Η φράση, "Από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα, η Παλαιστίνη θα είναι ελεύθερη", μεταφέρει ένα ισχυρό μήνυμα που έχει αντίκτυπο παγκοσμίως. Πιθανότατα να την έχετε ακούσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε συζητήσεις για την Παλαιστίνη. Πρόσφατα, μπορεί να την ακούσατε σε διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο κατά των επιθέσεων του Ισραήλ στη Γάζα.

Η φράση χρησιμοποιείται από τους Παλαιστίνιους και τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων τους. Για πολλούς, αποτελεί το σύνθημα της απελευθέρωσης, της αυτοδιάθεσης και της ειρήνης.

Οι ακτιβιστές υποστηρίζουν ότι η φράση ενώνει τους ανθρώπους και εμπνέει ελπίδα και αντοχή στους Παλαιστίνιους που ζουν υπό ισραηλινή κατοχή εδώ και 76 χρόνια. Ωστόσο, έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στις φιλο-ισραηλινές ομάδες και κυβερνήσεις. Μέσα ενημέρωσης και τεχνολογικές εταιρείες προσπάθησαν ακόμη και να λογοκρίνουν τη χρήση της στο διαδίκτυο.

Αλλά γιατί είναι τόσο αμφιλεγόμενη αυτή η φράση; Ας εξετάσουμε την ιστορία και το νόημά της.

Στην ουσία, αυτή η φράση αφορά την ελευθερία των Παλαιστινίων. Το "ποτάμι" είναι ο Ιορδάνης ποταμός, ενώ η "θάλασσα" είναι η Μεσόγειος. Έτσι, η φράση απευθύνει έκκληση για μια ανεξάρτητη Παλαιστίνη που εκτείνεται μεταξύ αυτών των δύο υδάτινων πηγών. Η έκφραση αυτή όχι μόνο επιβεβαιώνει τη βαθιά αφοσίωση του παλαιστινιακού λαού στη γη του, αλλά υποστηρίζει και την αποαποικιοποίηση. Αποτελεί ένα θέμα που επαναλαμβάνεται στην παλαιστινιακή λαογραφία και τα επαναστατικά τραγούδια εδώ και γενιές.

Όλα ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1947, όταν τα Ηνωμένα Έθνη αποφάσισαν να χωρίσουν την Παλαιστίνη σε δύο κράτη: ένα για τους Εβραίους και ένα για τους Άραβες. Μετά από αυτή την ψηφοφορία του ΟΗΕ, ξέσπασε βία στην περιοχή καθώς σιωνιστές μαχητές ξεκίνησαν επιθέσεις που ανάγκασαν τους Παλαιστίνιους να εγκαταλείψουν τα σπίτια και τα εδάφη τους.

Το γεγονός αυτό έγινε γνωστό ως  Νάκμπα, που σημαίνει "καταστροφή" στα αραβικά και είχε σαν αποτέλεσμα την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ. Περίπου 700.000 Παλαιστίνιοι εκδιώχθηκαν βίαια από τα σπίτια τους. Το τραγικό αυτό γεγονός αποτελεί πλέον κεντρικό στοιχείο της παλαιστινιακής ταυτότητας και υπενθύμιση του αγώνα τους για τα δικαιώματα και την αναγνώριση. Από τη Νάκμπα και μετά, οι Παλαιστίνιοι άρχισαν να χρησιμοποιούν τη φράση "από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα" ως σύμβολο της ελπίδας τους να επιστρέψουν στη γη τους και να ζήσουν ελεύθεροι.

Σήμερα όμως, καθώς το Ισραήλ βομβαρδίζει τη Γάζα, ορισμένες φιλο-ισραηλινές ομάδες προσπαθούν να αλλάξουν το νόημα της φράσης. Χαρακτηρίζοντας την ως σύνθημα υπέρ της Χαμάς ισχυρίζονται ότι αποτελεί κάλεσμα για την εξάλειψη του Ισραήλ.

Σε ένα βίντεο του 2023 στο Youtube, η Αμερικανοεβραϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι η φράση είναι "κάλεσμα για δράση κατά των Εβραίων" και είναι, επομένως, αντισημιτική.

Ωστόσο, οι ειδικοί έχουν διαφορετική άποψη.

Η Αμερικανίδα ιστορικός Δρ. Μάχα Νασάρ δήλωσε ότι ο συσχετισμός της φράσης με τη Χαμάς δεν είναι σωστός. Σε ένα άρθρο που δημοσίευσε το 2018 με τίτλο "Από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα δεν σημαίνει αυτό που νομίζετε", η Νασάρ ανέφερε ότι το σύνθημα χρησιμοποιούνταν πολύ πριν από την ίδρυση της αντιστασιακής ομάδας.

Η Νασάρ είπε η φράση  ότι επιτρέπει στους Παλαιστίνιους "να εκφράσουν την αφοσίωσή τους στη γη τους" και να διατυπώσουν τις εθνικές τους διεκδικήσεις και απόψεις για την απελευθέρωση και την ειρήνη για το μέλλον." Δήλωσε ότι η φράση βασικά σημαίνει ότι "οι Παλαιστίνιοι προέρχονται από όλα τα μέρη της Παλαιστίνης" – από την Ιεριχώ κοντά στον Ιορδάνη ποταμό μέχρι τη Γιάφα στις ακτές της Μεσογείου.

Ωστόσο, ορισμένες φιλο-ισραηλινές ομάδες και άτομα συνεχίζουν να προωθούν μια αρνητική ερμηνεία του συνθήματος. Και αυτή η άποψη έχει εξαπλωθεί, ιδιαίτερα από τότε που ξεκίνησαν οι πρόσφατες εχθροπραξίες πέρυσι.

Μετά το ξέσπασμα φιλο-παλαιστινιακών διαδηλώσεων στο Λονδίνο, η πρώην Υπουργός Εσωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Σουέλα Μπράβερμαν, χαρακτήρισε τις διαδηλώσεις ως "πορείες μίσους". Υποστήριξε ότι η φράση θα πρέπει να θεωρηθεί ως βίαιη πρόθεση να σβήσει το Ισραήλ από τον χάρτη. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Sky News σημείωσε ότι πιστεύει πως οι διαδηλώσεις είναι "πορείες μίσους" και κατηγόρησε ακόμη και την αστυνομία ότι ήταν πολύ επιεικής με τους διαδηλωτές. Αργότερα αποπέμφθηκε για τη ρητορική της ενόψει των γενικών εκλογών στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Η αυστριακή αστυνομία υιοθέτησε παρόμοια προσέγγιση με τη Σουέλα. Απαγόρευσε μια φιλο-παλαιστινιακή διαδήλωση στη Βιέννη επειδή περιλάμβανε τη φράση στα προσκλητήρια της. Η αστυνομία χαρακτήρισε παρομοίως τη φράση ως έκκληση για βία. Αλλά αυτά τα πρόσφατα γεγονότα δεν είναι η πρώτη φορά που το παλαιστινιακό σύνθημα αντιμετωπίζει αντιδράσεις.

Το 2018, το CNN απέλυσε τον Αφροαμερικανό συγγραφέα και ακτιβιστή Μαρκ Λαμόντ Χιλ, επειδή είπε "μια ελεύθερη Παλαιστίνη, από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα" κατά τη διάρκεια μιας εκδήλωσης του ΟΗΕ. Ο Χιλ ισχυρίζεται ότι η ομιλία του παρερμηνεύτηκε από επικριτές που είπαν ότι ο ακτιβιστής απηύθυνε έκκληση  για το τέλος του ισραηλινού κράτους. Λίγο μετά, το CNN τον απέλυσε. Ο Χιλ υπερασπίστηκε την ομιλία του και είπε ότι δεν ήταν κάλεσμα για "καταστροφή οποιουδήποτε πράγματος ή προσώπου... Ήταν ένα κάλεσμα για δικαιοσύνη, τόσο στο Ισραήλ όσο και στη Δυτική Όχθη/Γάζα".

Ωστόσο, το CNN τον απέλυσε. Αλλά παρά τις προσπάθειες των μέσων ενημέρωσης να τον καταπιέσουν, ο Χιλ και πολλοί άλλοι ακτιβιστές συνεχίζουν να υπερασπίζονται το σύνθημα ως ειρηνικό.

Καθώς ο κόσμος μας γίνεται όλο και πιο πολωμένος, πρέπει να αφιερώνουμε χρόνο για να μαθαίνουμε το πλαίσιο και την ιστορία πίσω από τα πράγματα που ακούμε και βλέπουμε.

Το "Από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα" μπορεί να φέρει διαφορετικά νοήματα ανάλογα με την οπτική σας γωνιά. Αλλά για πολλούς Παλαιστίνιους και τους υποστηρικτές τους, η φράση συμβολίζει την ελπίδα για ένα μέλλον απελευθερωμένο από την κατοχή.