Donald Trampning so‘nggi prezidentlik muddatidan keyin dunyo o‘zgardi, ayniqsa Isroilning Falastinda davom etayotgan genotsidi… AQSh-Isroil kelishuvi Tramp prezidentligi davrida davom etadimi yoki yo'qmi, batafsilroq ko'rib chiqamiz.
Donald Trampning 2024-yil 5-noyabrda prezidentlikka qayta saylanishi uning Isroilni butkul qo‘llab-quvvatlashini o‘zgartirishi kutilmaydi.
Biroq, uning Isroil Bosh vaziri Benyamin Netanyaxu bilan munosabatlari birinchi muddatdagidek iliq davom etishi dargumon. Zero, Tramp lavozimini tark etganidan beri na Yaqin Sharq, na Isroil, na Netanyaxu o‘zgarmadi..
AQSh-Isroil munosabatlarida keskinlik kuchaygan bir paytda Netanyaxu 2023 yil yanvaridan beri Bayden ma'muriyati bilan sud-huquq islohoti to'g'risidagi qonun loyihasidan tortib, bosib olingan G'arbiy Sohildagi noqonuniy aholi punktlarigacha bo'lgan ko'plab muammolarga duch keldi. Bu vaqt ichida u demokratlar bosimiga muvaffaqiyatli qarshilik ko'rsatdi va ba'zida bu qarshilikdan o'zining ichki siyosat strategiyasida samarali vosita sifatida foydalandi.
Biroq, Trampning birinchi muddatdagi yetakchilik uslubini hisobga olsak, Netanyaxu xuddi shu traektoriyani saqlab qolishda qiynalishi mumkin. Qolaversa, mojaro susaygandan keyingina, Tramp o'zining birinchi muddatida qilganidek, kerak bo'lganda Isroil siyosatini chalg'ita oladigan kuchli Netanyaxu hali ham bor-yo'qligi aniq bo'ladi.
Ikki rahbar o'rtasidagi ishonchning yo'qligi bu erda ham muhim masala sifatida namoyon bo'ladi: Tramp 2020 yilgi saylov natijalari bilan bahslashishda davom etar ekan, Netanyaxu videomurojaatda Baydenni tabrikladi, Tramp bu harakatni vafosizlik deb atadi.
Trampning kuchi, Netanyaxuning zaifligi
Siyosiy beqarorlik davridan so'ng, jumladan, 2018 yildan beri beshta saylov va bir yillik muxolifatdan so'ng, Netanyaxu 2022 yil oxirida hokimiyatga qaytib, o'ta o'ng Diniy sionistik lagerning Knessetga kirishiga yordam berdi. Ammo uning pozitsiyasi davom etayotgan huquqiy kurashlar va 7-oktyabrdagi hujumdan so‘ng “janob xavfsizlik” deb atalmish imidjiga zarba berilgani uchun qaltisligicha qolmoqda.
Netanyaxu o'zining doimiy hukumati bog'liq bo'lgan koalitsiyadagi sheriklarining talablariga tobora sezgir bo'lib qoldi va ba'zida Likud ichidagi bo'linishlarni boshqarish uchun kurashdi.
Natijada, Netanyaxu hozirda Isroilda turli siyosiy manevrlar orqali o'zini saqlab qolishga muvaffaq bo'lgan liderdir. Ko'plab ichki muammolarga duch kelgan Netanyaxu, 2025 yilga yaqinlashganda saylov bosimi kuchayishini va kechikishlarga qaramay, 7 oktyabrdagi xavfsizlik muvaffaqiyatsizliklarini tergov qilish muqarrar ekanligini biladi. Bundan tashqari, 2023-yilda norozilik namoyishlari bilan boshlangan muxolifat faolligi to‘lqini o‘z jadalligini saqlab qoldi va 7 oktyabrdan keyin garovdagilarni qutqarishga qaratilgan dinamik harakatga aylandi.
Cheklangan tashqi siyosat imkoniyatlari
2010-yillarning oʻrtalaridan beri Isroilning tashqi siyosat imkoniyatlari sezilarli darajada toraydi. O‘shanda Netanyaxu Putin bilan samarali muloqot olib borgan va Xitoy bilan munosabatlarni yaxshilash kabi ko‘p tomonlama tashabbuslar va Xitoy yetakchiligidagi Hayfa portini kengaytirish kabi loyihalarni o‘z zimmasiga olgan edi. Ammo bu ko'p tomonlama yondashuv qisman AQSh-Isroil munosabatlarining o'ziga xos xususiyati tufayli to'liq ishlab chiqilmagan. 7 oktabrdan keyin Isroil tashqi siyosati Vashingtonga, ayniqsa milliy xavfsizlik bilan bog‘liq muammolarga nisbatan ancha qaram bo‘lib qoldi. Bundan tashqari, o'shandan beri, Abraham kelishuvlarining Tramp davridan qolgan merosi va Isroil bilan normallashtirish jabhasini kengaytirishga qaratilgan sa'y-harakatlar sezilarli darajada muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
Tramp, aksincha, bu ikkinchi muddatga 2017 yilga qaraganda kuchliroq pozitsiyada kirib, ko'proq saylovda qo'llab-quvvatlash va yaxshilangan siyosiy pozitsiyasidan foydalanadi.
AQSh siyosati nafaqat global, balki mintaqaviy miqyosda, xususan, inqirozga uchragan mintaqalarda qanday o'zgarishi mumkinligiga katta qiziqish bor. Bu uning ikkinchi va oxirgi muddati bo'lgani uchun va uning oldingi davridagi tajribalarni, jumladan, COVID-19 pandemiyasi kabi muammolarni hisobga olsak, Trump bu muddatni yanada kuchliroq pozitsiyada boshlayotganga o'xshaydi. Bu yaxshilangan pozitsiya uning mintaqaviy siyosatga bo'lgan yondashuviga ta'sir qilishi mumkin va u tugatishga va'da bergan urushlar atrofidagi munozaralarga e'tibor qaratishi ehtimoldan holi emas.
Netanyaxu bilan avval hamkorlik qilgan yetakchi sifatida Tramp Isroilning mintaqaviy yakkalanishini kamaytirishga qaratilgan bir qancha muhim voqealarda muhim rol o‘ynadi: AQSh elchixonasi Quddusga ko‘chirilishi, Suriyaning bosib olingan Golan tepaliklari ustidan Isroil suverenitetini tan olishi va Abraham kelishuvi. Bu qadamlar, shubhasiz, Netanyaxuning mavqeini mustahkamladi va unga o'z hokimiyatini mustahkamlash imkonini berdi. Hattoki, bu muvaffaqiyatlar 2023 yilgacha davom etayotgan siyosiy beqarorlik sharoitida Likudning parlamentda ko'p sonli o'rinlarni egallashiga hissa qo'shganini aytish mumkin.
Netanyaxuning murakkab shaxsiy munosabatlari
Netanyaxuning oldindan aytib bo'lmaydigan xususiyati uni AQSh prezidentlari uchun ishonchsiz hamkorga aylantirdi, ayniqsa Isroilning maqsadlari AQShning mintaqaviy manfaatlaridan uzoqlashganda. AQSh-Isroil munosabatlari holatiga asoslangan yondashuvni qabul qilgan Netanyaxu Isroil siyosatida ham ijobiy aloqalar, ham kelishmovchiliklardan tayanch sifatida foydalanadi. AQSh muxolifati kuchaygach, u o'zini Isroil manfaatlari himoyachisi sifatida ko'rsatadi va Isroil jamoatchilik fikrida aks-sado beradi. Aloqalar yaxshilanganda, u ijobiy natijalarga erishishda uning strategik rolini ta'kidlaydi.
Bu ikki tomonlama yondashuv Netanyaxuga keskin munosabatlardan qat'i nazar, mashhurligini saqlab qolishga yordam beradi. Masalan, 2019-yilgi saylov kampaniyasi davomida u Bayden va Putin bilan hamkorlik qilgan va 7-oktyabrdan keyin Bayden bilan G‘azo bo‘yicha o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha muzokaralar bo‘yicha to‘qnash kelganiga qaramay, o‘zini Isroil manfaatlarini ta’minlash tarafdori sifatida ko‘rsatgan..
Bu yerda Netanyaxu AQSh ma'muriyatiga turli va'dalar berib, Baydenni o't ochishni to'xtatish rejasini e'lon qilishga undagan. Biroq Netanyaxuning ushbu rejaning ayrim shartlariga qarshi bayonotlari tez orada Baydenni qiyin ahvolga solib qo‘ydi. Bundan tashqari, Netanyaxu deyarli har bir uchrashuvdan keyin salbiy bayonotlar berdi.
Trampning yetakchilik uslubini hisobga olsak, u Netanyaxuning murakkab manevrlariga nisbatan kamroq toqat qilishi mumkin. Netanyaxuning AQSh maʼmuriyatini toʻxtatib qoʻyish va oʻzining ichki jamoatchilik fikrini tinchlantirish va prezident obroʻsiga putur yetkazishni maqsad qilgan taktikasi Tramp nazorati ostida kamroq qabul qilinishi mumkin.
Urushni tugatish va'dasi
Ma'muriyat yoki prezident qanday bo'lishidan qat'i nazar, AQSh-Isroil munosabatlarining sezilarli darajada yomonlashishi yoki AQShning Isroilni qo'llab-quvvatlashining pasayishi kutilmaydi. Ammo Tramp Bayden Netanyaxudan ko'rgan muomalasiga toqat qiladigan yetakchi emas. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, Trampning ikkinchi muddati falastinliklar uchun qulayroq bo'lmasligi mumkin, ammo Netanyaxu qiyinroq vaqtga duch kelishi mumkin..
Tramp saylovoldi kampaniyasining asosiy mavzusi urushlarni tugatish edi va bu jihat uning tashqi siyosatini belgilaydi.
Uning xalqaro munozaradagi ahamiyati va ortib borayotgan umidlarni hisobga olgan holda, Trump ma'muriyati bu yo'nalishda qadamlar qo'yishi mumkin. Lekin asl masala har qanday mojaroga barham berish shartlarida yotadi, bu Netanyaxu uchun juda qiyin masala. Trampning "urushni tugatish" pozitsiyasining amaliy ta'siri aniq bo'lgach, uning Netanyaxu bilan munosabatlarining dinamikasi ham aniq bo'ladi..
Netanyaxu Isroilni qo'llab-quvvatlash jarayonidan chetlashtiriladi
Har holda, Tramp bu yangi davrda Netanyaxuga qarshi majburlovchi pozitsiyani egallashi mumkin. Garchi Isroil butunlay AQSh rahbarligi ostida harakat qilishi kutilmasa ham, u ko'proq bosimga duch kelishini taxmin qilish mumkin.
Tramp uchun AQShning Isroilni qo‘llab-quvvatlashini Netanyaxudan ajratish pragmatik yondashuv bo‘lishi mumkin va uning Isroil va Netanyaxuga nisbatan ritorikasi boshqacha bo‘lishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, Netanyaxuning Gallant o'rniga Israel Katzni mudofaa vaziri etib tayinlashini strategik cheklov sifatida ko'rish mumkin. Biroq Tramp prezidentlikka kelishidan oldingi ikki oy davomida Isroilning davom etayotgan urushining har ikki jabhasidagi vaziyatlar bu munosabatlar rivojiga ta’sir qilishi tabiiy. Shunday qilib, Trampning birinchi muddatiga oʻxshash ijobiy traektoriya boʻlmasa-da, mojaroning borishi Tramp-Netanyaxu dinamikasidagi har qanday oʻzgarishlarning chuqurligini aniqlashda asosiy omil boʻlishi mumkin.
