په نړیواله کچه د نظامي بې پیلوټه هوایي الوتکو (İHA) بازار کې یو ډراماتیکه بدلون رامنځته کیږي. د امریکا پر بنسټ د نوي امریکایي امنیت مرکز (CNAS) لخوا په وروستۍ توګه خپور شوې راپور کې ویل شوي چې تورکیه د نړۍ په کچه د وسله والو بې پیلوټه هوایي الوتکو د عرضه کولو ترټولو لویه برخه لري او په دې سکتور کې لومړی مقام خپل کړ.

دا پرمختګ د امریکا او اسرائیل په څېر پخواني مشران شا ته کړي او د بې پیلوټه هوایي الوتکو (İHA) په نړیواله خپرونه کې یوه نوې دوره پیل کړې. د دې میاشتې په پیل کې خپره شوې CNAS راپور ښیي چې له ۲۰۱۸ کال راهیسې، تورکیه، چین او امریکا په ټولیزه توګه ۴۰ مختلفو هیوادونو ته ۶۹ بې پیلوټه هوایي الوتکو (İHA) پلورلي دي.

پداسې حال کې چې د دې پلور ۶۵ سلنه د تورکیې پورې اړه لري، چین 26 سلنه برخه ترلاسه کړې او د متحده ایالاتو برخه یوازې ۸ سلنه پاتې ده.

د تورکیې د رهبری تر شا دلیلونه

د کارپوهانو په وینا، د تورکیې د بې پیلوټه الوتکو په بازار کې د رهبرۍ تر شا د انقرې د محلي دفاعي صنعت ته د پاملرنې اهمیت دی. د حسن کالیونجو پوهنتون د سیاسي علومو د څانګې استاد دوکتور مراد اصلان وایي, د تورکیې د پرمختللو بې پیلوټه الوتکو د پراختیا بریا، په ځانګړي توګه په هغه مهمو دورو کې چې امریکا او اسرائیل غوندې دودیز متحدین د ټیکنالوژۍ انتقال محدودوي یا پلور ردوي، د دفاعي سکتور له خوا د بهرنۍ ټیکنالوژۍ د لاسرسي پر وړاندې د خنډونو د له منځه وړلو هڅو مستقیمه پایله ده.

اصلان وايي، کله چې بې پیلوټه الوتکې لومړی ځل څرګندې شوې، نو معمولا د کشف، څارنې او د اور وژنې دندو لپاره د کارول کېدونکو ساده سیستمونو په توګه وې. "خو د وخت په تېرېدو سره، د بې پیلوټه الوتکو داسې پرمختللي پلیټ فارمونو رامینځته شوي چې مختلف بارونه انتقالولی شي، او دې حالت عصري جګړو کې د دوی رول په پراخ ډول زیات کړ," دی زیاتوي.

د دفاعي صنعت رول

د تورکیې په نړیوال بې پیلوټه الوتکو بازار کې مشري د بایکار، روکېتسان او اسلسان غوندې دفاعي شرکتونو د بریا پایله ده. د بایکار بایرقتار TB۲ بې پیلوټه الوتکه، په ځانګړې توګه د اذربایجان او ارمنستان ترمنځ د قره‌باغ جګړې کې د کارولو له لارې، د تورکیې د بې پیلوټه الوتکو ټکنالوژۍ د بریا په نښه  تبديله شوې ده.

د بایرقتار TB۲ تر څنګ، د بایکار لخوا جوړ شوی آقنجي بې پیلوټه الوتکه لا پرمختللې ده، د لوړ ارتفاع وړتیا لري، او د تورکیې د پرمختللې ټیکنالوژۍ لرونکي بې پیلوټه الوتکو تولیدونکي په توګه یې موقف لا نور پیاوړی کوي.

یو ننګونکی سفر

د تورکیې لپاره لوړو څوکو ته رسېدل اسانه نه و. هېواد په پیل کې د اجزاوو د تأمین په برخه کې له ستونزو سره مخ شو او پریکړه یې وکړه چې خپل سیستمونه تولید کړي. اسلان وویل چې تورکیه د بې پیلوټه الوتکو د پراختیا په بهیر کې د پام وړ خنډونو سره مخ وه. "په ۱۹۹۰مو کلونو کې کله چې تورکیې غوښتل د اسراییلو جوړ هیرون بې پیلوټه الوتکې واخلي، نو عملیاتي محدودیتونه موجود وو. د مثال په توګه، اسراییلي پرسونل باید د تورکي چلونکو پر ځای سیستمونه وکاروي." دې انحصار او د بهرنیو بې پیلوټه الوتکو څخه د ریښتیني وخت استخباراتو ترلاسه کولو کې ځنډ تورکیه دې ته وهڅوله چې د خپلو بې پیلوټه الوتکو تولید پروګرام پیل کړي.

روکېتسان او اسلسان غوندې د دفاعي سکتور مهم لوبغاړي هم په دې پروسه کې د تورکیې په وده کې مرسته وکړه. روکېتسان د میزایل سیستمونو او بې پیلوټه الوتکو لپاره د وسلو یوځای کولو په برخه کې تخصص لري، پداسې حال کې چې اسلسان د بې پیلوټه الوتکو وړتیاوې پراخوي او د پرمختللې آویونیک، ارتباطي او برقي جګړې سیستمونو باندې کار کوي. په ۲۰۲۲ کال کې شپږو هیوادونو لومړی ځل لپاره د بې پیلوټه الوتکو بازار ته وده ورکړه، او ټولو یې د بایکار بایرقتار TB۲ ماډل غوره کړ. دې کار په نړیوال بازار کې د تورکیې واکمني لا پیاوړې کړه.

د خپل ځواک سره بریا ترلاسه کول

د تورکیې د بې پیلوټه الوتکو تولید کې یو مهم ګام د داخلي تخنیکي او تولیدي ظرفیت پراختیا وه. اسلان وویل چې تورکیې د اکمالاتو جدي ستونزو ته د حل  لپاره په سیمه ایزه توګه د اجزاو تولید پیل کړی دی. "په کلیدي برخو کې د بندیزونو سره سره، تورکیه توانیدلې چې په تولید کې یو څو اړخیز اغیز رامینځته کړي. هغه وايي: "دا په ځانګړې توګه وروسته له دې چې پوه شو چې پر بهرنیو سیستمونو تکیه نشي کولی د ملي امنیت تضمین وکړي."

د ځانګړو ډیزاینونو او وړتیاوو سره د بې پیلوټه الوتکو پراختیا، لکه ANKA، د تورکیې په دفاعي صنعت کې یو لوی بدلون و. په ۲۰۲۱ کال کې د چین نه وروسته، د تورکیې بې پیلوټه الوتکو صادرات په ډراماتیک ډول زیات شو. بایکار، له ۲۰۰۰مو کلونو راهیسې خپل تولید ۸۳٪ صادر کړي، او په ۲۰۲۲ کال کې یې ۱.۸ میلیارده ډالره صادرات ترسره کړل. د CNAS راپور په ګوته کوي چې د امریکا او اسرائیل د بې پیلوټه الوتکو بازار کې واکمنۍ "ډېر مخکې پای ته رسېدلې" د تورکیه، چین او ایران څخه ارزانه بدیلونو راغلل او دې بازار ته یې لاسرسی پیدا کړ.

دې تمایل په نړیواله کچه د وسله والو بې پیلوټه الوتکو لیږد د پام وړ ډیر کړی، چې تورکیه یې په لومړي سر کې راوستې. د پوځي بې پیلوټه الوتکو په تولید کې د یو مخکښ هیواد په توګه د تورکیې راڅرګندیدل، چې د بایکار، روکتسان او اسیلسن په څیر شرکتونو لخوا رهبري کیږي، د نړیوال نظامي ځواک انډول کې د پراخو بدلونونو انعکاس دی. ارزانه، لوړ تخنیکي بې پیلوټه الوتکې لکه Bayraktar TB۲ او Akinci د عصري جګړې بڼه بدلوي او تورکیې ته دې مهم دفاعي سکتور کې د یو مرکزي لوبغاړي مقام ورکوي.

د حسن کالیونجو پوهنتون څخه اصلان وایي، د وسله والو بې پیلوټه الوتکې تولید یوازې د پلاتفورم پورې محدود نه دی، بلکه پلاتفورم کې کارول شوې مهمات او د کنټرول سیستمونه هم مهم دي. "روکېتسان د پرمختللو مهماتو په جوړولو سره مهم رول ولوباوه، اسلسان برقي او الکترونیکي ملاتړ برابر کړ، او هاوېلسان اړین سافټویرونه جوړ کړل."دې دولتي دفاعي شرکتونو د بې پیلوټه الوتکو ماډلونو په پراختیا کې مخکښ رول ولوباوه. خو که د کورني مهماتو تولید نه وای، تورکیه به لا هم پر بهرنیو تأمینونکو متکي وای.