اسرائیل چې د لسیزو راهیسې د ځمکې نیولو پروسه جاري ساتلې، د ګولان لوړو کې د استوګنو د پراخولو پلان اعلان کړ، کوم چې په ۱۹۶۷ کې یې په غیر قانوني توګه د سوریې ۱۸۰۰ کیلومتر مربع خاوره نیولې وه.
دا ستراتیژیکه مهمه سیمه په داسې ځای کې موقعیت لري چې څلور هیوادونه - سوریه، اسرائیل، لبنان او اردن څاري او په جګړه ځپلې سیمه کې پوځي برتري برابروي.
د اسرائیل حکومت د ګولان لوړو کې د "نفوس ودې هڅولو" لپاره له ۱۱ میلیون ډالرو څخه زیات بودیجه ځانګړې کړې.
د اسرائیل لومړی وزیر بنیامین نتنیاهو غواړي د ګولان لوړو نفوس دوه برابره کړي. هغه وویل "موږ به دا سیمه وساتو، پراخه کړو او استوګنځایونه به پکې جوړ کړو."
تل ابیب د ګولان لوړې د اسرائیل د ملي امنیت لپاره حیاتي شتمني ګڼي. دلیل یې دا دی چې دا ستراتیژیک مهم پلاټو اسرائیل ته په درې ګاونډي هیوادونو باندې پوځي برتري ورکوي.
د نتنیاهو دوه ګونی معیار
د اسرائیلو او سوریې ترمنځ اوربند د نیمې پیړۍ سولې وروسته د ډسمبر په ۸مه ونړید. د اسرائیلو ټانکونه بې وسلې سیمې ته ننوتل، کومه چې د لسیزو راهیسې د اسرائیلو تر ولکې لاندې د بفر زون په توګه پیژندل کیده.
د اسرائیلو ځواکونه نه یوازې د غره سوریې خواته ورسیدل، بلکې هلته یې د نوي دفاعي بفر زون جوړولو لپاره عسکر هم ځای پر ځای کړل.
اسرائیلو خپل پوځي عمل په دې توجیه کړ چې په دمشق کې د حکومت بدلون د اوربند تړونونه "ړنګ" کړي او دوی باید د نوي حکومت له خوا د احتمالي ګواښونو مخه ونیسي.
کله چې نتنیاهو د ګولان لوړو ختیځې برخې ته مخ په وړاندې تلل، هغه وویل چې دا یوازې "تر هغه وخته پورې موقتي دفاعي دریځ دی چې تر څو مناسب اصلاحات رامنځته شي."
خو د ایکونومیسټ په وینا، دا جمله په عبراني اعلامیه کې نه وه، څرګندوي چې نتنیاهو د موقتي دریځ خبره یوازې د نړیوالې ټولنې د ارامولو لپاره په انګلیسي اعلامیه کې اضافه کړې وه.
یوه اونۍ وروسته نتنیاهو په نیول شوو ګولان لوړو کې د استوګنو د پراخولو پلان اعلان کړ، او ویې ویل چې دا ګام "اړین" شوی ځکه چې د سوریې په پوله د اسد د رژیم له نسکوریدو وروسته نوې جبهه پرانیستل شوې ده.
د درزي او چرکس خلکو کور
د ۱۹۶۷ کال نه مخکې د ګولان لوړې چې د سوریې تر کنټرول لاندې وې، په عمده توګه د درزي او چرکس خلکو د استوګنې ځای و. د سوریې پوځي ځواکونو د ۱۹۶۷ کال د شپږو ورځو په جګړه کې د ګولان لوړو له لوړ موقعیت څخه په ګټې اخیستنې د اسرائیلو ټولنې بمبار کړې. د اسرائیلو لپاره د دې جګړې ګټل ستراتیژیک اهمیت درلود، د سوریې د بریدونو پر وړاندې یې بفر برابر کړ او پر مهمو اوبو سرچینو یې، د طبریه جهیل په ګډون، کنټرول ترلاسه کړ.
اسرائیل په ۲۰۲۴ کال کې هم ورته منطق کاروي او هڅه کوي چې د نیول شوو ګولان لوړو هاخوا، د پخواني بې وسلې بفر زون پورې د خپلې خاورې نیونې پیاوړې کړي.
نتنیاهو اسرائیلي پوځ ته امر وکړ چې "د سوریې له لوري احتمالي ګواښونه بې اغیزې کړي او د ترهګرو عناصرو د اسرائیلو پولو ته نږدې د اډې جوړولو مخه ونیسي."
د ۱۹۶۷ کال جګړې په سیمه کې ۱۳۰،۰۰۰ عرب وګړي بې ځایه کړل. وروسته اسرائیلو په سیمه کې د یهودي میشت ځایونو جوړول پیل کړل او ویې ویل چې ګولان لوړې د امنیت او پرمختګ لپاره حیاتي دي.
اوس مهال په نیول شوو سوریې ګولان لوړو کې شاوخوا ۵۰،۰۰۰ کسان ژوند کوي. نیمايي یې اسرائیلي میشت کوونکي دي، او نیمايي نور یې درزیان دي چې د اسرائیلو د نفوس ۱.۶ سلنه جوړوي او د شیعه اسلام یو څانګه ګڼل کیږي.
درزیان د ګولان سیمه ییز شورا کې شامل شوو ۳۳ یهودي میشت ځایونو کې ژوند کوي. دا میشت ځایونه د نړیوال قانون له مخې غیر قانوني ګڼل کیږي.
سوریې د ۱۹۷۳ کال د یوم کیپور په جګړه کې د ګولان لوړو د بیرته نیولو ناکامه هڅه وکړه. وروسته، په ۱۹۷۴ کې د اسرائیلو سره یو تړون د دې لامل شو چې تل ابیب د سوریې په ځینو سیمو باندې له خپل کنټرول تیر شي. خو ګولان لوړې د اسرائیلو تر نیواک لاندې پاتې شوې.
اسرائیلو په ۱۹۸۱ کال کې ګولان لوړې په یو اړخیزه توګه الحاق کړې - دا عمل هیڅکله په نړیواله کچه په رسمیت ونه پیژندل شو. د ملګرو ملتونو امنیت شورا الحاق "باطل او بې اعتباره" اعلان کړ.
هیڅ هیواد د ګولان لوړو باندې د اسرائیلو حاکمیت په رسمیت ونه پیژانده، تر هغه چې په مارچ ۲۰۱۹ کې امریکا دا سیمه د اسرائیلو د یوې برخې په توګه په رسمیت وپیژندله.
نتنیاهو په هیواد کې د پیاوړي مخالفت سره مخ دی ځکه چې هغه په نیول شوو سیمو کې د میشت ځایونو پراخولو هڅه کوي.
د اسرائیلو پخواني لومړي وزیر ایهود اولمرت وویل چې هغه د ګولان لوړو کې د اسرائیلو د پراختیا لپاره هیڅ دلیل نه ویني.
"[نتنیاهو] وویل چې موږ د سوریې سره د شخړې پراخول نه غواړو او اوس غواړو چې د نوو یاغیانو سره جګړې ته اړ شو چې سوریه یې نیولې. نو بیا ولې موږ د دې برعکس کوو؟ موږ د مخامخ کیدو لپاره کافي ستونزې لرو."
