7 nçe oktyabr’ höcümennän soñ AQŞ ilbaşı Djo Bayden, Angliya prem’yer-ministrı Rişi Sunak häm Franśiya ilbaşı Êmmanuêl Makron kebek Könbatış liderları “Xamas”nı ğayepläwdä soñğa qalmadı häm qaywaqıt anı terror oyışması “DEAŞ” belän çağıştırdı.
Läkin 1940-nçı yıllarda “Xamas” kebek Fälästin qarşılıq kürsätü törkemnäreneñ İsrail okkupaśiyäsenä qarşı qorallanuınnan küpkä êlek, küp sanda yähüd suğışçısı İngliz räsmilären häm Fälästin ğäräplären bombaladı häm üterde.
“Xagana”dan “İrgun”ga häm “Stern”gä (Lexi) qadär yähüd törkemnäre Fälästin östendäge İngliz mandatına qarşı toru häm ğäräp watandaşları arasında qurqu tudıru öçen terrorçılıqnı aktiv qullandılar.
Kanada New Brunswick universitetınıñ xärbi tarix professorı häm Gregg suğış häm cämğiyät’ tikşerenü üzägeneñ ölkän äğ’zası David A. Charters “1940-nçı yıllardağı yähüd terrorçılığınıñ taktik häm strategik yaqtan möhim buluı turında uylıym. Taktik däräcädä yähüd terrorçıları ingliz qurqınıçsızlıq köçläreneñ xıyalların çälpärämä kiterergä häm Fälästin belän idarä itü säläten beterügä ireştelär” dip yaza.
“Yähüd terrorçılığı häm zamança Yaqın Könçığış” isemle mäqaläsendä Charters bolay di:” Bu wäzğiyät’ strategik däräcädä Angliyäne Fälästinnän çigenergä ışandıruda möhim rol’ uynadı häm bu da İsrailneñ qorıluına yul açqan häm Ğaräp-Fälästin diasporası barlıqqa kiterüne ciñeläytkän şartlarnı tudırdı”,-dide.
Amerikan xärbi belgeçe John Lois Peeke dä İzrail fikereneñ nigezendä sionist terrorçılıq yatuı turında yaza. Peeke, “Yähüd-sionist terrorçılığı häm İsrailneñ qorılışı” isemle kitabında:“İnglizlärgä häm ğäräplärgä qarata yähüd terrorçılığı inglizlärneñ Fälästinnän çığarıluına, Millätlär Ligası mandatın ğamäldän çığaruğa häm Yähüd İzrail däwläteneñ qorıluına zur öleş kertte” dip yaza.
Sionist terrorçı törkemnäre 1940-nçı yıllarda barı tik xärbi maqsatlarğa ğına tügel, ä tınıç xalıqqa da räximsez räweştä höcüm itte.
1945-nçe yılnıñ oktyabrendä yähüd yäşeren törkemnäre ber ük waqıtta Fälästindäge koloniya timer yulların, neft’ êşkärtü êşxanälären häm poliśiya köymälärenä höcüm itte. Bu häm inglizlärgä, häm fäläsltinlelärgä qarşı ike yıl däwam itäçäk yähüd baş kütärüeneñ başlanğıçı buldı.
1946-nçı yılnıñ iyülendä “İrgun” ingliz idarä üzäge urnaşqan Qodüstäge “King David” qunaqxanäsen şartlatıp, 92 keşene üterde.
Peeke:
“[Robert] Asprey, [Menaxem] Begin häm [Samuel] Katz, “King David”nıñ ike säbäptän şartlatıluın äytä: inglizlärneñ Yähüd agentlığına höcümenä cawap qaytaru häm Yähüd agentlığı belän [David] Ben Gurionnıñ “Xagana” terrorı belän bäyläneşen kürsätäçäk yäşeren dokumentlarnı yuq itü”.
“Xagana” sionizmğa nigez saluçı Teodor Gerśl’ tarafınnan 1897-nçe yılda Şveyśariyäneñ Bazel’ şähärendä ütkärelgän Berençe sionist kongressı waqıtında qorılğan Bötendön’ya Sionist oyışmasınıñ operaśion bülege bulğan Fälästin öçen Yähüd agentlığınıñ qorallı törkeme ide.
1948-nçe yıldan soñ üz isemen İzrail öçen yähüd agentlığı üz dip üzgärtkän Fälästin öçen yähüd agentlığı başqa illärdän İsrailgä yähüdlärne küçerüne maqsat itä ide.
Ben Gurion 1935-nçe yıldan 1948-nçe yılğa qadär İsrail däwläte qorılğançı Yähüd agentlığınıñ räise buldı häm “Xagana”nıñ êşçänleklärendä zur rol’ uynadı. Gurion soñınnan İsrailneñ berençe prem’yer-ministrı buldı.
Saqlanu köçe mäğ’näsenä turı kilgän “Xagana” İzrail tözelgännän soñ sionist liderlarnıñ qorallı köçlären İzrail saqlanu köçläre dip atarğa ruxlandırdı.
Peeke 1940 nçı yıllardağı yäşeren êşçänleklärennän “Yähüd terrorçılığı xärbi opraśiyälärgä häm terror oyışması İzrail saqlanu köçenä äwerelde” dip yazdı.
Sionist “êtnik çistartu”
1948-nçe yılnıñ 9 nçı aprelendä “İrgun” häm “Lexi” suğışçıları berlektä aralarında xatın-qız häm balalar da bulğan kim digändä 107 fälästinle awıl keşesen Deir Yassin küpläp üterüendä yuq itte. Deir Yassin Qodüskä yaqın urnaşqan, 600 keşe yäşägän Fälästin awılı ide.
“İrgun”nıñ Deir Yassindäge qırıslığınıñ maqsatı Fälästin ğäräplären qurqıtu ide. “Äl Fätix” xäräkätenä nigez saluçılardan Salah Halef 1979 nçı yılda Franśiya jurnalistı Eric Rouleauga birgän interv’yusında monıñ fälästinlelärne üz cirlären taşlap kitärgä mäcbü itü ikänlegen äytte.
Fälästin qarşılıq kürsätü oyışması “Äl Fätix” - basıp alınğan Yordannıñ könbatış üzänlegen idarä itkän häm xalıqara arenada tanılğan Fälästin azatlıq oyışmasınıñ aldınğı törkemnärennän berse.
“Äl Fätix” xalıqara cämağät’çelekkä kürä xäzer qanuni törkem bulsa da, 1960 nçı yıllarda AQŞ häm İzrail “Xamas”nı ğayeplägän kebek anı da terrorçı oyışma itep kürälär ide. Fälästindä 2006 nçı yılda ütkärelgän soñğı saylawlarda “Xamas” ciñde.
Äbu İyad iseme belän dä tanılğan Halef Rouleau belän ütkärgän interv’yularğa nigezlänep yazğan “Palestinien sans patrie” (Watansız fälästinle) isemle kitabında “İrgun”nıñ Deir Yassin üterüeneñ anıñ ğailäsen niçek Yaffa şähärendäge yortların taşlap Ğazzägä küçärgä mäcbür itkänen bik açıq añlattı.
Räsmi belderülärdän ayırmalı bularaq Halef 1948 yılnıñ aprelendäge höcüm waqıtında 250dän artıq fälästinleneñ sionist terror törkemnäre tarafınnan üterelüen häm yähüd cäberläwçeläreneñ “utızğa yaqın awırlı xatınnıñ êçen yarıp, küp sandağı mäyetlärne täpäçlär belän tişkäläp beterülären” belderde.
Halef fikerençä, Deir Yassin üterüe sionistlarnıñ fälästinlelärgä qarata başlatqan êtnik çistartu kampaniyäseneñ iñ ähämiyätle waqiğalarınnan berse buldı häm ul waqıttan birle awır näticälären kürälär. Deir Yassinnan soñ Salixa häm Lidda kebek Fälästin qasabalarındağı da oxşaş sionist üterülär Nakba dip atalğan massaküläm Fälästin küçenüenä êtärgeç birde.
Halef 1948 nçe yıl başlarında “Xagana”nıñ “Beginnıñ İrgun”ı kebek separatist oyışmalar belän yaqın xezmättäşlek başqarıp êşçänleklären däwam itüen, sionistlarnıñ xıyalındağı Yähüd däwläte cirlärendäge Ğäräp toraq punktların çistartu öçen höcüm başlatuın” belderde.
“Deir Yassin’däge kebek üterülärdän qurıqqan häm yazmış qoçağına taşlap qaldırılğan yöz meñlägän fälästinle iminlek tabu öçen ilen taşlap kitärgä mäcbür buldı”, - di ul.
Fälästinlelär üz yortların taşlap kitkändä, Ğäräp däwlätläreneñ bu cirlärne kire alaçağına ışanıp, qısqa waqıt êçendä üz yortlarına qaytaçaqlarına ömetlänä idelär. Läkin bu tormışqa aşmadı.
Awrupadan häm başqa cirlärdän kilgän yähüd möhacirlär sionist qorallı törkemnärneñ yärdäme belän Yähüd agentlığı tarafınnan Fälästingä urnaştırıldı.
Fälästin xalqınıñ bu räweşle almaştırıluı İzrailneñ Yordannıñ Könbatış üzänlegendä basıp alğan cirlärdä qanunsız toraq punktlar tözüe belän bügengä köngä qadär däwäm itte.
Yıllar buyı Begin tarafınnan idarä itelgän “İrgun” BMO, AQŞ häm Angliya tarafınnan terror törkeme dip ataldı.
Läkin bu xätle kisken ğayepläwgä qaramastan, Begin İzrailneñ uñçı säyäsi partiyäse “Herut”nı oyıştırdı. Begin 1977nçe yılda İzrail’neñ altınçı prem’yer-ministrı buldı. “Herut” soñraq xäzerge prem’yer-ministr Bin’yamin Netan’yaxunıñ “Likud” partiyäse belän quşıldı.
Taşlap kitü turında süz barmıy
Fälästin azatlıq oyışması başlıq urınbasarı häm küzläw oyışması başlığı bulğan, Fälästin qarşılıq kürsätü törkeme liderı Yasir Arafattan soñ iñ köçle “Äl Fätix” citäkçese bulğan Halef fälästinlelärneñ cirlären taşlap kitmäwläre kiräklegen äytte.
“Ütkännärgä küz salğanda, watandaşlarımnıñ Ğäräp däwlätlärenä ışanıp häm Yähüd kolonizatorlarına urın birep zur xata yasawların uylıym. Alar qarşı torırğa tiyeş idelär. Sionistlar alarnı soñğı keşegä qadär yuq itä almas ide. Östäwenä, kübebez öçen sörgen ülemnän dä awırraq buldı”, - dide ul.
Ğazzä xalqı ikençe Nakba dip ataluçı bu waqıyğada yortların taşlap kitkändä, Halefneñ kisätüe “Xamas” citäkçelegenä täêsir itärgä mömkin.
Açıqlanğan İzrail räsmi dokumentları, Tel-Avivnıñ Nakba waqıyğasındagı kebek fälästinlelärne Ğazzädän tağın ber sörgen planın tormışqa aşırunı planlaştıruın kürsätä.
İzrail armiyäse ber aydan artıq Fälästin töbägenä hawa höcümnäre, raketalar häm artilleriya utı belän höcüm itä häm 1940nçı yıllarda Deir Yassin häm başqa cirlärdä bulğanı kebek, aralarında xatın-qızlar häm balalar da bulğan 10 meñnän artıq keşeneñ ülemenä säbäpçe bula.
