د اکتوبر په 30، اروپايي کمیسیون د ترکیې په اړه خپل وروستی هیواد راپور خپور کړ، چې د اوږدې مودې راهیسې په اروپايي اتحادیه کې د یو ځای کیدو د پروسې یوه جدي ارزونه وړاندې کوي.

لکه د تېرو کلونو په څېر، راپور د سیاسي او اقتصادي اختلافاتو یادونه کوي، خو دا ځل یې د ترکیې په زیاتېدونکي خپلواکه بهرني سیاست باندې ځانګړې ټینګار کړی دی.

د ترکیې د بهرنیو چارو وزارت د ۲۰۲۴ کال د ترکیې راپور کې د اروپایي اتحادیې ارزونې "ناانصافي" بللې، چې د انقرې او اتحادیې ترمنځ د پام وړ توپیرونه روښانه کوي.

د انتقادونو او متقابلو نیوکو سره سره، د اړیکو د بیا رغولو ستراتیژیک دلیل تر بل هر وخت زیات اړین ښکاري.

ډاکټر ارهان ایچینر، چې د استانبول صباح الدین زعیم پوهنتون کې د سیاسي علومو او نړیوالو اړیکو استاد دی، وايي: "د اروپایي اتحادیې او کاندید هېوادونو ترمنځ اړیکې د اروپایي اتحادیې په ګټه نامتوازنه دي. اروپایي اتحادیه پرېکړه کوي چې څوک او په کومو شرایطو کې غړیتوب ترلاسه کولی شي، نو د ټولنې په راپورونو کې یادونې ځانګړې ارزښت لري."

د ترکیې او اروپايي اتحادیې د اړیکو نږدې څارونکو لپاره، دا کړکیچ د حیرانتیا وړ نه دی. د غړیتوب خبرې اترې په مؤثره توګه ځنډېدلې دي، چې د کوپنهاګن سیاسي معیارونو او د قبرس د ټاپو پر سر د نه حل شویو شخړو له امله دي.

سره له دې، اړیکې لا هم دوام لري. دواړه خواوې پوهېږي چې د دوی متقابل تړاو—که په سوداګرۍ، مهاجرت، یا امنیت کې وي—د خبرو اترو اړتیا رامنځته کوي. پوښتنه دا نه ده چې ایا خبرې اترې اړینې دي، بلکې دا ده چې څنګه دا په داسې ډول بیا جوړې شي چې د اوسنیو واقعیتونو سره سمون ولري.

اقتصادي اړتیاوې

په 1996 کې د ګمرکي اتحادیې له تاسیس راهیسې، اقتصادي متقابل انحصار د ترکیې او اروپايي اتحادیې د اړیکو بنسټ دی. دې تړون د ترکیې صنعتي وده او په نړیوال اقتصاد کې ادغام پیاوړی کړ.

د نړۍ له تر ټولو لویو بازارونو ته د لاسرسي په پرانیستلو سره، د ګمرکي اتحادیې ترکیه په نړیوال تجارت کې په یو سیال لوبغاړي بدله کړه، نوښت ته یې وده ورکړه او د صادراتو پر بنسټ ودې ته یې زمینه برابره کړه.

د ۲۰۲۲ کال کې د دواړو اړخونو ترمنځ سوداګرۍ ۱۹۸.۳ میلیاردو یورو (۲۰۹ میلیاردو ډالرو) ته ورسېده، چې د دې شریکۍ دوامداره اهمیت ښيي. ترکیه لا هم د اروپایي اتحادیې (EU) له سترو سوداګریزو شریکانو څخه ده.

که څه هم دغه تړون بریاوې ترلاسه کړې دي، د هغې محدود چوکاټ – چې کرنه، خدمتونه او ډیجیټل سوداګرۍ غوندې مهم سکتورونه پکې شامل نه دي – د نړیوال اقتصاد په چټک بدلېدونکي چاپېریال کې د هغې اهمیت کم کړی دی، چې د دواړو خواوو لپاره یې نوي کول په یوه ستراتیژیک اړتیا بدل کړي دي.

"د ګمرکي اتحادیې نوي کول نه یوازې یوه اقتصادي اړتیا ده، بلکې د ترکیې لپاره یوه ستراتیژیک اړتیا هم ده، تر څو د اروپایي اتحادیې سره خپله سوداګریزه برتري وساتي او نوره وده ورکړي"، هالوک نورای، چې د اقتصادي پراختیا بنسټ (IKV) په بروکسل کې استازی دی، TRT ورلډ ته وویل.

د ګمرکي اتحادیې پراخول ترڅو ډیجیټل او شنه اقتصادونه پکې شامل کړي، د دواړو خواوو لپاره نوې فرصتونه رامنځته کولی شي. خو دا ګام د سیاسي خنډونو له لرې کولو ته اړتیا لري، چې پکې هغه محدودیتونه شامل دي چې اروپایي اتحادیې په ۲۰۱۹ کال کې د ختیځ مدیترانې د کړکېچونو په تعقیب وضع کړي وو.

د سیاسي شخړو سره سره، سوداګري یو بې طرفه ډګر پاتې شوې چې د پراخې پخلاینې لپاره لار هوارولی شي، کارپوهان وايي.

څرنګه چې اروپایي اتحادیه د ترکیې سره د اړیکو بیا رغولو په لټه کې ده، ایجنر ټینګار کوي چې "د سوداګرۍ اړیکې دا حکم کوي چې اروپایي اتحادیه او ترکیه باید همکاري ته دوام ورکړي"، او اقتصادي مشارکتونه د سیاسي خبرو اترو د بیا پیل لپاره د بنسټ په توګه په ګوته کوي.

د قبرس کړکېچ

د قبرس شخړه د ترکیې او اروپایي اتحادیې په اړیکو کې تر ټولو ستونزمنه موضوع پاتې شوې ده. د اروپایي اتحادیې ۲۰۰۴ کال پرېکړه چې د یوناني ادارې لاندې سویلي قبرس اتحادیې ته ومني، سره له دې چې د بیا یوځای کېدو لپاره د انان پلان ناکام شو، وېشونه لا زیات کړل.

ایچینر وايي: "د قبرس مسئلې اروپایي کول کومه مثبته پایله نه ده لرلې. پر ځای یې د ترکیې او اروپایي اتحادیې اړیکې پېچلې کړې او دایمي بن‌بست ته یې وده ورکړې ده."

د ترکیې له نظره، د یونان او د یوناني قبرس ادارې سره د اروپایي اتحادیې همغږي د بې طرفۍ نشتوالی څرګندوي. دې کار نه یوازې د ترکیې د سیاست جوړونکو ترمنځ، بلکې د ترکیې په عامه خلکو کې هم بې باوري زیاته کړې ده.

انقره ټینګار کوي چې هر ډول پریکړه لیک باید د ترکیې د قبرس ټولنې د میراثي حقونو او مساواتو درناوی وکړي، دا دریځ چې د ترکیې د بهرنیو چارو وزارت لخوا هم تکرار شوی.

اروپایي ټولنه، د قبرس مسله د ترکیې د هغو پراخو ستونزو نښه ګڼي چې د اروپایي نورمونو سره د همغږۍ په لاره کې ورسره مخامخ ده.

خو منتقدین استدلال کوي چې د اروپایي اتحادیې یو اړخیز دریځ د بن‌بست د زیاتېدو لامل شوی، او د بې طرفه منځګړي په توګه یې اعتبار زیانمن کړی دی. په قبرس کې د ملګرو ملتونو په مشرۍ د خبرو اترو باندې بیا تمرکز، د اروپایي اتحادیې د پخلاینې هڅو ملاتړ سره، کولی شي د دې کړکېچ حل ته لاره هواره کړي.

د بهرني سیاست اختلافات

د بهرني سیاست په برخه کې د ترکیې ستراتیژیکه خپلواکي د اروپایي اتحادیې سره د اختلاف یوه سرچینه ګرځېدلې ده. د روسیې سره د انقرې اړیکې، د ناټو د پراختیا په اړه دریځ، او د غزې په اړه د روانو کړکېچونو پر مهال دریځ د اروپایي اتحادیې له لومړیتوبونو سره توپیر څرګندوي.

ایجنر یادونه وکړه: "د ترکیې د ستراتیژیکې خپلواکۍ پالیسي په ویاړ سره د اروپايي اتحادیې د بهرني سیاست سره په ټکر کې ده، په ځانګړې توګه د غزې د کړکیچ په رڼا کې."

انقرې خپل خپلواک بهرنی سیاست د سیمه‌ییزو واقعیتونو په ځواب کې د یو ثبات راوړونکي ځواک په توګه وړاندې کړی دی، په ځانګړې توګه په منځني ختیځ او ختیځ مدیترانه کې.

خو اروپایي اتحادیې د روسیې سره د ترکیې زیاتېدونکي ښکېلتیا، په ځانګړې توګه د انرژۍ په برخه کې، د اروپایي یووالي د کمزوري کولو په توګه نیوکه کړې ده.

د غزې په اړه، ترکیې یو څرګند دریځ نیولی، او د اسرائیل د بشري حقونو د سرغړونو په وړاندې یې د اروپایي اتحادیې د نه اقدام نیوکه کړې ده.

د زرغون تړون سره سمون

اروپایي ټولنې د زرغون تړون د ترکیې او اروپایي اتحادیې په اړیکو کې یو بل پړاو پیچلتیا زیاتوي. په داسې حال کې چې ترکیه د خپلو چاپیریالي تګلارو د اروپایي معیارونو سره د همغږۍ په لاره کې پرمختګ کړی دی، بیا هم د پام وړ ننګونې پاتې دي.

د لوړ کاربن صنعتونه، چې د ترکیې د اروپایي اتحادیې صادراتو یوه لویه برخه جوړوي، د اروپایي اتحادیې د کاربن سرحدي تنظیم میکانیزم (CBAM) لاندې د زیاتېدونکو تعرفو له خطر سره مخ دي.

نوري وویل، «د تطابق پاتې کېدل به د صادراتو لګښتونه زیات کړي او د ترکیې اقتصادي وضعیت به کمزوری کړي.» ترکیه باید د دې خطرونو د کمولو لپاره د کم کاربن اقتصاد ته خپل انتقال چټک کړي.

ترکیې داسې نوښتونه پیل کړي دي لکه د اخراجونو د سوداګرۍ سیستم جوړول، د کاربن اخراجونو د کمولو ستراتیژۍ پلي کول، او د نوي کیدونکي انرژۍ پروژې هڅول، چې کولی شي د اروپایي اتحادیې د کلیدي سوداګریز شریک په توګه خپل دریځ پیاوړی کړي.

سره له دې چې ننګونې شته، دواړه خواوې په زیاتېدونکي توګه دا مني چې د اړیکو بیا رغول اړین دي.

ایچینر یادونه وکړه: "د غړیتوب د روښانه لید نشتوالی په ترکیه کې د اروپایي ملاتړ هڅې کمزورې کوي."

د اروپایي اتحادیې لپاره، د ترکیې د مشروع شکایتونو په ځانګړې توګه د قبرس او حاکمیت په اړه د حل کولو سره، باور بیا رغول کيداي شي.

د ګمرکي اتحادیې عصري کول یو عملي پیل وړاندې کوي، چې د اقتصادي همکارۍ لپاره بنسټ چمتو کوي چې کولی شي سیاسي خبرو اترو ته هم پراختیا ورکړي. د اروپایي اتحادیې د زرغون تړون سره سمون، په ورته وخت کې، د ګډو موخو لپاره د ترکیې ژمنتیا څرګندوي، او د یو مهم شریک په توګه یې رول پیاوړی کوي.

د خطر کچه لوړه ده: د اتحادونو د بدلېدو او نړیوالې بې باورۍ په یوه دوره کې، یو نوی شراکت کولی شي په سیمه او دسيمې څخه بهر ثبات راوړونکی ځواک وي.

ایچینر د دې ننګونې بنسټیزه معنا بیانوي: "یو ګډ ستراتیژیک لید، چې په متقابل درناوي او عملي همکارۍ ولاړ وي، د ترکیې او اروپایي اتحادیې د اړیکو د بیا ژوندۍ کولو لپاره اړین دی."