Uzğan atnada AQŞ İzrail liderların genośidta ğayepläwlärdän saqlawnı maqsat itep quyuçı qanun ölgese qabul itte. Ul cömhüriyätçelärneñ ike parlamentnı da qulğa töşerülärennän soñ AQŞ Kongressında köç balansı üzgärgäç kön üzägenä çıqtı. Dokument İzrail xökümäte räise Bin’yamin netan’yaxu häm êlekkege saqlanu ministrı Yoav Gallantnı qulğa alu qararlarına cawap itep Xalıqara mäxkämägä qarşı sankśiyälärne küzallıy. 

Säyäsi strateg häm Angliyäneñ Yaqın Könçığıştağı tınıçlıq ilçeseneñ êlekkege kiñäşçese Aşiş Praşar AQŞnıñ bu adımınıñ xalıqara xoquqnı tormışqa aşırğanda ikele standartlar belän êş itüen kürsätä. “Könbatış uzğan atnada xalıqara xoquqnıñ çınlıqta alarnı cawapqa tartu öçen uylap çığarılmawın açıq räweştä dälilläde”,-di ul “TRT World”qa interv’yusında. “Könbatış monı ütkändä dä bik anıq itep kürsätte: xalıqara xoquq afrikalı diktatorlar häm Rusiyä öçen ğamäldä, yuqsa Könbatış küp tapqırlar ütereşlär, suğış cinayät’läre häm genośidlar başqardı”.  

 Illegitimate Court Counteraction Act (Legal’ bulmağan êzärlekläwgä qarşı qanun)

“Legal’ bulmağan êzärlekläwgä qarşı qanun” dip ataluçı proyekt xäzerge waqıtta senatnıñ raslawın kötä. Ul Xalıqara mäxkämäneñ amerikalılar yäisä izraillelärne xökem itü êşçänleklärenä yärdäm itüçe keşelärgä sankśiyälär kertüne küzallıy. Alar arasında aktivlarınıñ tuñdırıluı häm mäxkämägä matdi öleş kertkän çit il keşeläreneñ viza möräcäğat’läre kire qağılu urın ala. Bu sankśiyä täq’dimnäre xalıqara oyışmalar häm belgeçlär arasında İzrailneñ Ğazzädäge suğış cinayät’lären gernośid bularaq bäyäläwçe fiker berlege artuğa qaramastan kön tärtibenä çıqtı.    

Xalıqara cinayät’ xoquqı häm AQŞnıñ mönäsäbäte

Xalıqara mäxkämä uzğan noyabr’ ayında Netan’yaxu häm Gallantqa qarşı çığarılğan tarixi qulğa alu ämere belän cawap totu mexanizmnarın kiñäytü öçen nigez äzerläde. Xalıqara Rim statusı yäisä Xalıqara mäxkämä qanunına kerüçe illär genośid yäisä keşelekkä qarşı cinayät’lärgä yärdäm itüçe şäxeslärne, säyäsi liderlar häm xärbi xezmätkärlärne universal’ yurisdikśiyä yärdämendä xökem itä ala. Uzğan atnada bu wäqalätneñ täwge tapqır qullanuı belän tarixi adım yasaldı. 

Braziliyädäge ber mäxkämä Ğazzädä suğış cinayät’läre êşläwdä ğayeplänüçe İzrail ğaskäriyen tikşerü öçen poliśiyägä kürsätmä birde. Mäxkämäneñ aşığıç tikşerü taläbe Rim statusına kerüçe ilneñ qağıydälärne milli däräcädä tormışqa aşıruınıñ açıq misalı. 

AQŞnıñ sankśiyäläre Könbatışnıñ üz-üzen totışın üzgärtä alamı?

AQŞnıñ Xalıqara mäxkämägä qarşı täq’dim itkän sankśiyälärennän soñ Böyekbritaniya, Franśiyä, Germaniyä häm Pol’şa şikelle küp kenä Könbatış däwläte, möğayen, Vaşington belän ber sızıq buyınça xäräkät itär. “Uylawımça, daimi räweştä bu genośidnı kire qağuçı, bu genośidnı qorallandıruçı häm aña qarşı çıqmawçı ber ük xökümätlärdän reakśiyä küräçäkbez” di Praşar. “Xäzer Awrupa berlektäşläreneñ mönäsäbäten üzgärtü häm AQŞqa qarşı çığu waqıtı. Alar xalıqara xoquqqa ışanamı-yuqmı, şunı kürsätüläre kiräk”.

Vaşington tarixi yaqtan Xalıqara mäxkämägä ähämiyätle qıyınlıqlar tudırdı häm AQŞ xezmätkärläre yäisä İzrail şikelle berlektäşlären üz êçenä aluçı suğış cinayät’läre tikşerelgändä aktiv räweştä qarşı çıqtı.

Bu basım taktikaları Mäxkämä wäqalätlelärenä sankśiyä kertü häm äğ’za däwlätlärne AQŞ mänfäğat’lärenä qarşı tikşerülärgä teläktäşleklären kire qaluğa mäcbür itüne üz êçenä ala.  

İzrail küzläw oyışmasınıñ Xalıqara mäxkämä wäqalätlelärenä basımnarı

İzrailneñ yıllar buyı Xalıqara mäxkämä wäqalätlelären küzläwe häm şımçılıq itüe turında açıqlanğan mäğ’lümatlar basımnıñ külämen küz aldına kiterep bastıra. AQŞ Trampnıñ berençe idaräse çorında Xalıqara mäxkämäneñ Äfğanstandağı Amerikanıñ suğış cinayät’läre häm Fälästin cirlärendä İzrailneñ suğış cinayät’lären tikşerüe säbäple baş prokuror Fatu Bensuda häm Xalıqara mäxkämäneñ başqa xezmätkärlärenä sankśiyälär kertkän ide. Bigräk tä, Bensuda “Mossad” citäkçelegennän turıdan-turı yanawlar aldı. Bu yanawlar Bensudağa yäisä ğailäsenä zarar birü belän bäyle bula. Şulay itep Xalıqara mäxkämäne İzrailgä qarşı däğ’wa açudan totqarlarğa mataşalar.  

Bayden idaräse bu sankśiyälärne soñınnan beterde, tik xäzer alarnı qabat ğamälgä kertü iniśiativası ähämiyätle qanuni häm êtik sorawlarnı kön tärtibenä çığara.    

 Säyäsi oppoziśiyäneñ artuı

Säyäsi oppoziśiyä dä üsä bara. 2024nçe yılnıñ aprel’ ayında ber törkem AQŞlı cömhüriyätçe senator xäzerge Xalıqara mäxkämä prokurorı Kärim Xanğa kisätü cibärde. Alar qulğa alu qararları däwam itkän oçraqta Xan häm mäxkämäneñ başqa wäqalätlelärenä, alarnıñ ğailälärenä qarata sankśiyälär belän yanıy. “AQŞ İzrail häm üze öçen bernindi cawap birü mömkinlege telämi. Çönki İzrail cawapqa tartılsa, AQŞnıñ da tartıla aluı añlaşıla. İzrailgä bu genośidnı başqaru öçen barlıq säyäsi häm xärbi yärdämne täêmin itte” - di Praşar.

 Sankśiylärneñ Xalıqara mäxkämäneñ tikşerüenä täêsire.

AQŞ täq’dim itkän sankśiyälärneñ Xalıqara mäxkämäneñ İzrail belän bäyle cinayät’ êşenä tulısınça ayaq çaluı kötelmi. Tik älege täq’dimnar êşçänlektä qıyınlıqlar kiterep çığara ala. Äytik, AQŞtağı aktivlarnıñ tuñdırıluı yäisä finans oyışmalarınıñ Xalıqara mäxkämä belän xezmättäşlektän tayçınuı.    

Monnan alda AQŞnıñ Xalıqara mäxkämä prokurorı häm xezmätkärlären maqsat itep alğan kampaniyäse dön’ya külämendä ğayeplängän ide. İzrail tışında ber genä Könbatış demokratiyäse yäisä AQŞ berlektäşe bu kampaniyäne yaqlamadı.