“Adidas” küptän tügel AQŞtağı İzrail yaqlı törkemnär häm İzrail xökümätenä başlıqlarına başın iyep, fälästinle Bella Xadidnı yaña sport ayaq kiyeme kampaniyäsennän çığardı häm model’neñ foto-videoların reklamalardan aldı.

Xadid Fälästinneñ İzrail tarafınnan basıp alınuına qarşı açıq poziśiyädä toruçı şäxes häm Ğazzädä ber ğayepsez keşelärneñ üterelüenä qarşı küp tapqırlar çığış yasadı. İzrailneñ höcümnärendä distälärçä meñ keşeneñ ğomere özelüe bilgele.

N’yu-Yorkta kükteräwlärdä çağılğan häm krossovka gigantınıñ sośial’ media akkauntlarında urın alğan reklamalarda Fälästin çığışlı Amerika modele “Adidas”nıñ bazarğa yaña çığarğan SL72 retro-adidasların kiyep kürende. Original’ model’ “Adidas”nıñ 1972nçe yılğı Münxen Olimpiya uyınnarı waqıtında sportçılarğa ciñel ayaq kiyeme variantı täq’dim itü öçen äzerlängän “SL” (Super Light - Bik ciñel) seriyäseneñ ber öleşe ide.

Könbatış Germaniyädä oyıştırılğan bu çarada fälästinle “Qara sentyabr’” oyışması İzrail komandası tuqtalğan urınğa basqın oyıştırdı, poliśiyä belän qorallı bäreleştä 11 izraille üterelde. Anda 5 fälästinle häm ber nemeś poliśiyä xezmätkäre dä hälaq buldı.

İzraille tänqıyt’çelär krossovkalarnıñ tarixına iğ’tibar itep, Xadidnıñ kampaniyäneñ yöze itep saylanuınıñ antisemitizm buluın häm “maxsus êşlängän” bula aluın alğa sörde. Bu supermodel’neñ Ğazzädäge cimergeç suğışqa qarşı toruı belän bäyläp qaraldı. 

 Daimi maqsat: Bella Xadid

Supermodel’ne berençe tapqır ğına antisemitizmda ğayeplämilär.

2021nçe yılda Xadid “Instagram”da turıdan-turı êfirda “Yılğadan diñgezgä qadär Fälästin irekle bulaçaq” digännän soñ İzrailneñ ul waqıttağı “X” (Twitter) akkauntı Xadidnı “Yähüdlärne diñgezgä atunı yaqlawda” ğayepläde.

İzrailneñ räsmi akkauntınnan yasalğan belderüdä “Bella Xadid şikelle mäşhür keşelär yähüdlärne diñgezgä atunı yaqlağanda Yähüd däwläteneñ yuq itelüen yaqlıylar” digän süzlär bar.

Krossovka reklaması bäxäslärennän soñ şul uq akkaunt Xadidnı antisemitizm taratu häm izraillelär belän yähüdlärgä qarşı köç qullanunı yaqlağan yarım fälästinle model’ itep tanıttı. “Ul häm ätise bik yış  yähüdlärgä qarata qan yalaları häm antisemitizm teoriyäläre taratunı propagandalıy” dip tä östilär. İzrail yazmada “Adidas”nı da tamğalap soraw aluçı ton qullana.

Xadid, monnan tış, İzrail yaqlı oyışmalarnıñ da qaynar qulına êläkte.

“Şulqadär küp yähüd qanı tügelgän olimpiya uyınnarın xäterlätüçe ayaq kiyemen anıñ tanıtuı cirängeç” dide antizemitizmğa qarşı köräş xäräkäte citäkçese Saşa Roytman.

“Adidas”nıñ naśizm belän bäyle ütkäne

Tik krossovka gigantınıñ qarañğı ütkäne, bigräk tä Gitlernıñ naśist partiyäse belän bäyläneşläre, dokumentlarda terkälgän.

1936nçı yıldağı Berlin Olimpiya uyınnarında şaqtıy ğına nemeś sportçısı Gitlernıñ faşist rejimınıñ dön’ya külämendä ariylarnıñ atletik östenlegen kürsätü maqsatınnan oyıştırğan çarada “Adidas”nıñ “Dassler” krossovkaların kigän ide. Ul çorda markağa nigez saluçı bertuğan Adi häm Rudi Dasslerlar faşist partiyäseneñ äğ’zaları bula häm xatların “Xayl’ Gitler” süztezmäse belän imzalıylar. Bu mäğ’lümatlar Barbara Smitnıñ “Sneaker Wars” (Krossovkalar suğışı) kitabında, “Time” jurnali mäqaläsendä iskä alına.

İkençe Bötendön’ya suğışı waqıtında Dassler qardäşlär krossovka citeşterüne tuqtatıp, êşxanälären “Panzerchreck” (Tanklarnıñ qurqusı) dip ataluçı tanklarğa qarşı qoral yasaw öçen qullanalar.

“Adidas” naśistlar partiyäse belän ütkändäge bäyläneşläre turında bügengä qadär läm-mim. Räsmi internet säxifäsendä sport kiyem-salımı şirkäteneñ tözelü yılı itep 1949 kürsätelä, annan êlekkege tarixı yaqtırtılmıy.

Kan’ye Uêst belän qıymmätle ayırılışu

Şirkätneñ faşist Germaniyäse belän bäyläneşläre 2022nçe yılda tanılğan rêpçı Kan’ye Uêstnıñ antisemit süzlärennän soñ tögällängän xezmättäşlektän soñ kön üzägenä çıqtı.

Kan’ye Uêst xäzer “Ye” iseme belän bilgele. Ul menä bu süzläre öçen awır tänqıyt’kä duçar buldı: “Yähüdlärgä qarşı ülemle adım yasayaçaqmın…  Sez mine tuqtattığız häm minem belän ber ük fikerdä bulmağan härkemne çitläşterdegez”.

“Adidas” Uêst belän bäyläneşlären özüen häm monıñ şirkätkä yılnıñ berençe çiregendä 246 million dollarğa töşüen belderde. Tulayım kerem 1% tiräse kimi.

2024nçe yılnıñ martında “Adidas” Uêst dizayn itkän häm başta çığarıluı tuqtatılğan “Yeezy” krossovkaların satudan kergän 150 dollardan kübrägen antisemitizmğa qarşı köräşüçe törkemnärgä birüen yäisä birergä planlaştıruın citkerde.

Tik qayber tänqıyt’çelär “Adidas”nıñ bik soñlap reakśiyä kürsätüen alğa sörde häm şirkätneñ bu xäräkäten 2 atnadan soñ yasawına iğ’tibarnı cälep itte.

“Aldan uylanılğan” dip tänqıyt’lände

Bella Xadidnın reklaması çıqqanda bik küp keşe “Adidas”nı ütkändäge xatalardan sabaq almawda ğayepläde. Qayberläre isä kampaniyäne “şulqadär isäplängän häm iskitkeç räweştä antisemit ki, monıñ ğadi xata buluına ışanu awır” dip bäyäläde.

Xadidnıñ, cämäğat’çelekkä açıq cawap birä almawı säbäple, “Adidas”qa qarşı däğ’wa açu öçen advokat yallawı belderelde. Amerikanıñ küñel açu säxifäse TMZğa nigezlängän çığanaqlarğa qarağanda, Xadid şirkätneñ räximsez häm zıyan saluçı kampaniyä alıp baruın söyli.   

“Adidas” reklamaların tänqıyt’läwçelärgä “uylamıyça yasalğan xata buldı” dip cawap qaytardı. Şirkät kampaniyäneñ qalğan öleşen küzdän kiçeräçägen belderde.

Genośidta ğayeplänüçe däwlät

Bella Xadidnıñ reklama kampaniyäse bäxäsläre İzrailneñ Xalıqara mäxkämädä genośidta ğayeplänüe belän ber ük çorğa turı kilä. İlneñ Ğazzädäge cimergeç suğışı buyı İzrail wäqalätleläreneñ süzläre êtnik çistartu yullaması yasıy. Alarnı İzrail däwlät başlığı İsaak Gerśog, xökümät räise Bin’yamin Netan’yaxu häm çiktän tış uñçı xökümättäge ministrlar şikelle qarar çığaruçı wäqalätlelär äytä.

“Xamas”nıñ İzrailgä qarşı operaśiyäsennän soñ saqlanu ministrı Yoav Gallant 9nçı oktyabr’dä Ğazzäne tulısınça qamaw iğ’lan itkändä, İzrailneñ “keşe xaywannarına qarşı suğışuın” söyläde. Êlektrnıñ özeläçägen häm töbäkkä azıq-tölek belän yağulıq kertü tuqtatılaçağın citkerde.

14nçe oktyabr’dä İzrail ilbaşı İsaak Gerśog “Ğazzädä ğayepsez keşe yuq” dide. İke atnadan soñ İzrail xökümäte räise Netan’yaxu utnı tuqtatunı qabul itmäyäçäklären belderde häm İncildän ber ayät’ne misalğa kiterde. “İzge kitabıbız bolay di: “Amaleknıñ sezgä qarata qılğannarın xäterlägez”. netan’yaxu: “Xäterlibez häm suğışabız… Ğaskärlärebez 3 meñ yıl êlekkege yähüd suğışçıları mirasınıñ ber öleşe” dip östäde.  

Genośidta ğayepläwme, antisemitizmmı?

İzrailneñ Ğazzägä qarşı suğışı antisemitizm töşençäse häm İzrailgä qarata teläsä-qaysı tänqıyt’neñ antisemit näfrät söyläme bulu-bulmawı turındağı bäxäslärgä yalqın östäde. Netan’yaxu 7nçe oktyabr’dän birle İzrailne yäisä säyäsäten tänqıyt’läwçelärne faşistlar belän çağıştıruçı kisken süzlär belän antisemitizmda ğayepläde. Bu söylämnär, qayberäwlär fikerençä, töşençäneñ mäğ’näsen bozarğa mömkin.

Bella Xadid töbäktäge İzrailneñ ğamällärenä qarşı çığuıçı bularaq älege ğayepläwlärneñ nişanındağı bik küp fälästinleneñ berse.

“İzrailgä qarata här tänqıyt’ antisemitizm tügel” dide İzrail tarixçısı Tom Segev AP xäbär agentlığına.