د اسرائیل او فلسطین شخړې ریښې د نولسمې پیړۍ تر پایه رسیږي، کله چې صهیونیستي خوځښت په فلسطین کې د یهودي هیواد جوړولو په موخه رامنځته شو. له هغه وخت راهیسې، سیمه د جګړو، اشغال او پاڅونونو سره مخ شوې ده.
دا لومړی ځل نه دی چې شخړه په دومره شدت سره رامنځته شوې. له ۱۹۴۸ کال د عرب-اسرائیل جګړې څخه نیولې، د ۱۹۶۷ کال د شپږو ورځو جګړې، د ۱۹۸۲ کال د لبنان جګړې، او د فلسطین دوه انتفاضو پورې، سیمې ګڼ شمیر تاوتریخجن بدلونونه لیدلي دي. خو د اکتوبر ۷ نیټه په دې توپیر لري چې حماس وتوانید که څه هم د لنډې مودې لپاره وو خو د اسرائیلو خاوره ونیسي، داسې څه چې د فلسطین هیڅ مقاومت ډلې مخکې نه و کړي.
د حماس جنګیالیو د رعیم پوځي هډه او د اسرائیلو د غزې څانګې مرکز ونیو. په دې عملیاتو کې په هډه کې ټول اسرائیلي سرتیري یا ووژل شول یا بندیان شول. که څه هم اسرائیلي ځواکونو وروسته هډه بیرته ونیوله، خو دې پیښې د اسرائیلو د پوځي برلاسۍ احساس وځپه.
ولې د اکتوبر ۷مه توپیر لري؟
د ډیرو فلسطیني شنونکو لپاره، د اکتوبر ۷مې پیښې بې ساري دي. فلسطیني پروفیسور، لیکوال او سیاسي شنونکی کامل حواش ټي آر ټي ورلډ ته وویل، د اکتوبر ۷مې د بې ساري والي اصلي مسئله د اسرائیلو د هډو نیول وو.
بل فلسطیني اکاډمیک سامي العریان هم دا نظر تکرار کړ، په دې یادونه چې حماس په اسرائیلو څو ځله بریدونه کړي، خو دا لومړی ځل و چې د اسرائیلو خاوره د لنډې مودې لپاره نیول شوې وه.
"البته دا هم د یادولو وړ ده چې دا له ۱۹۷۳ راهیسې لومړی ځل و چې پر اسرائیلو برید وشو. خو دا ځل اسرائیل، د ۱۹۷۳ کال په څیر د سینا په صحرا کې د مصریانو او د ګولان په لوړو کې د سوریایانو له خوا نه، بلکې په خپله خاوره کې تر برید لاندې راغلل.
د سینا ټاپو وزمه، چې اسرائیلو دوه ځله نیولې - لومړی د ۱۹۵۰ لسیزې په وروستیو کې او بیا له ۱۹۶۷ څخه تر ۱۹۸۲ پورې - د مصر خاوره ده، او د ګولان لوړې چې له ۱۹۷۳ راهیسې د تل ابیب تر ولکې لاندې دي، په رسمي توګه د سوریې خاوره ده.
د نړیوال بحران ډلې د منځني ختیځ پروګرام مشر جوست هیلترمن د اکتوبر ۷مې د اهمیت په اړه وویل: "موږ داسې څه مخکې نه و لیدلي،" خو زیاته یې کړه چې دا پیښه په ځینو برخو کې د شخړې د اوږدمهالو بڼو دوام دی.
هیلترمن دا برید "د پخوانیو ټولو څیزونو یوه ترکیب" وباله، د فلسطین مقاومت بیلابیلو پړاوونو ته په اشارې سره، له ۱۹۶۰ او ۱۹۷۰ کلونو کې د مصر او نورو عربي هیوادونو له خوا ملاتړ شویو دولتي هڅو څخه نیولې، تر انتفاضو او له اسرائیلو سره د غزې په څو جګړو پورې ځینې شنونکي د ۱۹۷۳ کال د اکتوبر جګړې، چې د عرب-اسرائیلو بله مهمه جګړه وه او هم د اکتوبر په پیل کې پیل شوې وه، سره ورته والی ویني. خو دا ځل، د ۱۹۷۳ کال برخلاف چې مصر او سوریې د اسرائیلو تر نیواک لاندې سیمو باندې برید وکړ، اسرائیل په خپلو پولو کې تر برید لاندې راغی.
د ۲۰۲۳ کال د اکتوبر په ۷مه، د حماس په بریدونو ۱۱۸۰ اسرائیلیان ووژل شول او ۲۴۰۰ تنه نور ټپیان شول. په وژل شوو او ټپیانو کې ملکي وګړو هم شتون درلود. فلسطیني مقاومت ډلې په غزه کې ۲۵۱ کسان یرغمل ونیول. له برید وروسته، اسرائیلو شاوخوا ۵۰۰۰۰ فلسطینیان ووژل چې ډیری یې ښځې او ماشومان وو.
د اکتوبر ۷مې څه بدل کړل؟
د اکتوبر ۷مې نه مخکې، اسرائیل ډاډه و چې د منځني ختیځ اوږدمهاله سیاسي معادله کې چې عمدتاً اسلامي عربي سیمه د یهودي دولت شتون نه مني، د دوی په ګټه بدلیږي. ځینې عربي هیوادونه د ټرمپ د ادارې په منځګړتوب له اسرائیلو سره اړیکې نورمالول پيل کړي وو.
"د اکتوبر ۷مې نه مخکې، داسې ښکاریده چې اسرائیل په فلسطین کې د استوګنې-استعماري پروژې وروستۍ برخه لیکي. دوی د فلسطین مشرتابه تقریباً په بشپړ ډول ځپلی و، د فلسطین لپاره د عربي ملاتړ ظاهري یووالی یې مات کړی و، او د لویدیځې څنډې د لویې برخې د الحاق لپاره چمتو و،" فلسطیني لیکوال او شنونکی رمزي بارود وایي، دې عادي کولو، د فلسطین د ادارې حاشیې ته کیدو او د غزې محاصرې ته اشاره کوله.
بارود د نتنیاهو د ۲۰۲۳ کال د ملګرو ملتونو وینا په "تاریخ کې د یوې ویجاړوونکې شیبې اوج" بولي؛ د اسرائیلو لومړي وزیر په دې وینا کې یوه نقشه وړاندې کړه چې فلسطیني خاوره یې له پامه غورځولې وه او دا یې "نوی منځنی ختیځ" وباله. د نتنیاهو په لیدلوري کې، "فلسطین د یوې سیاسي واقعیت په توګه شتون نه درلود او فلسطینیان د یوه ملت په توګه له خپلې ارادې او هیلو سره نور مهم نه وو."
خو د نتنیاهو له ملګرو ملتونو وینا دوه اونۍ وروسته، د اکتوبر ۷مې ناڅاپي پیښو هر څه بدل کړل؛ "فلسطینیان یې په منځني ختیځ کې د راتلونکي سولې په مرکز کې کینول، د تاوتریخوالي له لارې د اسرائیلو د سیاسي پایلو تحمیلولو وړتیا یې بې اغیزې کړه او د اسرائیلو او عربي هیوادونو ترمنځ نورمال کول یې د یوې نه دوام کوونکې مسئلې په توګه قرار ورکړ."
د اکتوبر ۷مې برید حماس ته دا فرصت ورکړ چې د اسرائیلو په منځني ختیځ کې ادغام، په ځانګړي توګه د وړاندیز شوي هند-منځني ختیځ-اروپا اقتصادي دهلیز له لارې، "د یوې نوې جګړې په پیلولو سره" په ډیر اغیزناک ډول خراب کړي، هیلترمن وایي. خو دی په دې باور دی چې حماس په عمومي توګه ډیر څه نه دي ترلاسه کړي.
سیمه ییز انعکاسات
د اسرائیلو نړیوال دریځ تر فشار لاندې راغی. لویدیځ هیوادونه، په ځانګړي توګه په اروپا کې، د اسرائیلو د کړنو د غندونو او پدې هیواد د نیوکو لپاره غږونه نور هم اوچت شوي دي. په دې مهال، د فلسطین ملاتړو په نړیواله عامه محکمه کې هم جدي بری ترلاسه کړ.
د اکتوبر ۷مې وروسته د اسرائیلو سیمه ییزه ډیپلوماسي، په ځانګړي توګه له تل ابیب سره د نورمال کولو ته نږدې سعودي عربستان سره خبرې اترې، په ټپه ودریدې. سعودي عربستان له تل ابیب سره د نورمال کولو څخه ډډه وکړه ځکه چې په غزه کې وژنې یې د منلو وړ نه ګڼلې. تورکیه، سویلي افریقا او ایران په څیر هیوادونو د اسرائیلو د کړنو په اړه خپلې نیوکې تازه کړې، په داسې حال کې چې په ملګرو ملتونو کې لویو ځواکونو لکه چین او روسیې د اسرائیلو د چلند په اړه خپلې اندیښنې څرګندې کړې.
د ملګرو ملتونو کارپوهانو اسرائیل ته خبرداری ورکړ چې د یوه "پریا" دولت په توګه د بدلیدو له خطر سره مخ دی. د امریکا برعکس، په ملګرو ملتونو کې چین او روسیې د اسرائیلو له خوا په لبنان کې د بیسیم او پیغام رسونې وسیلو بریدونه د بشري حقونو د سرغړونې په توګه وغندل، همداشان ځینې اروپایي هیوادونو لکه اسپانیا او ایرلنډ تل ابیب ته خبرداری ورکړ چې له نورو سرغړونو څخه ډډه وکړي.
بارود استدلال کوي چې د غزې سره همغږی او د اسرائیلو د نیواک او د بشري حقونو د سرغړونو پر وړاندې د نړیوال مشروعیت یو نوی ډول رامنځته شوی دی. دی وایي چې دا بدلون د زوړ نظم ځای نیولی او د اسرائیل "نه بیانیدونکو وحشتونو" سره د فلسطینیانو د "افسانوي مقاومت" پر وړاندې دوام لري.
"مشروعیت اوس هغو کسانو ته اړه لري چې له غزې سره یووالی لري، د غزې لپاره جنګیږي او مري، او د غزې په نوم د شخړې پولې پراخوي. په دې معادله کې هر څوک چې په بل اړخ کې دی، د مشروعیت بې ساري ضایع کیدل یې تجربه کړي دي."
د اکتوبر ۷مې پیښې بې له شکه د اسرائیل-فلسطین شخړې منظره بدله کړه. هغه څه چې یو وخت د یوې ثابتې سیاسي معادلې په توګه ګڼل کیده، د اسرائیلو په بشپړ کنټرول کې او د فلسطین د هیلو په کمیدو سره، اوس په نامعلومتیا بدل شوی دی. برید نه یوازې د اسرائیلو زیان منونکي ځایونه راڅرګند کړل، بلکې دا یې هم تایید کړه چې په منځني ختیځ کې سوله د فلسطین د مسئلې له حل پرته نشي ترلاسه کیدای.
"دا په دې معنی ده چې د اکتوبر ۷مې وروسته دوره به فلسطین دې ته اړ کړي چې هغه سیاسي او جیوپولیټیک قوانین بیا ولیکي چې په تیرو لسیزو کې یې په حقیقت کې ټول منځنی ختیځ اداره کړی دی، او د عربي دولتونو په وړاندې د اسرائیلو دریځ او د متحده ایالاتو په محور د سیمه ییز ځواک پیراډایم بیا تعریف کړي،" بارود وایي.
