Matça. Siz matçanyň muşdagy bolmasaňyzam ýa-da ony hiç wagt datmadyk hem bolsaňyz, onuň hakynda eşiden bolmagyňyz ähtimal. Köpürjikli, janly we özboluşly ýaşyl. Käbirleri üçin, bu sagdyn durmuş üçin esasy element. Beýlekiler üçin, tagam... ah, ot ýaly.

Ýaponiýanyň ruhy däp-dessurlaryna çuňňur kök uran, bu ýaşyl çaý tozany, saglygy goraýyş, lýuks we sosial medianyň iň soňky ýüz öwrülmesiz elementleriniň nyşanyna öwrüldi.

Bu gün bu ikitaraplaýynlygy öwreneris. Matça, mukaddes we dabaralylykdan global saglyk trendine nähili öwrüldi? We asyrlar boýunça dowam edip gelýän däpler döwrebap trendler bilen kesişen mahaly nämeler bolýar?

Matçanyň syýahady Hytaýda Tan dinastiýasy döwründe, ýagny 618- 907-nji ýyllar aralygynda başlady. Emma matça Ýaponiýada çaý medeniýetiniň özeni ýagdaýyna öwrüldi. Matçany başda Hytaýda bilim alýan mahallary ýaşyl çaý bilen tanyşan Buddist monahlar tanyşdyrdylar. Olar çaýyň tohumlaryny Ýaponiýa getirdiler we ol ýerde çaý ýapraklaryny inçe tozana öwürmek usulyny oýlap tapdylar. Bu matça boldy – adaty ýaşyl çaýdan tapawutlylykda, ýapraklar demlenip taýarlanýan ýaşyl çaýyň tersine, matça bütin ýapragyň sarp edilmegine mümkinçilik berip, ýokumlylygy iň ýokary derejä ýetirýär.

Bu Ýapon çaý däbi “týa-no ýu” diýilýär we ol öwrülişigi, ýönekeýligi we kämilligi nygtap geçýän bir däpdir. Däbiň her bir herekedi, ýagny çaýyň garylmagyndan, hödür-kerem edilmegine çenli maksatly, sazlaşyk we barlygyň pursatyny döredýär.

Emma soňra, bir zat üýtgedi. Günbatarda, matça saglyk hereketiniň nyşanyna öwrüldi. Günbatar we has häzirki zaman tagamlar ýaly, esasan hem siroplar we süýt bilen birnäçe minudyň içinde taýarlanýar. Milli däpleriň sessizlik we pikirlenmek günleri geçdi.

Matça latte köp iş edilýän wagtynda içilýär- Instagrama tomaşa edýärkäň, dostlar bilen gürrüň edýärkäň ýa-da e-poçtalara jogap berýärkäň içilýär.

Geliň bir pursatlyk asuda Ýapon çaý otagyna dolanyp baralyň. Özüňizi tatami düşeginiň üstünde dyza çöken, asudalygyň we rahatlygyň gurşawynda göz öňüňize getiriň. Öýüň eýesi çaşaku diýip atlandyrylýan inçe bambuk çemçe bilen matçany ölçeýär. Çaý käsä gyzgyn suw guýulýar we ergin, açylan güli ýadyňa salýan inçe, maýyşgak dişleri bolan elde ýasalan näzik bambuk gargyç bilen garylýar. Tapgyr takyk we maksatly, ol diňe bir içgi bolman, köpürjikli, baý çaý emele getirýär, bu mukaddes bir hödür-kerem etme. Her bir owurt oýlanma, dynç alyş pursaty.

Indi bolsa, Günbatardaky häzirki matça diwanalyga dolanyp geleliň, ol ýerde sosial media hadysasyna öwrüldi.

Bu wideoda Kortni Kardaşýan ojagyň ýanynda durýar, matça latte taýarlaýar, biperwaýsyzlyk bilen taýýarlanylşyny gürrüň berýär. Içgisini uly demir gargyç bilen garýar, kamera seredip gepleýär. Tapgyrda dabaranyň ýerine aňsatlygy nygtap geçýär.

Şu günki gün, matça öz çuňňur medeni kökleri üçin däl-de, Instagram üçin amatly estetiki özüne çekijiligi we güni başlamak üçin, saglyk çözgüdi ýa-da trend ýaşaýyş-durmuş enjamy hökmünde abraý üçin ulanylýar. Bu hormatdan köp, halanmak bilen baglanşykly-kökünden uzak.

Matçanyň kommodifikasiýalaşmagy ony köp milliardlyk senagata öwürdi. 2023-2028-nji ýyllar aralygynda bazaryň 3,8 milliartdan 6 milliard dollardan geçmegine garaşylýar.

Emma mesele şu: Günbatarda “matça” hökmünde satylýan zatlaryň aglabasy Ýaponiýadan gelen dabaraly derejä eýe bolan çaýlar däl. Has arzan, köpçülikleýin önümçilik görnüşleri bazarlary doldurýar, ünsleri hilinden aňsatlyga öwürýär.  

Artýan meşhurlygy bilen, matça indi medeni köklerinden mahrum edilen önüme öwrülmek howpy astynda-käbirleriň iýmit koloniýalizmi diýip atlandyrýan zadyň pidasy.

Asyrlar boýy matça hödür-keremi hormadyň we baglanşygyň nyşany bolupdy. Däp-dessura öwrülen bir gurşawda, bu haýallamak pursadydyr. Şu gün howlukmaçlyk bilen sarp edilýär, manysy heştegler we inflýuenser tassyklamalary bilen azalýar.

Onda, biz bu iki dünýäni, ýagny mukaddes we täjirleşdirilen dünýäleri nähili ylalaşdyryp bileris?

Käbir çaý brendleri sarp edijileri onuň gelip çykyşyny gürrüň bermek arkaly matçanyň bitewüligini gorap saklamak üçin iş alyp barýar. Däp bolan taýýarlaýyş boýunça seminarlar meşhurlyk gazanýar we has köp adamlar matçany latteden daşary öwrenýärler.

Eger siz özüňizi matça içip oturan mahalyňyz ýa-da nyşanly ýaşyl öwüşginiň suratyny görýän mahalyňyz, säginiň...pikir ýöretmek üçin pursat aýyryň...döwrebap dünýäniň hysyrdysynyň içinde-de onuň taryhyna we däbine nähili hormat goýup biljekdigiňiz barada oýlanyp görüň.