиналык үчүн алардын тамак-ашы курчоодогу үйлөрүндө тынымсыз коркунуч астында болгон жашоосундагы маңызы менен байланышты билдирет.

Палестиналыктар бул жашоо образын жана мурасын өз ашканаларында эң атактуу «Мусахан» жана анча белгилүү эмес, бирок шилекейди агызган тамактары менен сактоого аракет кылышат.

Сыйлык алган палестиналык жазуучу Лайла Эль Хаддаддын Газа ашканасы тууралуу эң деталдаштырылган жана авторитеттүү китеп катары кабыл алынган «Газа ашканасы: Палестиналык саякат» аттуу китебинде 130 рецепт бар. Рецепттердин арасында эл мындай дейт; алардын тамак-ашы, мурасы жана үй-бүлөсү жөнүндө баяндаган анекдоттор менен аралашты.

Жакшы көргөн тамагыңдын жыты сени заматта эле артка — бир жерге, адамга же белгилүү бир учурга алып барарын элестетип көрүңүз.

Тамактын сыйкырдуу күчү бар. Бул курсак тойгузуу менен гана чектелбейт... Бир нече жөнөкөй азыктар кошулганда, биз ушундай маңыздуу нерселерди жаратабыз... Бул биздин маданиятыбызды чагылдырат, бизди бириктирет жана жан дүйнөбүзгө пайдалуу...

Ар бир коомдо тамак-аш жашоонун этаптарын белгилейт. Алар үйлөнүү үлпөттөрү, тажиялар, майрамдар сыяктуу адамдар чогулганда белгилүү болуп турат. Тынчтыктабы же согуштабы, тамак-аш бизди бири-бирибиз менен жана өткөн тарыхыбыз менен байланыштырып турат. Бул өзгөчө палестиналыктар үчүн маанилүү.

Газа тилкесинде эки миллионго жакын палестиналык жашайт. Бул жерде тамактануу курсак тойгузуу гана эмес. Бул ар кандай учурда коркунуч алдында турган жашоо образынын акыркы таянычы...

Бир жылдан ашык убакыттан бери Израилдин чабуулдарына кабылган Газада эки миллионго жакын палестиналык олуттуу ачкачылык кризиси менен күрөшүп жатат. Ар бир бешинчи адамдын ачкачылык коркунучу бар. Израилдин аскерий операциялары жана милдеттүү эвакуациялардан улам наабайкана жана азык-түлүк бөлүштүрүүчү борборлор жабылды. Көптөгөн палестиналыктар азыр толугу менен сырттан жардамга көз каранды.

Бирок бул маселе чындыгында согушка чейин эле башталган. Израилдин башкаруусу Газанын азык-түлүк булактарын көптөн бери чектеп, бөгөт коюуда. Мындай шартта палестиналыктар өздөрүнүн маданиятын жана салттарын сактап калуунун жолун табышты: ал алардын ашканасы. Анда Палестинанын өзгөчөлүгүнүн бул маанилүү бөлүгүн тереңирээк карайлы:

 Сыйлык алган жазуучу Лейла Эль Хаддад Дьюк университетиндеги маегинде: «Палестиналыктар өздөрүнүн маданиятын жана каада-салттарын тамактары менен сактап келишет»,- дейт.

Эль Хаддаддын «Газа ашканасы: Палестиналык саякат» аттуу китеби бул темада жазылган эң кеңири эмгек. Китепте 130 рецепт бар, бирок алар жөн эле рецепт эмес – ар бири өзүнчө үй-бүлөлүк окуя, салт. Газанын татымалдуу тамактары жана шишкебектери, тамакка жагымдуу соустары, балдан жасалган шербет десерттери... Алардын баары ушул барактарда жашашат...

Газа деңиз жээгиндеги шаар. “Бул жерде деңиз азыктары көп жана арзан” дешет. Бирок андай эмес. Согуш башталганга чейин эле балыкчылар Израилдин блокадасынан улам деңизге чыга албай калышкан. Алардын эң жакшы көргөн тамактарынын бири болгон балык азыр алардын дасторкондорунда сейрек кездешет.

Бирок бул жылдар аралыгында палестиндер ар бир кыйынчылыктын жолун табышты. Алар колунда бар нерсеге канааттанууну жана жаңы табиттерди жаратууну үйрөнүштү. Алар үчүн тамак жасоо да жашоо өнөрү. Эми алардын өзгөчө тамактары тууралуу айтып берели.

Газадан сакталып калган эң байыркы тамактардын бири "Сумакие". Бул тамактын рецепти биринчи жолу 1225-жылы саякатчы Мухаммад бин Хасан аль Багдадинин китебинде кездешет.

Ал өзүнүн атын Жакынкы Чыгыш ашканасынын ажырагыс жыты болгон сумактан алган. Жасалуусу мындай: Койдун этинен майда кесимдерге пияз кошулуп кайнатылат, анан көк чөп, сарымсак, тахин, ун, зайтун майы жана албетте сумак, ачуу калемпир кошулат. Бул салттуу нан жана туздалган бадыраң менен берилет.

Сумакие өзгөчө Курман айт маалында, курмандыктын эти жаңы кезинде жасалат. Палестиналыктар бул тамак берекелүү деп эсептешет. Бирок, тилекке каршы, ал азыр абдан кымбат тамак болуп калды.

Негизги азык-түлүктүн баасы асмандап кетти. Израилдин блокадасынан улам азык-түлүк жардамынын 83 пайызы да Газага жете албайт. Мисал келтирейин: шаардын түштүгүндө жыйырма беш фунттук кап ун 150 доллар турат. Түндүккө жылган сайын бул көрсөткүч 1000 долларга чейин көтөрүлүшү мүмкүн. Согушка чейин жумурткалардын он экиси 3,50 доллар турган. Азыр түштүктө 32 доллар – дээрлик он эсе көп. Түндүктө ал андан эки эсе көп – 73 доллардын тегерегинде.

Бул шарттарда палестиналыктарга тынымсыз жаңы чечимдерди табууга туура келди. Мисалы, алардын «Руммание» деген тамагы бар. Бир караганда мен айтып өткөн Сумакиеге окшош, бирок эт жок. Ал өз атын арабча анар деген сөздөн алган. Анын курамында баклажан жана жасмык бар. Аны ысык же муздак жесе болот. Аны менен адатта "Дагга Газавия" деп аталган ачуу соус берилет.

 Кырдаал 2008-2009-жылдары Израил жаңы чабуулун баштаганда ого бетер курчуган. Бомбалоо жана блокада астында эл олуттуу азык-түлүк кризисине туш болду. Көптөгөн үй-бүлөлөр кыштан аман чыгуу үчүн «хобейза» өсүмдүгүнө багытталышкан.

Хобиза - чогултуу үчүн жеңил жалбырактуу өсүмдүк. Ал витаминдерге жана минералдарга абдан бай. Бул оор күндөрдө тамак-аштын негизги булактарынын бири болуп калды.

Акырында десерттер... Палестиналыктар үчүн таттуу, үмүттүү келечектин символу сыяктуу сезилет. Газанын атактуу "Кунафа Набулсийе" десертинде таттуу камыр жана сыр катмарлары бар. Анын сыры азыр басып алынган Батыш Шериадагы Наблус шаарынан келет.

Дагы бир белгилүү тамак – "Кунафа Арабиясы". Ал майдаланган буудай майга чыланып жасалып, үстүнө ширелүү сироп жана кытырак жаңгактар салынат.

Ар бир тамак палестиналык ашкананын туруктуулугун жана жаратмандыгын көрсөтөт. Алар үчүн тамак-аш курсагын тойгузуу гана эмес, жашоонун бир жолу. Негизи баарыбызда ушундай эмеспи?  «Эмне жесең ошолсуң» дегендей... Чынында эле! Тамак биздин ким экенибизди түшүндүрүп турат. Ал биздин тажрыйбабызды калыптандырат, мамилелерибизди азыктандырат жана бизди тамырыбыз менен байланыштырат.