Kön’yaq Koreya deputatları çärşämbe könne däwlät başlığı Yun Suk Yolnıñ xärbi xäl iğ’lan itü qararı arqasında wazıyfasınnan alınuın täq’dim itte. Yun parlament belän armiyä arasında bulğan krizistan soñ bu qararın kire alğan ide. Waqıyğa ilneñ abruyın töşerde.
Yun sişämbe kiçendä iğ’lan itkän xärbi xäl Kön’yaq Koreyadağı säyäsi êşçänleklärne tıyu häm massaküläm mäğ’lümat çaralarına śenzura yasawnı maqsat itep quya. İl Aziyanıñ dürtençe zur iq’tisadına iyä häm AQŞnıñ ähämiyätle berlektäşe.
Qorallı ğaskärlär Seuldağı milli parlament binasına basıp kerde, tik, anda êşläwçelärneñ yanğın sünderü cihazları belän qarşılıq kürsätüennän soñ, çıqtılar. Deputatlar xärbi xäl qararın kire qaqtı häm uramda protestçılar belän poliśiya arasında bäreleşlär buldı.
Çärşämbe kiçendä grajdanlı häm êşçe törkemnäre Seul şähär üzägendä şäm yandırıp Yunnıñ wazıyfadan kitüen taläp itte. Bu protest 2017nçe yılda êlekkege däwlät başlığı Pak Kın Xenıñ impiçmentına kitergän massaküläm şäm yaqtısı çaraların xäterlätte. Şunnan soñ törkemnär ilbaşı ofisına taba yörde.
Altı Kön’yaq Koreya oppoziśiyä partiyäse Yunnıñ wazıyfadan alınuı öçen parlamentqa qanun proyekti kertte. “Qanunsız xärbi xälne kürmämeşkä salışa almıybız” dide demokratlar partiyäse deputatı Kim Yun Min jurnalistlarğa.
Krizis global’ finans bazarların teträtte häm Kön’yaq Koreyanıñ KOSPI indeksın 1,4% tiräse töşerde. Bu yıl başınnan birle yuğaltularnı 7%tan arttırıp KOSPInı Aziyanıñ bıyılğı iñ naçar êşçänlek kürsätkän zur birja indeksına äwerelderde. Finans ministrlığı bazarnıñ ğadättägeçä êşläwen häm ministrlıqnıñ säyäsi butalçıqlıqtan kilep çığa aluçı tiskäre täêsirlärne ciñeläytü öçen tırışuın belderde.
Konkret yanaw yuq
Yun sişämbe tönendä televideniyedän yasağan çığışında xärbi xälneñ ilne Tön’yaq Koreya yaqlı köçlärdän saqlaw häm bäysez konstituśion tärtipne yaqlaw öçen kiräkle buyluın söyläde. Tik konkret yanawnı äytmäde.
Berniçä säğat’ êçendä Kön’yaq Koreya parlamentı 300 äğ’zanıñ 190ı qatnaşqan utırışta xärbi xälne beterü öçen bertawıştan qarar çığardı. Anda Yunnın partiyäsennän 18 äğ’za qatnaştı.
İlbaşı xärbi xäl iğ’lan itkännän soñ yaqınça 6 säğat’ uzğaç älege qararın kire aldı. Milli parlament qarşındağı protestçılar şiğar’lär qıçqırıp häm alqışlap reakśiyä kürsätte. “Ciñdek” dip qıçqırdılar häm ber qatnaşuçı baraban qaqtı.
Tön’yaq Küreya Kön’yaqta bulğan bu xällärgä älegä bernindi reakśiyä dä beldermäde.
Seul çärşämbe könne ğadättägeçä kürenä ide: poyızdlarda häm uramnarda härwaqıttağıça tığız xalıq ağımı häm bökelär bar ide.
Şulay da, “X’yunday motor” şirkäteneñ êşçelär hönäri berlege pänceşämbe häm comğa könnärendä êş taşlaw planlaştıruın citkerde. “Naver Corp” häm “LG Electronics Inc” şikelle qayber zur kompaniyälär xezmätkärlärenä öydän êşlärgä röxsät itte. Kön’yaq Koreyanıñ zur market çılbırı konservlanğan azıq-tölek, toqmaç häm şeşäle su satularınıñ ber töndä nıq üsüen belderde.
Parlament, deputatlarnıñ öçtän ikesennän kübräge qarşı tawış qullanğan oçraqta, ilbaşın wazıyfasınnan alırğa mömkin. Şunnan soñ xökem prośessı başlana: Konstituśiyä mäxkämäseneñ 9 räiseneñ 6sı tawış birep qararnı raslarğa tiyeş.
Yanaw uzdı
Ägär Yun wazıyfasınnan kitsä yäisä alınsa, xökümät räise Xan Dak Su, yaña saylawğa qadär, 60 kön buyı ilneñ liderı wazıyfasın başqarırğa tiyeş.
Bu ildä 1980nçe yıldan birle kertelgän täwge xärbi xäl iğ’lanı. “Kön’yaq Koreya yanawnı uzdırdı, tik ilbaşı Yun üz ayağın qıstırdı” dide Vaşingtondağı Aziya cämğıyäte säyäsäte institutı viśe-prezidentı Dênni Rassel. AQŞ däwlät särqatibe Êntoni Blinken Yunnıñ xärbi xäl qararın kire aluyına qanäğat’lek belderde. “Säyäsi añlaşılmawçanlıqlarnıñ tınıç yullar belän häm xoquq qağıydälärenä turı kiterep çişelüen kötäbez”,-dide ul.
Kön’yaq koreya 1950-1953nçe yılğı Koreya suğışınnan miras bularaq 28 meñ 500 Amerika ğaskäriyen üzendä tota. İke berlektäş arasında planlaştırılğan saqlanu söyläşüläre häm urtaq xärbi öyränülär bu krizis kiterep çığarğan diplomatik näticälär säbäple kiçekterelde.
Qıtay tışqı êşlär ministrı Van İ Kön’yaq Koreyanıñ säyäsi xäleneñ êçke mäs’älä buluın söyläde. Rusiyä isä waqıyğalarnı borçılıp küzätüen citkerde. Yun, hönäre buyınça prokuror, 2022nçe yılda Kön’yaq Koreya tarixındağı iñ bäxäsle ilbaşı saylawında, törle mäs’älälär buyınça qanäğat’sezlek dulqınınnan faydalanıp, awırlıq belän ciñde. Tik ul populyar lider bula almadı, aña teläktäşlek däräcäse aylar buyı 20% tiräse tordı häm aprel’däge saylawlarda oppoziśiyä parlamenttağı urınnarnıñ öçtän ikesen diyärlek yawladı.
Kön’yaq Koreyanıñ 1948nçe yılda cömhüriyät bularaq tözelüennän birle distädän artıq xärbi xäl iğ’lan itelde. 1980nçe yılda ber törkem xärbi wäqalätle ul çordağı ilbaşı Çxve Kyu Xanı demokratik xökümätneñ qabat qorıluı çaqıruların bastıru öçen xärbi xäl iğ’lanına mäcbüriläde.
