Dön’yaküläm säwdä tiz üzgärä häm bu xäl Germaniya kebek êksportqa bäyle iq’tisadlarğa nıq täêsir itä.

Donal’d Trump qabat AQŞ ilbaşı bulıp saylanğannan soñ anıñ  yuğarı tamğaxanä tarifları kertü ixtimalı Germaniyäneñ  iq’tisadi totrıqlılığına zur yanaw tudıra.

Germaniya distälärçä yıl AQŞnıñ töp säwdä partnyerı bularaq aña bäyle buldı, läkin bu bäylelek Awrupanıñ iñ zur iq’tisadındağı zäğıyf’leklärne könnän kön kübräk faş itä.

AQŞ bügen dä Germaniya tovarlarınıñ iñ zur importçısı bulıp qala. 2023nçe yılda Germaniya AQŞqa 157,9 milliard yevro külämendä  tovar sattı, bu isä tuplam êksportnıñ yaqınça 10%ın täşkil itä. Şuña kürä AQŞ Germaniyäneñ bigräk tä avtomobil’ häm sänäğät’ tarmaqları öçen möhim bazar bulıp qala.

Läkin Trump täq’dim itkän Kanada häm Meksikadan kiterelgän tovarlarğa 25%, Awrupa produktlarına 10% häm Qıtay tovarlarına 60%qa citä alğan tariflar Germaniyäneñ bu kritik bazardağı poziśiyäsen citdi zäğıyf’länderergä mömkin. 

Ägär Trump üz wäğd’älären tormışqa aşırsa, Germaniyäneñ  AQŞqa êksportı 15%qa qädär töşärgä mömkin.

Germaniya iq’tisadınıñ tayanıçı bulğan avtomobil’ häm sänäğat’ tarmaqları iñ küp zıyan küräçäk. Germaniyäneñ iq’tisadıy uñışınıñ töp teräge bulğan avtomobil’ sänäğate AQŞ bazarındağı öleşen kire qaytaruda qıyınlıqlar kiçerergä mömkin.

 İq’tisadçılar bu protekśionist çaralarnıñ barı tik Germaniyäne genä tügel, ä böten Awrupanı iq’tisadi torğınlıqqa êtärä aluın kisätä.

Kil’ Bötendön’ya iq’tisadı institutı (IfW) başlığı Moritz Schularick mondıy tariflarnıñ Germaniya iq’tisadına kiterä alğan cimergeç yoğıntınsına basım yasadı.

Şul uq waqıtta Federal’ İq’tisad ministrı Robert Habeck dialogqa çaqırdı häm Awrupa Berlege urtaq cawap qaytarırğa tiyeş dip belderde.

İñ zur qurqu Trampnıñ Qıtay tovarlarına 60%qa qädär tariflar kertü belän yanawında. Bu wäzğıyät’ barı tik Qıtayğa ğına täêsir itmäyäçäk, ä global’ täêminät çılbırların bozıp, Awrupa häm Germaniyägä dä yoğıntı yasayaçaq.

Bu çikläwlär citeşterü çığımnarın arttıra häm Germaniyäneñ xalıqara säwdädäge rolen zäğıyf’lätä ala.

Ägär Trump’nıñ protekśionist säyäsäte tormışqa aşsa, Germaniyäneñ iñ möhim säwdä partnyerı belän mönäsäbätläre zıyan küräçäk häm bu xäl ilne reśessiyägä kiterergä mömkin.

İq’tisadıy basımnar arta

Êçke frontta Germaniya östämä iq’tisadı awırlıqlar belän oçraşa. Inflaśiya arta häm zur şirkätlärneñ kümäk êştän çığaruları iq’tisadnı tağın da totrıqsızlandıra.

2024 yılnıñ noyabr’ ayına qädär tovar häm xezmät bäyäläre uzğan yıl belän çağıştırğanda 2%tan artıq artıp, qullanuçınıñ satıp alu köçen kimette häm iq’tisadi üseşne äkrenäytte.

Şul uq waqıtta iñ zur alman şirkätläre küp sanda xezmätkärlären qısqartunı iğ’lan itä.

 “Volkswagen” öç êşxanäsen yabırğa häm meñlägän xezmätkärne êşennän çığarırğa cıyına. Qorıç industriyäse gigantı “Thyssenkrupp” 2030 nçı yılğa qädär 11 000 êş urının beterüne maqsat itep quya. “Deutsche Bahn” 2024 nçe yılnıñ berençe yartısında 1,2 milliard yewro zıyan kürde häm 2029 nçı yılğa qädär yaqınça 30 000 êşçene êşennän çığarırğa planlaştıra.

“Bosch” ta 5 500 östämä êş urının qısqartuın belderde. Bu cämğise 120 000nän artıq keşeneñ eşsez qaluı digän süz häm bu Germaniyäneñ iq’tisadi köndäşlek köçen zäğıyf’länderä, bilgesezlekne arttıra.

Şul uq waqıtta Germaniya demografik qıyınlıqlar kiçerä: il xalqı qartaya häm bu wäzğiyät’ yuğarı kvalifikaśiyiäle êşçe köçeneñ citmäwenä kiterä. İq’tisadi üseşne däwam itü häm sośial’ qurqınıçsızlıq  sistemaların totrıqlı itü öçen, Germaniya çit illärdän êşçelär cälep itügä torğan sayın nığraq bäyle bula bara.

Läkin xalıqara belgeçlärne cälep itü häm alarnı ildä saqlap qalu öçen Germaniyäneñ kvalifikaśiyäle belgeçlär öçen global’ yünäleş bularaq köndäşlekkä sälätle bulıp qaluı öçen struktur kirtälärne çişüe zarur.

Monıñ öçen Germaniya çit illärdän êşçelärne cälep itü häm integraśiyäläw säyäsätläre alıp barırğa tiyeş.

Rasaçılıq häm çit il keşelärenä tiskäre mönäsäbät, doşmanlıq  ilneñ xalıqara imidjın töşerä häm xalıqara belgeçlärneñ alman cämğiyätenä uñışlı quşıluın qıyınlaştıra.

Şuña kürä diskriminaśiyägä qarşı köräş häm sośial’ garmoniyäne nığıtu Germaniyäneñ iq’tisadi häm sośial’ totrıqlılığı öçen bik möhim.

Tiz integraśiya barışları çit il êşçeläreneñ iq’tisadqa häm mäğarif sistemasına näticäle öleş kertüenä dä yärdäm itäçäk.

 Śifrlaştıru häm innovaśiya êş köçe bazarın stimullaştıruda möhim rol’ uynarğa tiyeş. Ayıruça sänäğat’ häm xezmät kürsätü ölkäsendäge texnologik qazanışlar cirle häm çit il êşçeläre öçen mömkinleklär tudıraçaq.

 Texnologik yaqtan kiläçäkka yünälgän êş köçe bazarı Germaniyäneñ global’ köndäşlek köçen nığıtaçaq häm anı dön’yada kvalifikaśiyäle belgeçlär öçen cälep itüçän urınğa äyländeräçäk.

 Tağın ber möhim adım – byurokratik kirtälärne kimetü. Ozın häm qatlawlı êş röxsäte prośessları yış qına başqa illärdä êşlärgä telägän şaqtıy yuğarı kvalifikaśiyäle keşene totqarlıy.

 Bu prośeduralarnı ğadiläşterü Germaniyäneñ global’ êş köçe bazarındağı poziśiyäsen yaxşırtaçaq häm köndäşlekkä sälätle itäçäk.

 Säwdä bäylelegen qabat küzdän kiçerü

 Soñğı yıllarda Qıtay üz iq’tisadın tışqı şoqlarğa qarşı totrıqlı itü, nığıtu öçen iğ’tibarnı cälep itüçe adımnar yasadı.

2000 nçe yılda Qıtay säwdäseneñ yaqınça 48%ı G -7 illäre belän başqarılğan bulsa, 2024nçe yılda  bu kürsätkeç 30%qa qädär töşte.

Şul uq waqıtta AQŞ belän säwdä dä nıq kimede. Qıtay 2022 nçe nçe yılda AQŞqa 536 milliard dollar külämendä tovar satqan bulsa, 2023 nçe yılda bu küläm 20%qa kimegän.

Bu yuğaltularnı qaplaw öçen Qıtay üsep baruçı bazarlar belän säwdä kileşüläre tözü häm asqormağa investiśiyälär kertügä yünälde.

Bu strategik törleländerü Germaniya öçen dä zur täcribä bulır kebek.

İlneñ AQŞ häm Qıtay belän säwdägä bäylelege anı möhim iq’tisadıy qurqınıçlarğa duçar itä.

Afrika, Könyaq-Könçığış Aziya häm Kön’yaq Amerikada üsep kilüçe bazarlar belän nıqlı bäyläneşlär urnaştırıp, Germaniya iqt’isadıy totrıqlılığın arttıra ala.

Läkin mondıy üzgäreş, zamança häm nıq iq’tisadıy model’ täêmin itü öçen śifrlaşu häm däwam itterelä torğan ênergiyägä  zur investiśiyälär kertü belän nığıtılırğa tiyeş.

Qıtay strategiyäsennän ürnäk alıp Germaniya global’ säwdä arenasında üz urının nığıta häm iq’tisadıy kiläçägen garantiyäli ala.

Germaniya - Törkiyä xezmättäşlegeneñ mömkinlekläre

Germaniyäneñ iq’tisadıy törlеlеген arttıru maqsatı Törkiyä belän bäyläneşlärne nığıtu aşa zur fayda kiterergä mömkin.

Strategik geografik urını, dinamik êş köçe häm tiz üsüçe sänäğat’ asqorması belän Törkiyä Germaniyäneñ iq’tisadıy maqsatları öçen ömetle partnyer bulıp tora.

Ayıruça avtomobil’, texnologiya häm ênergetika tarmaqlarındağı Törkiyä industriyäläre Germaniyäneñ ixtıyacları belän turı kilä häm täêmin itü çeltären êffektiv tulılandıra ala.

Monnan tış Törkiyä belän Awrupa Berlege arasındağı tamğaxanä berlege Germaniyägä çığımnarnı kimetep häm logistik näticälelek birep, xezmättäşlek mömkinleklären tagın da arttıra.

Törkiyäneñ köçle iq’tisadıy üseş trayektoriyäse Germaniyäneñ säwdä çeltärenä öleş kertü öçen ähämiyätle mömkinleklär tudıra.

Köçäytelgän Germaniya-Törkiyä xezmättäşlege Germaniyäneñ global’ bazarlardağı köndäşlek köçen arttırıp qına qalmayaçaq, şul uq waqıtta iq’tisadıy qurqınıçlarnı kimetü öçen kritik törleländerü täêmin itäçäk.  

İq’tisadıy ölkädän tış, bu partnyerlıq tağın da nıq häm strategik ikeyaqlı mönäsäbätlär öçen yul aça häm säyäsi bäyläneşlär buldıru mömkinlegen birä.

Germaniya kritik çatta tora häm iq’tisadıy awırlıqlarnı ciñü ,global’ säwdäneñ üzgärüçän dinamikasına yaraqlaşu öçen strategik üzgäreş  zarur.

Globa’l säwdädäge urının saqlap qalu häm êçke iq’tisadıy problemalarnı çişü ozın möddätle, kiläçäkkä yünälgän çaralar taläp itä.