Толгон айдын астында, Испаниядагы Гранада шаарына жакын Ланхарондогу токойлуу дөңсөөнүн башында өзгөчө чогулуш өтүп жатат. Дүйнөнүн төрт бурчунан мусулмандар эскерүү түнү үчүн чогулушууда. Майдын абасы жумшак кечи. Аба скрипка, урма аспаптар жана Жакынкы Чыгыштын салттуу аспабы канундун назик кылдарынын үндөрүнө толгон. Бул ансамбль аткарган обондордун арасында тарыхка терең тамырланган бир обон бар эле...

Бул - "Мадха Мориско". Ал XVI кылымда Реконкистадан кийин христиан динине өтүүгө мажбур болгон испан мусулмандары - морисколордун тарыхын камтыйт. Мухаммед пайгамбардын төрөлүшүн эскерген бул диний ыр 1882-жылы Испаниянын Сарагоса шаарындагы бир үйдөн жашырылылган жеринен табылган. XVII кылымга таандык кол жазма жалган шыптан табылган. Үй ээси аны морисколорду куугунтуктоонун акыркы этабында кууп чыгарылаардан мурун жашырып койгон.

Морисколордун тарыхы Андалусия мурасы үчүн өтө маанилүү. Алардын эрдиги болбосо, ислам Испаниясынын бай маданияты түбөлүккө жоголуп кетмек.

Гранаданын кулашы

 Түшүнүү үчүн биз 1492-жылга кайрылышыбыз керек. Гранада - Испаниядагы акыркы мусулман чеби кулаган жыл. Падыша Фердинанд менен ханыша Изабелланын христиан күчтөрү шаарды басып алган учур. Бул мусулмандардын дээрлик сегиз кылымга жакын бийлигинин аягын белгиледи.

Башында Испаниядагы мусулмандарга белгилүү бир шарттарда калууга уруксат берилген, бирок бул сабырдуулук узакка созулган эмес. 1502-жылы бир жарлык мусулмандарды же христиан динине өтүүгө, же Испаниядан кетүүгө мажбурлады. Калгандары мориско катары белгилүү болуп, көпчүлүгү исламды жашыруун түрдө карманууну улантышты.

Маданиятты жок кылуу

 Тарыхчы Мерседес Гарсия-Арена бул мажбурлап ассимиляциялоонун башталышы болгонун түшүндүрөт. Морисколордун өздүгүн жок кылууга системалуу түрдө жасалган аракет. Алар маданиятынан, тилинен, ал тургай адабиятынан ажыратылды. Философия, тарых, хроника, медицина боюнча китептер кээде ээлерине кайтарылып берилсе, кээ бирлери өрттөлгөн.

Морисколордун каршылыгы

 Бул кысымга карабастан, морисколор каршы туруунун жолдорун табышты. Алар "альхамиадодо" - күнүмдүк испан тилин жазуу үчүн араб тамгаларын колдонгон жазууда жазышты. Ушул жол менен алар өздөрүнүн ишенимин жана каада-салттарын жашыруун сактай алышты. Сарагосадагы калыбына келтирүү учурунда табылган "Мадха Мориско" кол жазмасы "альхамиадодо" жазылган. Бул алардын акыл-эстүүлүгүнүн далили болду.

Бул морисколордун өз маданиятынын, адабиятынын жана тилинин элементтерин сактоо үчүн колдонгон ыкмаларынын бири болчу. Бул тексттердин арасында ажылык - милдеттүү ислам зыяратын аткаруу үчүн жасалган ойдон чыгарылган аңгемелер же саякат маршруттары, ошондой эле кыска ырлар болгон, бул маданияттардын аралашуусун көрсөткөн. Гарсия-Арена бул тексттердин жакында табылышы бизге морисколордун чыдамкайлыгы жана алардын мурасын сактоо үчүн жүргүзгөн үнсүз күрөшү жөнүндө жаңы түшүнүк бергенин белгилейт.

Мурасты жаңыртуу

 Бүгүнкү күндө бул тарых кайра жаралууда. Мусулман коомчулуктары, айрыкча түштүк Испанияда, өздөрүнүн андалусиялык тамырлары менен кайра байланышууда. XV кылымда мусулмандар үчүн баш калкалоочу жайы болгон Альпухаррас тоолору эми Андалусия тарыхы менен маданиятынан шыктанган адамдар үчүн ыйык жерге айланды.

2018-жылы түзүлгөн коомдук борбор Azahara International ушул тоолордо жайгашкан. Ал ой жүгүртүү жана байланышуу үчүн мейкиндик сунуштайт. Андалусия маданиятынын өзү ислам жана испан таасирлеринин аралашмасы болуп саналат, бул анын архитектурасында, тилинде жана ашканасында көрүнөт. Бул маданий кайра жаралуу ушул жалпы тарыхты кайра ачуу жана майрамдоо жөнүндө.

Учурдагы окуялар

 Гранадада жашаган испан мусулманы Дина Хинд Зариф Косера Ланхарондогу иш-чарада 'Мадха Мориско' ырын угуудан ырахат алгандардын арасында болду. Ал ар кандай улуттагы адамдардын бул бай маданий мураска кызыгып, Гранадага кандайча тартылып жатканын байкады.

Британдык музыкант, азыр Гранадада жашаган Али Килер да бул жандануунун маанисин табат. Али Al Fridaus Ensemble аттуу музыкалык топту жетектейт. Топтун араб тилинен которгондо «жарык» деген мааниге ээ болгон «Нур» альбому өткөндөгү үндөрдү бүгүнкү көрүүчүлөргө кайра элестетип, кайра жандандырат. Бул топ морисколуктар жазган ырдын саптарын өз стилинде кайра түзүп, морисколордун окуясын континенттердеги аудитория менен бөлүшүүдө.

Корутунду

 Андалусиянын күчү уланууда. Бул тарых жөн гана өткөндүн бөлүгү эмес, ал дагы эле биз бүгүн ким экенибизди аныктаган бөлүгүбүз. Морисколордун тарыхы, алардын чыдамкайлыгы жана маданияты дүйнө жүзүндө көптөгөн адамдарга дем берүүдө.