وردا، چې ۱۸ کلنه د پوهنتوني زده‌ کوونکې ده د استانبول په بوازیچي پوهنتون کې، وایي چې هغې پخوا هره ورځ د ټولنیزو رسنیو پر کارولو کې ډېرې ساعتونه تېرول.

د دې دوامداره اړتیا چې خپل موبایل وګوري او د خپلو ملګرو سره د واټس اپ او سنپ چټ له لارې وصل پاتې شي، هغې ته روږديتوب ورکړی و.

هغې د  TRT Worldسره په خبرو کې وویل, دی زما د تمرکز او د زده کړو په اړه زما د توجه کچه راټیټه کړه.

د نن ورځې ډیجیټل دور کې، د ټولنیزو رسنیو پلیټ فارمونه د تنکیو ځوانانو په ژوند کې اړین شوي دي.

پلیټفارمونه لکه یوټیوب، ټیک ټوک، فیسبوک، انسټاګرام، او سنپ چټ کاروونکو ته اجازه ورکوي چې منځپانګه جوړه او شریکه کړي، له نورو سره اړیکه ونیسي او له خپلو ملګرو سره وصل پاتې شي، چې دا یې د ورځني ژوند یوه مهمه برخه ګرځو .

د ۱۳ څخه تر ۱۷ کلنو شاوخوا ۱۳۰۰ تنکي ځوانانو په ۲۰۲۲ کې څيړنې څرګنده کړه چې د دوی ۳۵ سلنه لږ تر لږه د دې لوی ټولنیزو رسنیو پلیټونو څخه په ورځ کې څو ځله کاروي. دا لوړه ګډون د ټولنیزو رسنیو رول څرګندوي چې څنګه یې ځوانانو ته د اړیکو ساتلو او ملاتړ احساس کولو کې مرسته کوي، که څه هم د دې اغیزې کولای شي په پراخه توګه توپیر ولري.

ادراکي او رواني اغیزې

د ټولنیزو رسنیو اپلیکیشنونه په خپل ډیزاین کې په داسې ډول جوړ شوي چې د کاروونکو څخه د غبرګون ترلاسه کولو لپاره نښې وکاروي، چې دا د عادت جوړېدو او روږدي کېدو لامل ګرځي.

د یونسکو یو راپور چې تېر کال خپور شوی و، دا خبره هم تاییدوي. راپور څرګندوي چې د ټیک ټاک روږدي کوونکی ډیزاین، چې د لنډو او جلبوونکو ویډیوګانو له لارې پرمخ وړل کېږي، کولی شي د توجه موده او د زده‌کړې عادتونه اغېزمن کړي، او په تعلیمي او اضافي فعالیتونو تمرکز کول ستونزمن کړي. ځوانان د دې اپلیکیشنونو ځواک ته ډېر حساس دي. کله چې تنکي ځوانان د خپلو ټولنیزو مهارتونو د پراختیا هڅه کوي، ټولنیزې رسنۍ د همزولو د تایید او منلو اړتیا پیدا کوي. په ټولنیزو رسنیو کې منل یا ردېدل د مغز فعالیت او پراختیا باندې مهم اغېز کولی شي.

فضیلت سعيد اوولو، چې په استانبول، ترکیه کې یوه کلینیکي ارواپوه ده، زیاتوي: تنکي ځوانان ډېری وخت د دې لپاره ګوښه کېږي چې په ټولنیزو رسنیو کې فعال نه وي یا د اوسنیو رجحاناتو سره ځان نه برابروي. د ADHD یا ټولنیزې وېرې لرونکو ځوانانو لپاره، ټولنیزې رسنۍ یو مؤثره تېښته ګرځي، چېرې چې دوی خپل هویت پټولی شي. د ADHD تنکي ځوانان د دې پلیټ فارمونو سره د ډوپامین خوشې کیدو له امله په بیولوژیکي توګه د ټولنیزو رسنیو روږدي کیدو ته ډیر زیان رسوي.

په ټولنیزو رسنیو روږدي کېدو یو شمېر ادراکي او رواني ستونزو ترمنځ واضح تړاو شتون لري. د دې پلیټفارمونو دوامداره تحرک کولای شي د مغز د تمرکز وړتیا ګډوډه کړي، چې د تمرکز کمښت او ادراکي زیاتوالي لامل ګرځي، یو پدیده چې کله ناکله ورته "د مغز زوال" ویل کېږي.

دا اصطلاح د ډیجیټل مینځپانګې د پرله ‌پسې جریان سره د سطحي ښکیلتیا له امله رامنځته کېدونکي ادراکي زوال څرګندوي.

د کورنۍ رول

وردا د هغو خوشبخته کسانو څخه وه، چې د هغې مور او پلار یې د روږديتوب په ماتولو کې مرسته وکړه، هغوی هغې ته د خپلو ملګرو سره د مخامخ اړیکو هڅونه وکړه، لکه د سینما ته تګ د دې پر ځای چې فلمونه په لاسي وسایلو کې وګوري.

د هغې مور او پلار هم وردا وهڅول چې د کورنۍ پراخه غړو سره لیدنه وکړي او ملګرو ته یې بلنه ورکړي. د هغې مور او پلار په بریالیتوب سره د خپلې لور آنلاین تعامل د هغې د ښوونځي ملګرو سره په صحي ، ټولنیز چاپیریال کې په ریښتیني ژوند فزیکي تعامل بدل کړ.

نور ډیر خوشحاله نه دي، او دا ممکن پخپله کورنۍ وي چې د روږدي کیدو لامل شوي وي، سعيد اوولو وايي. ډیری ځوانان د ټولنیزو رسنیو بحرانونه د کورنیو له امله رامینځته کیږي او پخپله په ټولنیزو رسنیو کې روږدي دي. والدین هغه پاملرنه بنده کړې چې تنکي ځوانان یې غواړي، نو دوی آنلاین پاملرنه غواړي.

سعيد اوولو د والدینو د ښکیلتیا په اهمیت ټینګار کوي. والدین باید خپل ماشومان یوازې پرېنږدي، بلکې ورسره ښه وخت تېر کړي. د دې پر ځای چې برقي وسایل د ماشومانو د ارامولو لپاره وکاروي، والدین باید په داسې فعالیتونو کې بوخت شي لکه کورنۍ سفرونه او د پراخې کورنۍ غړو ته تلل، ترڅو یو روغ او سالم چاپېریال رامنځته کړي.

ښوونځي د کړکېچ په وړاندې غبرګون ښيي

په اکاډمیک فعالیت باندې د ټولنیزو رسنیو د اغیزو په اړه اندیښنو ته په ځواب کې، د نړۍ له ګوټ ګوټ څخه ښوونځیو د پام وړ اقدامات کړي دي.

ډیری ادارو د سمارټ فون کارولو باندې محدودیتونه وضع کړي، په ځانګړي توګه په مهمو وختونو کې لکه د لیسې په وروستي کال کې د زده کونکو ازموینو ته چمتووالی. دا اقدامات د ټولنیزو رسنیو له امله رامینځته شوي اختلال او ادراکي اوورلوډ کمولو لپاره دي ، پدې توګه زده کونکو سره مرسته کوي چې په خپلو زده کړو ډیر تمرکز وکړي.

TRT World په استانبول کې د یو نامتو خصوصي ښوونځي له مرستیال، طوبا اوجاک کترجې سره خبرې وکړې، چا چې څرګنده کړه چې د "تلیفون د اعتیاد پراخه طبیعت" سره د مبارزې لپاره، د هغې ښوونځي د ورځې په اوږدو کې د زده کونکو تلیفونونو محدودولو پالیسي خپره کړې، پرته د اړتیا په صورت کې.

د ځيرک تلیفونونه او ټولنیزو رسنیو پلیټفارمونو ته دوامداره لاسرسی یو داسې نسل رامنځته کړی چې حتی د لنډو شېبو لپاره هم له خپلو وسایلو جلا کېدل ورته سخت دي. دا روږديتوب کولی شي د توجه په موده، علمي فعالیتونو، او عمومي هوساینې باندې زیانمنه اغېز وکړي, کترجې وایي. د ښوونځي پالیسۍ زده ‌کوونکي اړ کړي چې همکاري وکړي، ځکه دوی ته اړتیا ده چې د ښوونځي د ورځې په پیل کې خپل تلیفونونه وسپاري او د پای په وخت کې یې بیرته واخلي. د ښوونځي په ساعتونو کې د تلیفون کارول محدودېږي، چې د تمرکز او تولید زیاتولو لپاره یو ښه زده ‌کړیز چاپېریال رامنځته کوي.

ډېری زده ‌کوونکي چې په دولسم ټولګي (د لېسې وروستی کال) کې وي، خپل ځيرک تلیفونونه په بشپړ ډول پرېږدي، ځکه چې دوی د کلني پوهنتون د داخله ازموینې لپاره د تمرکز او زد کړې اړتیا درک کوي. په کلني پوهنتون داخله ازموینه کې ترلاسه شوې درجې به وټاکي چې زده‌کوونکی به په څومره سیالۍ لرونکي پوهنتون کې شاملېږي، له همدې امله د ښوونځي د وروستي کال زده‌ کړې اهمیت د ډېرو لوړو لاسته راوړونکو زده‌کوونکو لپاره څرګند دی.

کترجې دوام ورکوي: د تنکیو ځوانانو د ټولنیزو رسنیو روږديتوب د نن ورځې ډیجیټل عصر کې یوه لویه اندېښنه ګرځېدلې ده. ځيرک تلیفونونه او ټولنیزو رسنیو پلیټفارمونو ته دوامداره لاسرسی د ځوانانو تر منځ د سکرین وخت ډېرېدو لامل شوی، چې د خوب ګډوډۍ، د علمي فعالیتونو کمښت، او ټولنیز انزوا په څېر یو شمېر ستونزې رامنځته کوي.

د توجه کمښت په مستقیم ډول علمي فعالیتونو اغېزمن کوي. هغه زده‌کوونکي چې د تمرکز کولو لپاره مبارزه کوي، په دودیزو تعلیمي چاپېریالونو کې چې دوامداره تمرکز ته اړتیا لري، له زیان سره مخامخ کېږي، چې دا د علمي لاسته راوړنو او راتلونکو فرصتونو باندې اغېز کوي.

د بورسونو لپاره د سیالۍ په زیاتېدو سره، هغه زده‌کوونکي چې د توجه ستونزې لري ممکن ځان په تاوان کې ومومي. د بورسونو کمیټې عموماً هغه کاندیدان لټوي چې قوي علمي ریکارډ، په غیر نصابي فعالیتونو کې ګډون، او د مشرتابه ځانګړتیاوې ولري. خو که د توجه کمښت د ټیټو نومرو او کمزوري فعالیت لامل شي، نو دغه زده‌کوونکي له ستونزو سره مخ کېدی شي.

د بشریت او تعلیم راتلونکی

په تعلیمي چاپیریال کې د انټرنیټ کارول، چې پکې د اوسنیو پېښو د څېړلو لپاره د ټولنیزو رسنیو سایټونه هم شامل دي، یوه متناقضه ستونزه راولاړوي: پداسې حال کې چې ډیجیټل وسایل ارزښتناک منابع وړاندې کوي، دوی په ګډوډي کې هم مرسته کوي.

د دې ننګونې په نښه کولو لپاره، ښوونکي او پالیسي جوړونکي باید داسې ستراتیژۍ رامینځته کړي چې د ډیجیټل سرچینو ګټې د تمرکز او ادراکي روغتیا ساتلو اړتیا سره توازن ولري.

تعلیمي ادارې، والدین او د ټکنالوژۍ پراختیا کوونکي باید همکاري وکړي ترڅو داسې چاپېریالونه رامنځته کړي چې د دوامداره توجه او ذهني هوساینې ملاتړ وکړي. دا ممکن د ډیجیټل ډیټوکس دورې پلي کولو، د ذهنیت تمرینونو ته وده ورکولو، او د تعلیمي تګلارو بیا ډیزاین کولو ته اړتیا ولري ترڅو د ګډوډۍ کموالی راولي او د ټکنالوژۍ ګټې وکاروي.

وردا وایي چې کورنۍ سفرونه او د خپلو ملګرو سره په بهر کې د وخت تېرول د هغې سره مرسته کړې چې د ټولنیزو رسنیو کارول یې په لویه کچه کم کړي.

هغې زیاته کړه: په حقیقي ژوند کې د ملګرو سره اړیکه نیول د روح او احساساتو له پلوه زیات خوشحالونکی دی.

مګر، په ټوله نړۍ کې د ډیرو نورو ځوانانو په څی، وردا دا مني چې د ټولنیزو رسنیو پرته ژوند کول ګران دي، زه د ټولنیزو رسنیو پرته د راتلونکي تصور نشم کولی.

لکه څنګه چې ټولنه دې پیچلتیاوو ته لار پیدا کوي، د تعلیم او بورسونو راتلونکی ښایي زموږ په وړتیا تړلی وي چې د دې نوو ننګونو سره ځان ته سمون ورکړو او هغه حل وکړو. دا ډاډ ورکول چې د ټکنالوژۍ پرمختګ د ادراکي او علمي پرمختګ په لاره کې خنډ نه رامنځته کوي، بلکې یې پیاوړی کوي، د راتلونکو نسلونو د بریالیتوب لپاره خورا مهم دی.