د بشارالاسد د رژیم نسکورېدل او په سوریه کې د رژیم بدلون د ادلیب او درعا څخه د مخالفینو د پرمختګ څخه وروسته د دوو اونیو په اوږدو کې د ډیرو لپاره یو ټکان و. د اسد نسکورېدل د ۱۳ کلونو کورنۍ جګړې وروسته پيښ شول. خو دا په حقیقت کې د هغه پروسې پایله ده چې شاوخوا ۱۰۰ کاله دمخه پیل شوې وه.
د ۲۰۱۶ کال د مارچ په میاشت کې د سوریې د پاڅون د پنځمې کلیزې په مناسبت، مبصرینو استدلال وکړ چې انقلاب ناکام شو. د عرب پسرلی په عربي ژمي بدل شو. او سوریه په ځانګړې توګه په یوه سړه قضیه بدله شوه.
انقلابي پرمختګونه موږ اړ باسي چې له جيوپوليټيکي تحليلونو څخه هاخوا فکر وکړو، چې زياتره د سيمه اييزو او نړيوالو لوبغاړو په رول تمرکز کوي. د سوریې په قضیه کې، دا د سوریایي مخالفینو د ثابت قدمی له لارې ترلاسه شو، چا چې د اسد د رژیم ظلمونه حتی په مهاجرت کې هم په خپله حافظه کې تازه وساتل.
په سوریه کې د ډسمبر د اتمې نیټې د وروستي انقلاب ټولنیز او سیاسي تحرک به په راتلونکو لسیزو کې له بیلابیلو اړخونو څخه په ډیر تفصیل سره تحلیل شي. که موږ بختور یو، نو موږ به د ټولو ښکیلو خواوو څخه د انقلابي برید د ترسره کیدو او د اسد د کورنۍ د غبرګون په اړه معلومات ولولو.
خو یوه خبره باید اوس روښانه وي: د سوریې انقلاب باید د یوه بهیر د دوام په توګه وڅېړل شي، چې یوازې په ۲۰۱۱ کال کې نه دی پیل شوی، بلکې هغه مهال ته رسېږي کله چې د ۱۹۲۵ کال د فرانسوي استعمار پر وړاندې د لوی سوریا پاڅون بنسټ کېښودل شو.
انقلاب یو جوړښت دی، نه یوه پیښه. انقلاب یوه نسلي پدیده ده چیرې چې هر نوی نسل د خپلو پلرونو له تجربو څخه زده کړه کوي. انقلاب سترګې، غوږونه او خپل ذهن لري. کله چې خوځښت چمتو شي، کولی شي په ناڅاپي توګه اور واخلي او ټول حیران کړي. دا په سمه توګه هغه څه دي چې په سوریه کې پیښ شول.
انقلابي نسل
دا کېدای شي یوه مبالغه ښکاره شي، خو د نړۍ عصري سیاسي نظامونو داسې بدلون نه دی لیدلی لکه هغه څه چې په سوریه کې رامنځته شو. هو، د اسد نسکورول هغه وخت ممکن شول کله چې د عربي پاڅونونو طوفان په ۲۰۱۱ کال کې دمشق ته ورسېد او په ۲۰۲۴ کې یې بڼه خپله کړه.
خو دا د چټکو رژیم بدلونونو سره نشي پرتله کېدلای چې د مظاهرو څپو په اغېزمنو نورو سیمو، لکه تونس او مصر، کې رامنځته شول.
زين العابدين بن علي د تونس تر ۱۹۸۷ کال څخه تر ۲۰۱۱ کال پورې واکمن و. حسني مبارک د مصر تر ۱۹۸۱ کال څخه تر ۲۰۱۱ کال پورې حکمراني وکړه. د بن علي واکمني د ۲۸ ورځني مدني مقاومت وروسته پای ته ورسېده. مبارک د ۱۸ ورځو ولسي نافرمانۍ وروسته استعفا ته اړ شو.
کله چې په ۲۰۱۱ کال کې د عربي پسرلي بادونه دمشق ته ورسېدل، نو د یو دیکتاتور د نسکورولو لپاره د پخوانیو هڅو حرکت او خاطرې لا هم تازه وې. دا خبره وروسته له هغه نوره هم څرګنده شوه کله چې تېره میاشت د سیدنایا زندان دروازې پرانیستل شوې.
یوه بیلګه یې دا ده: د سوریې د هوايي ځواک پیلوټ راغید الطاطري، چې په ۱۹۸۰ کال کې د ۲۷ کلنۍ په عمر کې د حما په ملکي وګړو د بمبارۍ لپاره د پوځ د امرونو د ردولو له امله زنداني شو او د ۴۳ کلونو وروسته خوشې شو. هغه نسل چې د انقلاب لومړني ګامونه یې پیل کړل، له مختلفو کلتورونو، مسلکونو او ښارونو څخه راغلی و.
د بدلون غوښتنه تل یو شان، ساده خو دوامداره وه، د تېرو ۱۰۰ کلونو په اوږدو کې، له ۱۹۲۵ څخه تر ۲۰۲۵ پورې. کله چې سوریایانو د فرانسوي د واک سیستم پر وړاندې پاڅون وکړ، د هغوی غوښتنې د فرانسې د انقلاب مشهور شعار ته اشاره وکړه: ازادي، برابري، او ورورولۍ.
په سوریه کې د دې مثال په مقابل کې، له خپلو لومړیو ورځو څخه، د رژیم او د هغه د ملاتړو لخوا یو مشهور شعار پیل شو: " یا اسد یا موږ هېواد سوځوو." په حقیقت کې، دا هغه څه و چې د ۱۳ کلونو د کورنۍ جګړې وروسته رامنځته شول. په دقیق ډول ۱۳ کاله، ۸ میاشتې، او ۲۳ ورځې.
سره له دې چې په لیبیا او یمن کې سیاسي بحران او کړکیچ موجود دی، موږ کولی شو ووایو چې د سوریې د انقلاب سره، عرب پسرلی په نسبي توګه پای ته رسېدلی دی، د بشار الاسد د سقوط سره. د سوریې نوې حکومت هڅه کوي چې د هېواد سیاسي، اقتصادي، او پوځي سیستم له بنسټ څخه بیا ډیزاین کړي، چې دا آسانه کار نه دی.
د دې لپاره چې په نظر کې ونیول شي، باید دې حقیقت ته اشاره وکړي چې سوریه تل له سیاسي ګډوډۍ سره مخ شوې ده، له خپل تاسیس نه. د ۱۹۲۲ او ۱۹۷۰ کلونو ترمنځ، د بېلګې په توګه، د واک ۱۶ بدلونونه وشول، چې ۷ یې د پوځي کودتا له لارې و. مخکې له دې چې د اسد کورنۍ واک ترلاسه کړي، ډیری مشران یوازې ۱۸ میاشتې دوام وکړ.
انقلابي خوځښت
په عین حال کې، ممکن عربي پسرلی پای ته ورسیږي، خو په منځني ختیځ کې ګډوډي دوام لري.
د اسراییلو له خوا په غزه کې د نسل وژنې له یو نیم کال وروسته، د سوریې انقلاب موږ ته دا حقیقت را په یاد کړ چې سیاسي بدلون ممکن دی.
ایا د اسد لرې کول د عربي پسرلي دوهم پړاو ته لاره هوارولی شي؟ دا یوه مشروع پوښتنه ده. خو لږ تر لږه د اوس لپاره، د سوریې انتقالي حکومت او د هغې د بهرني سیاست نوښتونو سیمې ته د خپل انقلاب "صادرولو" لپاره هیڅ هڅه نه ده ښودلې.
انقلاب د اساسي انساني اړتیاوو او وقار غوښتنه کوي. په یوه معنا کې، دا د زړو چارواکو پر وړاندې یو بغاوت ده چې په ثابت ډول هڅه کوي چې د خلکو توجه د "لویې انځور" یا "خارجی او کورنیو دښمنانو" په اړه راټول کړي، او په ځای یې خپل ستاینه کوونکی تاریخ ولیکي.
د دوو اسدانو سوریه د دې یوه غوره بیلګه وه. بشار الاسد د خپلې واکمنۍ له نسکورېدو درې اونۍ مخکې د عربي اسلامي هېوادونو په غیر معمولي غونډه کې د وینا پر مهال له دې ډډه نه کوله چې سوریه د فلسطیني قضیې د اتل په توګه وښيي.
له بلې خوا، د هغه پلار حافظ هغه څوک و چې په لبنان کې یې د فلسطیني مقاومت هڅو په نښه کولو سره د هغوی د ټوټې ټوټې کیدو کې مرسته وکړه.
په حقیقت کې، که څه هم د سوریې جمهوریت ممکن د ۱۹۴۶ کال د اپریل په ۱۷مه د فرانسې د وروستي پاتې ځواکونو له وتلو وروسته خپلواکي ترلاسه کړې وي، خو د سوریې خلکو خپله ریښتینې خپلواکي هغه وخت ترلاسه کړه کله چې بشارالاسد له دمشق څخه مسکو ته وتښتېد.
