Sezneñ sośial çeltärlärneñ çiksez eçtälegendä yugalıp qalğanığız buldımı? Kilgän yazularnı, xäbärlärne qarap alu öçen telefonığıznı açasız da annan soñ videolar qarıy häm yazmalarnı uqıy başlıysız, üzegezneñ säğätlär buyı sośial’ media dönyasında maqsatsız waqıt uzdıruığıznı sizep alğanğa qadär.

 Bälki, xäzerge mizgeldä dä şuşı podkastnı tıñlağanda sotsial çeltärläregezne qarıy torğansızdır. Läkin bu ğadätneñ tänegezgä niçek täesir itä aluın uylağanığız buldımı? Bez sośial çeltärlärneñ psixik sälamätlekkä täêsirläre turında daimi işetep torabız. Alarnıñ küp keşelärdä borçılu tudırırğa häm qamil tormış alıp baru öçen basım yasawı mömkin. Ä meñä fizik sälamätlegebezgä täêsire nindi soñ?

Urtaça amerikalılar könenä yaqınça 144 minut sośial’ çeltärlärdä ütkärä. Bu könenä 2,4 säğat digän süz. Bu keşelärneñ ğädättä fizik künegülär, aralaşu yäisä xätta aşaw öçen ayırıp quyğan waqıttan tağın da kübräk!

Z buını öçen bu sannar isä tagın da yugarıraq. Alarnıñ könenä altı säğat sośial’ çeltärlärdä ütkärüe xäbär itelä. Bu barı tik bik küp waqıt yuğaltu ğına tügel, ber ük waqıtta bik qurqınıç ta. Onlayn moxitta uzdırğan här säğat sayın bez üzebezne awırular qurqınıçına kübräk duçar itäbez.

Buffalo Universiteti häm Ohio ştatı universitetı yaqında ütkärgän tikşerenü sośial’ çeltärlärne küp itep qullanu belän fizik sälamätlekneñ naçarayu arasında bäyleneş taptı. Bu bäyleneş tikşerenüçelär tändä C-reaktiv proteinnıñ, yäki CRP-nıñ däräcälären tikşergändä bilgele buldı.

Qandağı CRP däräcäseneñ yuğarı buluı törle sälamätlek problemalarınıñ, xronik yalqınsınu awırularınıñ häm yöräk awırularınıñ bilgese bula ala. Tikşerenüçelär sośial’ çeltärlärdä tağın da kübräk waqıt uzdırğan keşelärneñ CRP däräcäseneñ tağın da yuğarıraq buluın açıqladı. Bu alarnıñ tänendä tağın da kübräk yalqınsınu barlığın añlata. Bu yalqınsınu baş awırtuğa, kükräk awırtuına, bil awırtuına häm başqa problemalarğa kiterä ala.

Xäzer inde bu tikşerüneñ neçkäleklären qarap uzıyq.

Tikşerenüçelär 251 studenttan torğan törkemne tikşergän — zur ixtimal belän sośial’ çeltärlärdä iñ aktiv bulğan yäş’ törkeme. Tikşerenüçelär qan ülçämnären alğannar häm studentlarnıñ CRP däräcäsen ülçägännär.

Soñınnan Facebook, Twitter, Snapchat häm Instagram kebek sanlı platformalardan studentlarnıñ sotsial çeltärlärdäge aktivlığına qağılışlı mäğlümatne cıyğannar. Tikşerenüçelär şulay uq studentlarnıñ üzläre beldergän mäğlümatlärne başqa ülçäwlär belän çağıştırıp, açışlarınıñ ışanıçlılığın arttıra.

Näticädä studentlar sośial çeltärlärdä ni xätle kübräk waqıt ütkärgän bulsa CRP däräcäläre da şul qadär yuğarıraq häm sälamätlekläreneñ naçarraq buluın bilgelädelär.

Bu nigä şulay bula soñ? Ber faraz sośial’ çeltärlärne artıq küp qullanunıñ tağın da sälamätleräk çaralarnıñ urının alıştırğan bula aluın alğa sörä.

Şunı uylap qarağız: êkrannarıbızğa qarağan çaqta bez sıyfatlı yoqını, fizik künegülärne yäisä çın sośial’ aktivlıqnı yuğalta alabız.

 Naçar sıyfatlı yoqı annan soñ yöräk-qan tamırı awırularınıñ häm başqa ciddi sälamätlek problemalarınıñ riskın arttıra ala. Daimi bäyläneştä, êlemtädä qalu borçıluınan tuğan stress tänebezne infekśiyälärgä qarşı yaqlawsız qıla aluın äytep tä torırğa kiräkmi inde.

 Alarnıñ açışları sośial’ çeltärlärne qullanu belän fizik sälamätlek şiqayätläre arasında anıq ber bäyläneş kürsätsä dä korrelyaśianeñ säbäp-näticä bäyleneşe bulmawın istä totarğa kiräk. Naçar sälamätlek tä sośial’ çeltärlärne kübräk qullanuğa kiterä ala.

 Bu tikşerenü ni öçen möhim soñ? Monnan aldağı tikşerenülär sośial medianıñ borçılu häm depressiya kebek psixologik yoğıntıların kiñqırlı itep tikşergän. Läkin şuşı tikşerenü fizik sälamätlekkä täesirlären turıdan-turı tikşerep yaña yul aça. Psixik häm fizik sälamätlegebezneñ nigezdä ni çaqlı bäyläneşle buluın uylağan çaqta tikşerenüdäge bu buşlıq ayıruça ig’tibarğa layıq.

 Çiktän tış bäyläneşle bulğan dönyabızda sośial media platformaları köndälek tormışnıñ ayrılğısız öleşenä äylände. Mondıy tikşerenülär êlemtä urnaştıru mömkinleklären täqdim itkändä bu texnologiyäne niçek itep qullanuıbıznı uylaw forsatın birä.

 Bu tikşerenü aysbergnıñ barı tik kürengän oçları ğına. Sanlı tormışıbıznıñ fizik isänlegebezgä niçek itep täêsir itüe ölkäsendä öyränäse äle küp närsä bar. Sez üzegez närsä eşli alasız soñ? Bälki, sośial’ çeltärlärdäge iyäläşelgän xäräkät räweşläregezne yaqınnan qarap alu waqıtı citkänder. Onlayn moxitındağı waqıtığıznı çikläw yäki texnologiyäsez säğatlärne buldıru kebek qayber çiklärne quya alasız. Tänegez häm zihenegez monıñ öçen sezgä bik räxmätle bulır.

 Älegä menä şular. Bezne tıñlağanığız öçen räxmät. Kiläse oçraşularğa qadär. Tikşerenüçän häm mäğ’lümatle bulığız, xäbärdar bulıp torığız! Bu podkast TRT World mäqaläse nigezendä äzerlände.