Hammasi Tramp va Eron ustidan kim ustunlik qilishiga bog‘liq – Tramp shafqatsiz vazirlar mahkamasini tanladi, Eron esa siyosiy yon berish yoki AQShga qarshi kuchayish borasida ikkiga bo‘lingan vaziyatda.
AQShning yangi prezidenti 2025-yil 20-yanvarda o‘zining ikkinchi navbatdagi prezidentlik muddatini boshlashi bilan Yaqin Sharq yangi Amerika rahbariyatini, xususan, Eronni sinovdan o‘tkazishda davom etadi. Ko‘pchilik geosiyosiy tahlilchilar Trampning bu gal Tehronga nisbatan siyosati qanday bo‘lishi bilan qiziqmoqda..
Trampning g‘alabasi Eron siyosiy doiralarida turli talqin va munozaralarni keltirib chiqardi, muhim mafkuraviy tafovutlarni, xususan, islohotchi va konservativ fraksiyalarni chuqurlashtirdi.
Tramp 2016-yilda birinchi marta prezidentlik lavozimini egallaganida, uning Oq uyga kelishi xalqaro munosabatlarda, xususan, Yaqin Sharqda o‘zgarishlar davrining boshlanishini belgilab berdi.
Tramp maʼmuriyatining Barak Obama davrida imzolangan Qoʻshma keng qamrovli harakatlar rejasidan (KOEP) bir tomonlama chiqib ketishi va keyinchalik amalga oshirgan “maksimal bosim” siyosati Eron siyosatida katta oʻzgarishlarga sabab boʻldi. Ushbu siyosiy harakatlar Erondagi asosiy siyosiy aktyorlar o'rtasida Tramp ma'muriyati haqidagi tasavvur va talqinlarda sezilarli farqlarni keltirib chiqardi.
Misol uchun, Tramp yadroviy kelishuvdan chiqqanidan so‘ng, eronlik taniqli islohotchilar Trampga maktub yozib, Eron u bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokaralar olib borishini yoqlab chiqdi.
Bunga javoban Eronning qattiqqo‘l tarafdorlari Trampning kelishuvdan chiqishiga javoban o‘sha paytdagi prezident Hasan Ruhoniy ma’muriyatidan Eronning yadroviy kelishuvning 37-moddasi bo‘yicha majburiyatlarini to‘xtatishni talab qilishgan.
Rossiya, Xitoy va muvozanat siyosati
Tramp kelasi oy Oq uyga qaytishi bilan Eron yana konservatorlar va islohotchilar o‘rtasidagi mafkuraviy tafovutlardan kelib chiqqan siyosiy taranglikni boshdan kechirmoqda.
Islohotchilarning taʼkidlashicha, Trampning Xitoyni ushlab turish va AQShning Yaqin Sharqdagi harbiy ishtirokini kamaytirish strategiyasi Eron bilan kelishuvni muqarrar qiladi.
Boshqacha qilib aytganda, Eron bilan bitim imzolash AQShning global maqsadlariga erishish uchun strategik majburiyat hisoblanadi.
Ammo bu nuqtai nazar butunlay Trampning pragmatik yondashuvni qabul qilib, nafaqat mamlakatda balki, xorijda tinchlikparvar jishi sifatida shaxsiy meros qoldirish uchun Eron kelishuvidan foydalanib, yoki foydalanmasligiga bog'liq. Eronlik islohotchilar Trampning urushga qarshi ritorikasini strategik imkoniyat sifatida talqin qilib, Eron bilan kelishuv narxi urush olib borishning iqtisodiy va siyosiy yukidan ancha kam bo'lishini ta'kidlamoqda.
Tramp boshchiligidagi potentsial AQSh-Eron kelishuvi Tehronning Moskva va Pekin bilan aloqalarini zaiflashtirishi mumkin bo'lsa-da, Eron islohotchilari ko'plab ittifoqlarga intilish orqali tavakkal qilishga tayyor.
Konservativ yondashuv esa Eron xavfsizligi va hozirgi geosiyosiy maqomini saqlab qolishga urg'u beradi. Bu AQShning kelayotgan ma'muriyatining hisob-kitoblariga zid keladi, chunki Tramp Eronning mintaqaviy xatti-harakatlarida, ayniqsa, Yaqin Sharqdagi "Qarshilik yo'nalishi" kabi Eron tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan mintaqaviy ittifoqlarga nisbatan tub o'zgarishlarni talab qiladi.
Tramp ma'muriyatining ko'plab shafqatsiz shaxslari Eronga nisbatan qat'iyroq, murosasizroq siyosat yuritish tarafdori. Agar Eron dushman Qo'shma Shtatlar bilan muzokaraga kirishsa, Tehronning puxta rejalangan harbiy imidjiga putur yetkazadi va Eron ichida norozilik uyg'otadi. Bu shuningdek, strategik hamkorlar Xitoy va Rossiyaning Eronga ishonchiga putur yetkazadi va ularni Tehron bilan savdo va harbiy aloqalarini cheklashga undaydi. Hatto Saudiya Arabistoni va Isroil kabi mintaqaviy raqiblarni ham Tehronning mintaqaviy ta'sirini cheklash uchun qattiq choralar ko'rishga undaydi.
Trampning 2016-yilda yadroviy kelishuvdan bir tomonlama chiqishi konservatorlar orasida Vashington ishonchsiz aktyor degan fikrni mustahkamladi. Bundan tashqari, Tramp ma’muriyatining Eronning raketa dasturi va mintaqaviy ta’siriga nisbatan qattiq pozitsiyasi konservatorlarning potentsial muzokaralarga qarshiligini yanada kuchaytirdi..
Tramp davrida Eronning strategiyasi qanday bo'ladi?
Eron hukumati, ehtimol, ikki yo‘nalishli strategiyani amalga oshiradi – biri global keskinlikni pasaytirish orqali xalqaro bosimlarni yumshatishga qaratilgan bo‘lsa, ikkinchisi mintaqaviy ta’sirni kengaytirish orqali strategik ta'sirni oshirishga qaratilgan.
Bu yondashuv Tehronning diplomatik nutqida namoyon bo'ladi. Eron muzokaralarga ochiqlik qiyofasini saqlab qolgan bo'lsa-da, tashqi siyosat maqsadlarini yo'qotmaslik uchun mudofaa va mintaqaviy hamkor kuchlarini mustahkamlashda davom etadi.
Eronning G'arb ommaviy axborot vositalari va tahlil markazlaridagi ta'sir tarmog'i dunyoni, ayniqsa Yevropa va Amerika rahbariyatini muloqot imkoniyatini e'tiborsiz qoldirmaslik kerakligiga ishontirishda muhim rol o'ynaydi. AQSh va Yevropa Ittifoqi oʻrtasida Trampning birinchi muddatida Vashington Yevropani Rossiya yutuqlaridan himoya qilish uchun oʻz zimmasiga olgan moliyaviy yuk boʻyicha diplomatik keskinliklar boʻlganini hisobga olsak, koʻplab tahlilchilar Eron Trampning ikkinchi muddatida ham xuddi shunday dinamikaning paydo boʻlishini kutayotganini taʼkidlamoqda. Eron bu bo'linishdan foydalanishi mumkin.
Boshqa tomondan, Tehron atom energiyasi bo‘yicha xalqaro agentlik (MAGATE) bilan cheklangan, ammo strategik darajada hamkorlikni davom ettirar ekan, yadroviy dasturini uzluksiz davom ettirishi mumkin.
Biroq, iqtisodiy inqirozlar chuqurlashib borayotgan bir sharoitda, Eron norozi ovozlar uchun ma'lum joy ochishi mumkin, chunki bu mamlakat prezidentiga Yevropa demokratiyalaridan jimgina yordam olishiga yordam berishi mumkin.
Shuning uchun Eron ba'zi ijtimoiy media platformalarini blokdan chiqarishi, yuqori tezlikdagi internetga kirishni osonlashtirishi va mazhab va etnik talablarning qandaydir ifodalanishiga ruxsat berishi mumkin.
Umuman olganda, mamlakat Trampning Oq uyga qaytishiga qaramay, yadroviy dasturini davom ettirib, ichki va tashqi siyosat jabhalarida o‘z pozitsiyasini saqlab qolish uchun ko‘p qatlamli strategiyani shakllantirish alomatlarini ko‘rsatmoqda.
Ammo ko‘p narsa Trampning Eronning puxta ishlab chiqilgan harakatlariga qanday munosabatda bo‘lishiga bog‘liq. Trampning jangovar va beqaror shaxsiyatini hisobga olsak, Tehron yo yangi sanksiyalar to‘lqini ostida siqilib, mintaqada strategik yo‘qotishlarga duchor bo‘ladi yoki bu jarayonni yengib o‘tib, Vashington bilan aloqalarda yangi sahifa ochadi.
