Το Ισραήλ δεν έχει σύνταγμα λόγω της ρευστής ταυτότητας της χώρας και της άρνησης προσδιορισμού των συνόρων του, γεγονός που αντανακλά δεκαετίες παλαιστινιακής απαλλοτρίωσης και σφετερισμού γης.

«Η μη υιοθέτηση συντάγματος, όπως και οι ασαφείς συμφωνίες για το καθεστώτος, αντανακλά την ισραηλινή συναίνεση σχετικά με την αναγκαία αποφυγή τελικών λύσεων σε αμφιλεγόμενα ζητήματα που αφορούν την ταυτότητα του κράτους», γράφει η επικεφαλής της Σχολής Πολιτικών Επιστημών, Κυβέρνησης και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, Χάννα Λέρνερ.

Το άρθρο της Λέρνερ Δημοκρατία, Συνταγματισμός και Ταυτότητα: Η ανωμαλία της Ισραηλινής Περίπτωσης του 2004, υποστηρίζει ότι η μη υιοθέτηση του συντάγματος έχει τις ρίζες της στη «θρησκευτική-κοσμική σύγκρουση στο Ισραήλ», η οποία «οδηγείται από την πολιτική σε ό,τι αφορά την Εβραϊκή ταυτότητα: η πάλη μεταξύ των αντίθετων οραμάτων για την ίδια τη φύση του εβραϊκού κράτους».

Το TRT World επικοινώνησε με την Λέρνερ για να σχολιάσει αυτό το άρθρο. Εκείνη όμως δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα.

Το παράδειγμα του Ισραήλ ως χώρας χωρίς σύνταγμα είναι μοναδικό σε σύγκριση με τα άλλα πέντε έθνη.

Για παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν διαθέτει ένα ενιαίο γραπτό σύνταγμα που να λειτουργεί ως σημείο αναφοράς κατά την απονομή δικαιοσύνης. Μάλλον έχει ένα μη κωδικοποιημένο σύνταγμα που διαχέεται σε διάφορες πηγές που περιλαμβάνουν καταστατικά, κοινό δίκαιο, συμβάσεις και νομικά έγγραφα όπως η Μάγκνα Κάρτα.

Στην περίπτωση του Ισραήλ, πρόκειται για ένα περίπλοκο ζήτημα που έχει τις ρίζες του στα ανταγωνιστικά συμφέροντα της ορθόδοξης εβραϊκής βάσης του, των σκληροπυρηνικών σιωνιστών και των λεγόμενων κοσμικών.

Τορά εναντίον Ισραηλινής κοσμικότητας

Ενώ οι κοσμικοί απαιτούν ένα σύνταγμα βασισμένο στον διαχωρισμό θρησκείας και κράτους, οι Ορθόδοξες ομάδες αντιτίθενται σε αυτό, λέγοντας ότι η χώρα δεν χρειάζεται σύνταγμα επειδή η Τορά, το εβραϊκό ιερό βιβλίο, ορίζει τι είναι το Ισραήλ.

Η Λέρνερ επικαλείται έναν εκπρόσωπο του Agudat-Israel, ενός υπερορθόδοξου κόμματος, στα πρώτα χρόνια του ισραηλινού κράτους, ο οποίος λέει: «Δεν υπάρχει θέση στο Ισραήλ για κανένα σύνταγμα που δημιουργήθηκε από άνθρωπο. Αν έρχεται σε αντίθεση με την Τορά – είναι απαράδεκτο, και αν είναι σύμφωνο με την Τορά – είναι περιττό».

Μπροστά στις αντίθετες δυναμικές, η πρώιμη ισραηλινή ηγεσία προσπάθησε να αναπτύξει μια μέση λύση μετά την απόφαση του Χαράρι του 1950, η οποία πρότεινε ότι το Τελ Αβίβ δεν θα έπρεπε να δημιουργήσει ένα ενιαίο σύνταγμα αλλά αντί αυτού να θεσπίσει ξεχωριστούς Βασικούς Νόμους για κυβερνητικούς θεσμούς – μια προσέγγιση που θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει την χώρα να υιοθετήσει ένα ενιαίο σύνταγμα. Αυτό, ωστόσο, δεν μείωσε τις εντάσεις.

Ο ιστορικός θεολόγος από την Άνκαρα, Ελντάρ Χασάνογλου ο οποίος ειδικεύεται στον Ιουδαϊσμό και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Hacι Bayram Veli, υπογραμμίζει τις μακροχρόνιες διαφορές μεταξύ των «κοσμικών» ιδρυτών του ισραηλινού κράτους, όπως ο πρώτος πρωθυπουργός Ντέιβιτ Μπεν Γκουριόν και των «φονταμενταλιστών» Εβραίων. Οι τελευταίοι θεωρούν το Ισραήλ ως τη θεόδοτη «γη της επαγγελίας» τους και απαιτούν από τους πολιτικούς ηγέτες να τηρούν τις αρχές της Τορά αντί ενός ανθρωπογενούς συντάγματος.

Οι κοσμικοί ηγέτες του Ισραήλ κατάλαβαν ότι αν συνέταζαν ένα σύνταγμα χωρίς καμία αναφορά στην Τορά, θα αντιμετώπιζαν σοβαρές αντιδράσεις από τις πρόσφατα μεταναστευμένες εβραϊκές ορθόδοξες ομάδες, λέει ο Χασάνογλου. Και αν έγραφαν νόμους σύμφωνα με την Τορά, η πρώιμη ισραηλινή ηγεσία φοβόταν ότι ο δυτικός κόσμος θα τους περιφρονούσε επειδή ακολουθούσε «μια φονταμενταλιστική ατζέντα», προσθέτει.

«Ως αποτέλεσμα, ήταν προς το συμφέρον τους να μην συντάξουν σύνταγμα», λέει ο Χασάνογλου στο TRT World. «Δεν ήθελαν να δημιουργήσουν κωλύματα (όπως ένα κοσμικό σύνταγμα) που θα εμπόδιζαν τους θρησκευόμενους Εβραίους να έρθουν στο Ισραήλ, ενώ παράλληλα στόχευαν να διατηρήσουν ανέπαφη την κοσμική φύση του κράτους».

Λόγω των συνεχιζόμενων αντιπαραθέσεων και εντάσεων μεταξύ των κοσμικών και των υπερορθόδοξων ομάδων, «η διαδικασία σύνταξης ενός ισραηλινού συντάγματος έχει σκόπιμα καθυστερήσει προκειμένου να αποφευχθούν οι κοινωνικές συγκρούσεις μεταξύ των δύο πλευρών», λέει ο ακαδημαϊκός συνταγματικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο Kocaeli της Τουρκίας και διευθυντής νομικών ερευνών στο Κέντρο Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών (ESAM) Μπατουχάν Ουστάμπουλουτ.

Σύμφωνα με τον κορυφαίο Αμερικανοεβραίο νομικό και ομότιμο καθηγητή διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Princeton, Ρίτσαρντ Φαλκ, ο άλυτος αγώνας σχετικά με την ταυτότητα του Ισραήλ ταιριάζει στη «μακροχρόνια απροθυμία του Τελ Αβίβ να καθορίσει την πολιτική του τάξη και ταυτότητα» με τη σύνταξη του συντάγματός του.

Ένα διευρυνόμενο χάσμα

Όταν η Iσραηλινή ακαδημαϊκός Λέρνερ έγραψε το άρθρο της πριν από δύο δεκαετίες, η χώρα κυβερνούνταν από μια «κοσμική πλειοψηφία». Έκτοτε, η πολιτική σύνθεση του Ισραήλ έχει αλλάξει δραματικά, γεγονός που αποδεικνύεται από την υφιστάμενη ακροδεξιά κυβέρνηση του Νετανιάχου, στην οποία κυριαρχούν τα ορθόδοξα σιωνιστικά κόμματα.

Αλλά ακόμη και το 2004, η Λέρνερ παρατήρησε ότι η «ισραηλινή συναίνεση» για τη διατήρηση αυτού που περιέγραψε ως συνεταιριστικό πολιτικό μοντέλο «έχει αρχίσει να διαβρώνεται». Σε ένα συνεταιριστικό πολιτικό μοντέλο, οι ηγετικές ελίτ από διαφορετικές αιρέσεις και κοινότητες συνεργάζονται για να διασφαλίσουν ότι το υπάρχον σύστημα παραμένει σταθερό.

Πριν από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, το σχέδιο της κυβέρνησης Νετανιάχου για την αναμόρφωση της δικαιοσύνης προκάλεσε μεγάλες διαδηλώσεις, δείχνοντας ότι το χάσμα μεταξύ κοσμικών και θρησκευτικών ομάδων είχε διευρυνθεί και επιβεβαιώνοντας την προ δύο δεκαετιών πρόβλεψη της Λέρνερ ότι η ισραηλινή συναίνεση διαβρώνεται.

«Το σχέδιο δικαστικής μεταρρύθμισης προκάλεσε πολιτική κρίση στο Ισραήλ, και αποτέλεσε πραγματικό παράγοντα που οδήγησε σε πολλές πρόωρες εκλογές και ασταθείς κυβερνήσεις», λέει ο Χασάνογλου, αναφερόμενος στο διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ των κοσμικών και των θρησκευτικών ομάδων στο Ισραήλ. «Με απλά λόγια, τα άλυτα προβλήματα του παρελθόντος γέννησαν τις σημερινές κρίσεις», λέει ο Ουστάμπουλουτ στο TRT World.

Η σύνταξη ενός συντάγματος έχει γίνει ολοένα και πιο μακρινός στόχος για το Τελ Αβίβ, καθώς οι διχασμοί εντός της ισραηλινής κοινωνίας έχουν αυξηθεί από τη δεκαετία του 1980, όταν επετράπη η δημιουργία θρησκευτικών δικαστηρίων, λέει ο Χασάνογλου. «Σε αντίθεση με την απόφαση ενός κοσμικού δικαστηρίου, δεν μπορεί να ασκηθεί έφεση στην απόφαση ενός ραβίνου σε ένα θρησκευτικό δικαστήριο», λέει ο ακαδημαϊκός.

«Μακροπρόθεσμα, οι κοσμικοί Ισραηλινοί θα χάσουν αυτόν τον πόλεμο εναντίον των ορθόδοξων εβραϊκών ομάδων», λέει ο Χασάνογλου, αναφέροντας ότι οι δεξιές ομάδες έχουν αυξηθεί σε αριθμό και επιρροή από τη δεκαετία του 1980. Με τον νόμο για το έθνος-κράτος του 2018 που αναγνωρίζει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού μόνο στους Εβραίους, οι θρησκευτικές ομάδες αισθάνονται πολύ πιο ενθαρρυμένες, προσθέτει.

Οφέλη από τη μη ύπαρξη συντάγματος

Οι ειδικοί επισημαίνουν μια σειρά από πολιτικά οφέλη για το Ισραήλ από τη μη ύπαρξη συντάγματος.

«Εν τέλει, ένα σύνταγμα θέτει όρια στη χρήση της πολιτικής εξουσίας», λέει ο Ουστάμπουλουτ. Στην περίπτωση του Ισραήλ, τα συνταγματικά όρια μπορούν να αναγκάσουν το κράτος να ορίσει τα αντίστοιχα εδαφικά του σύνορα, κάτι στο οποίο το Τελ Αβίβ αντιστέκεται να κάνει εδώ και καιρό.

«Ο υπαρξιακός λόγος συνδέεται με την απροθυμία του Ισραήλ να καθορίσει τα εδαφικά του σύνορα ενόψει των επεκτατικών εδαφικών φιλοδοξιών του. Φαίνεται ότι το Ισραήλ συσχέτισε ένα σύνταγμα με την αποδοχή του εδαφικού καθεστώτος του 1948 ή του 1967», λέει ο Φαλκ στο TRT World.

Ο καθηγητής αναφέρεται στην εμφάνιση του ισραηλινού κράτους το 1948 και στον πόλεμο των έξι ημερών του 1967, ο οποίος επέτρεψε στο Τελ Αβίβ να καταλάβει τη Δυτική Όχθη, τη Γάζα, τη χερσόνησο του Σινά και τα υψίπεδα του Γκολάν, αφού νίκησε τέσσερα αραβικά κράτη. Το Ισραήλ αποσύρθηκε από τη χερσόνησο του Σινά μετά από μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ του Τελ Αβίβ και του Καΐρου με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ το 1982.

«Το Ισραήλ είναι ένα επεκτατικό αποικιοκρατικό κράτος εποίκων, που σημαίνει ότι δεν έχει σύνορα. Προσπαθεί να αποκτήσει όσο περισσότερη γη θέλει μέχρι να αφομοιώσει αυτή τη γη και να φέρει αρκετούς ανθρώπους για να την εγκαταστήσει και ένα σύνταγμα μπορεί να ανατρέψει αυτό», λέει ο κορυφαίος Παλαιστίνιος ακαδημαϊκός Σαμί Αλ Αριάν.

Ένα σύγχρονο δημοκρατικό σύνταγμα θα θέτει «ίσα δικαιώματα», δίνοντας εντολή στο Ισραήλ να μην παραβιάζει τα πολιτικά δικαιώματα των μη Εβραίων, για παράδειγμα των Παλαιστινίων, λέει ο καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Medipol Νιχάτ Μπουλούτ.

Υπό την επιρροή της θρησκευτικής αντίληψης της «γης της επαγγελίας» που χαρίστηκε μόνο στο «εκλεκτό έθνος» των Εβραίων και της αυξανόμενης εξτρεμιστικής πολιτικής πίεσης, οι Ισραηλινοί ηγέτες δεν μπορούν πραγματικά να φανταστούν «ίσα δικαιώματα» για τους μη Εβραίους, λέει ο Μπουλούτ στο TRT World. Ως αποτέλεσμα, έχουν πρόβλημα να προσδιορίσουν όχι μόνο το κράτος τους αλλά και το έθνος τους, προσθέτει.

Στα πρώτα χρόνια του, το Ισραήλ «είχε στρατιωτικό νόμο κατά των Παλαιστινίων», λέει ο Αριάν. Αν είχε σύνταγμα, «θα έπρεπε να προσδιορίζει τι είναι οι Παλαιστίνιοι», γεγονός που θα δημιουργούσε πολλές δυσκολίες στο Ισραήλ να διαπράξει τέτοιες αποτρόπαιες πράξεις, προσθέτει. Υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος παραβιάσεων των δικαιωμάτων που διαπράττει το Τελ Αβίβ κατά των Παλαιστινίων εδώ και δεκαετίες.

«Η αποκάλυψη ορισμένων παραγόντων μπορεί να μην ήταν καλή για τις δημόσιες σχέσεις, ιδίως η ευελιξία σε σχέση με το καθεστώς των μη Εβραίων. Η ύπαρξη ισραηλινών νόμων με διακρίσεις σχετικά με το δικαίωμα επιστροφής ή την οικογενειακή επανένωση- οι ρατσιστικοί περιορισμοί στην ιδιοκτησία και τα δικαιώματα διαμονής μπορεί να ήταν δύσκολο να συμβιβαστούν με ένα δημοκρατικό σύνταγμα», λέει ο Φαλκ.

«Χωρίς σύνταγμα, το Ισραήλ διατηρεί ευελιξία ως προς τον ορισμό του «κράτους εβραϊκής υπεροχής», όπως φαίνεται από τον βασικό νόμο του 2018 που περιορίζει το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού στον εβραϊκό λαό», προσθέτει.

Ο Άριαν και ο Φαλκ φαίνεται να ομοφωνούν όσον αφορά την έλλειψη συντάγματος στο Ισραήλ.

Ο Άριαν πιστεύει ότι η επιβολή της εβραϊκής υπεροχής είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο το Ισραήλ δεν έχει έναν σαφώς καθορισμένο νομικό κώδικα συμπεριφοράς, και αυτό γιατί «είτε θα ήταν ένα ρατσιστικό υπεροπτικό σύνταγμα που θα αντανακλούσε τη φύση της σιωνιστικής ιδεολογίας είτε θα το άφηνε σε εκκρεμότητα ώστε να μην μπορούν να το επικρίνουν».

Murat Sofuoglu