Во конференциските сали во Брисел продолжуваат небрзите расправи за иднината на сириските санкции. Европската бирократска машина, навикната на умерен ритам и внимателно разгледување на секоја одлука, не брза кон радикални промени.
Сепак, промени доаѓаат: по неочекуваниот пад на режимот на Башар ал-Асад во декември 2024, ЕУ се подготвува за историска одлука да ги делумно укине санкциите. Историјата на сириските санкции започнува во 2011. година кога Европската унија, шокирана од бруталното гушење на мирните протести од страна на режимот на Асад, ја прекина сите билатерални врски со сириската влада. Низ годините, санкциите еволуираа во сложен систем на ограничувања: од замрзнување на средствата на Сириската централна банка до забрана за увоз на нафта и наметнување ограничувања на енергетскиот сектор. Сепк, европските санкции влијаеа и на трговијата со предмети на културното наследство, племенити метали и дијаманти. Сириските финансиски институции не можеа да отвораат филијали во ЕУ. Последното продолжување на санкциите се случи на 28. мај, а останува на сила до 1. јуни 2025. Меѓутоа, неочекуваниот пад на режимот на Асад во декември 2024 донесе нова реалност. Сега ЕУ се подготвува да ја ревидира својата политика за санкции.
„Ќе одлучиме ... да суспендираме одредени санкции на енергетскиот и транспортниот сектор, како и на финансиските институции“, изјави францускиот министер за надворешни работи Жан-Ноел Барао во пресрет на состанокот на Советот за надворешни работи на ЕУ во Брисел.
И шефицата на дипломатијата на ЕУ, Каја Калас, потврди дека наскоро се очекува одлука за „ублажување на санкциите“. Меѓутоа, ЕУ поставува сложени и комплицирани услови. Од сириските власти се бара да започнат „политичка транзиција која вклучува сите Сиријци“, да осигураат борба против „било какво оживување на Даеш“ и да гарантираат „контрола и уништување на сите залихи на хемиско оружје од администрацијата на Асад“.
Европските лидери ја нагласуваат потребата за пристап по етапи, додека не признаваат целосно дека големите реформи се малку веројатни под строгите санкции. Урсула фон дер Лајен, претседателка на Европската комисија, предупреди уште во декември дека промената на режимот во Сирија „понудува можности, но не е без ризици“.
Ова јасно го покажа неизвесниот и внимателен европски пристап, кој претпочита да не игра на високи ставки. Од тогаш малку се променило, а ЕУ продолжува да балансира помеѓу поддршката за обнова на Сирија и осигурувањето на неповратноста на промените што ги сака. Статусот на новата сириска администрација носи посебна сложеност. Групата Хајат Тахрир ал-Шам (ХТС), на чело со Ахмед ал-Шара, останува на европската листа на терористички организации. Ова создава правни пречки за директна интеракција, што бара надминување на сложените бирократски процедури.
Вреди да се направи лирска дигресија: ЕУ е и натаму најголемиот донатор на хуманитарна помош за Сирија. Од 2011. година Европската унија и нејзините држави-членки мобилизирале повеќе од 35 милијарди евра за хуманитарна помош, стабилизација и поддршка на отпорноста како во Сирија така и во соседните земји.
Истовремено, важно е да се напомене дека ЕУ дури и во највисоките моменти на притисок врз санкциите ги задржала хуманитарните исклучоци. Санкциите никогаш не забраниле извоз на храна, лекови или медицинска опрема. По трагичниот земјотрес на 6. февруари 2023, постојните хуманитарни исклучоци дополнително се зајакнаа за да се олесни брзото испорака на помош за сириското население. Сега, додека се разгледува ублажувањето на санкциите, европските официјални лица педантно работат на секој чекор.
Овој внимателен, методичен пристап се покажа како претерано бавен за војната разорената земја, но европските лидери веруваат дека токму овој пристап може да обезбеди траен мир и стабилност на долг рок. Но, Сириците не можат да чекаат...
Економија во урнатини
„Без економски развој, враќаме се во состојба на хаос“ - овие зборови на Ахмед ал-Шара звучат како пресуда. Новиот лидер на Сирија не претерува: економијата на земјата е во катастрофално состојба. Струјата е достапна само еден час дневно. Обемот на потребната реконструкција е непроценлив. Земјата се соочува со сериозна ликвидносна криза - толку сериозна што дури и исплатата на осиромашените плати станува невозможна задача.
Годините на граѓанска војна, насилство над цивили и меѓународни санкции ја претворија некогаш самодостатната економија во урнатини. И покрај постојните исклучоци за храна, лекови и хуманитарна помош, пристапот до основни потребштини останува исклучително ограничен. Сирија се соочува со галопирачка инфлација, колапс на националната валута и катастрофално висока невработеност. Во овие околности, новото раководство започна да гледа на картите што ги држи.
Сириското раководство има најмалку две опции. Првата е европска, која вклучува долги преговори и исполнување на повеќе услови: од формирање на инклузивна влада до борба против остатокот од Даеш, од контрола на хемиско оружје до гарантирање права на малцинства. Тоа е сложен, замрсен пат кој може да доведе до уште поголеми барања од педантните европски бирократи.
Вториот пат е руски, со прагматичен пристап и едноставни, јасни барања. Москва не претставува долга листа на политички услови. Нејзиниот интерес е насочен на одржување на воени бази во Тартус и Хмеимим - стратешки објекти кои обезбедуваат присуство во Средоземното море. Взамена, Русија е подготвена да помогне во економскиот опоравок. Нова сириска администрација, која ја наследи должната сума од 8 милијарди долари кон Русија од режимот на Асад, се обидува да ја искористи оваа ситуација за максимална корист. "Во политиката нема постојани непријатели", изјави сирискиот министер за одбрана, Мурхаф Абу Касра, коментирајќи ја можноста за одржување на руските бази. "Ако Сирија има корист од тоа - да."
Овој прагматичен пристап создава дополнителен притисок на европските преговарачи, кои стравуваат дека одложувањето на укинување на санкциите може да доведе до зголемен руски влијател во регионот.
Сириското раководство вешто ја користи оваа конкуренција. Западните санкции, според ал-Шара, претставуваат "најголем ризик" за плановите за реконструкција.
Оваа изјава може да се гледа како сигнал до Европа: одложувањето на укинување на санкциите може да го турне Дамаск поблиску до соработка со Москва. Во меѓувреме, економската ситуација продолжува да се влошува. Недостатокот на надворешна поддршка по победата на сириските бунтовници пред два месеца ја влошува кризата.
Меѓународните санкции на сирискиот финансиски сектор остануваат на сила, парализирајќи го економскиот опоравок. Под овие услови, секое одложување на нивното укинување оди во корист на силите што нудат побрзи, иако помалку опширни решенија.
Брисел поставува услови, Москва нуди „договор“
Додека европските официјални лица педантно работат на секој точка на можен договор со новата сириска администрација, руската дипломатија направи импресивен заокрет за 180 степени. Непоколеблива со десетлетна поддршка на режимот на Асад за време на граѓанската војна, Москва веднаш започна воспоставување односи со силите кои го собориле сирискиот диктатор. Во јануари 2025, само месец по падот на Асад, руската меѓуресорска делегација на чело со специјалниот претставник на претседателот Михаил Богданов пристигна во Дамаск на директни преговори.
Потоа следеше првиот телефонски разговор меѓу Владимир Путин и Ахмед ал-Шара на 12. февруари. Симболично, овој контакт се случи пред многу европски лидери да го дефинираат својот став во поглед на новото сириско раководство.
„Јасно е дека една од нивните централни загрижености сега е спречување на повторување на либискиот сценарио, каде што агресијата на НАТО доведе до тоа што земјата ја изгуби својата државност, стана раскапана и неспособна да се обедини повторно", изјави рускиот министер за надворешни работи, Сергеј Лавров, коментирајќи ги резултатите од јануарската посета. Според неговите зборови, новото раководство на Дамаск ја потврдува важноста на одржување на историски воспоставените стратешки односи помеѓу земјите.
Главното прашање во руско-сириските односи е кристално јасно: судбината на воените бази во Тартус и Хмеимим. За Русија, тоа е прашање на стратешко присуство во регионот. Тартус е единственото место за материјална и техничка поддршка на руската морнарица во Средоземно море, што овозможува поправање на бродови и снабдување без враќање во црноморските луке. Хмеимим, пак, служи како клучна воздушна база, обезбедувајќи го руското воено присуство не само во Сирија, туку и во поширок контекст на регионалната безбедност.
Според изворите на Блумберг, Русија е блиску до постигнување договор со новата сириска влада за задржување на дел од своето воено присуство во земјата. Тоа вклучува намален, но сепак значаен контингент. За Москва, тоа ќе биде голема дипломатска победа и ќе и овозможи да го зачува образот, посебно имајќи предвид дека многу набљудувачи првично предвидувале целосно повлекување на руските сили по падот на Асад.
Сириската страна демонстрира прагматичен пристап и подготвеност на „договарање“. Да, "додека било каков договор со Кремљ служи за интересите на земјата", изјави министерот за одбрана Мурхаф Абу Касра, користејќи ја оваа едноставна формула за да го дефинира ставот на Дамаск за руските бази. Овој прагматизам и отвореност се во оштра контрадикција со сложениот систем на услови и барања што ги поставуваат европските бирократи.
Русија исто така е подготвена да разговара за економска помош и учество во обновата на земјата. Москва изрази подготвеност да помогне на Сирија да ја обнови својата економија, а новите власти во Дамаск веднаш започнаа да ги пресметуваат придобивките од одржување на врски со Москва, вклучувајќи и военото снабдување. Европската унија, од друга страна, се обидува да се спротивстави на зачувување на рускиот влијание. „Тоа е база каде тие исто така ги вршат своите активности кон Африка и јужните соседи. Затоа, тоа е загрижувачки и за европската безбедност“, изјави пред Нова година шефицата на дипломатијата на ЕУ Каја Калас. Холандскиот министер Каспар Велдкамп беше уште категоричен: „Што се однесува до руските воени бази во Сирија, сакаме Русите да излезат“.
Меѓутоа, додека европските дипломати изразуваат загриженост и формулираат барања, Русија методично и прагматично напредува кон својот цел, следејќи ги принципите на реалполитика. Во ова натпреварување за брзина и ефикасност, бирократскиот опрез на Европската унија попушта пред рускиот прагматизам не само во украинскиот, туку и во сирискиот правец. Новото раководство на Сирија вешто ја користи ситуацијата, балансирајќи помеѓу различни центри на моќ и постигнувајќи максимални преференции од сите учесници.
