Vanaf 20 januari 2025 zal de verkozen Amerikaanse president zijn tweede niet-opeenvolgende ambtstermijn beginnen. Ondertussen blijft het Midden-Oosten een uitdaging vormen voor de nieuwe Amerikaanse leiding, vooral als het gaat om Iran. Veel geopolitieke analisten vragen zich af wat Trumps beleid ten aanzien van Teheran deze keer zal zijn.

Trumps overwinning heeft al geleid tot uiteenlopende interpretaties en debatten binnen de Iraanse politieke kringen, wat de ideologische verdeeldheid, met name tussen hervormingsgezinden en conservatieven, verder heeft verdiept.

In 2016, toen Trump voor het eerst president werd, markeerde zijn aantreden een ingrijpende periode in de internationale betrekkingen, vooral met betrekking tot het Midden-Oosten.

De eenzijdige terugtrekking van de Trump-regering uit het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA), dat tijdens Barack Obama's ambtstermijn was ondertekend, en het daaropvolgende 'maximum pressure'-beleid veroorzaakten een grote verschuiving in de Iraanse politiek. Deze politieke manoeuvres leidden tot opmerkelijke verschillen tussen belangrijke politieke actoren in Iran over hun percepties en interpretaties van de Trump-regering.

Zo schreven prominente Iraanse hervormingsgezinden kort na Trumps terugtrekking uit de nucleaire overeenkomst een brief aan Trump, waarin zij pleitten voor directe onderhandelingen met hem. Daarentegen riepen Iraanse conservatieven de regering van toenmalig president Hassan Rouhani op om de verplichtingen van Iran onder artikel 37 van de nucleaire overeenkomst op te schorten als reactie op Trumps terugtrekking.

Rusland, China en balanceeract

Met Trump die volgende maand terugkeert naar het Witte Huis, ervaart Iran opnieuw politieke spanningen thuis, voortkomend uit ideologische verdeeldheid tussen conservatieven en hervormingsgezinden.

Hervormingsgezinden stellen dat Trumps strategie om China in te dammen en de Amerikaanse militaire aanwezigheid in het Midden-Oosten terug te schroeven, een overeenkomst met Iran onvermijdelijk maakt.

Met andere woorden, het ondertekenen van een overeenkomst met Iran is volgens hen een strategische noodzaak om de wereldwijde doelstellingen van de VS te bevorderen.

Deze visie hangt echter volledig af van de vraag of Trump een pragmatische benadering zou kiezen en de Iran-deal zou gebruiken om een persoonlijke erfenis als vredestichter te vestigen. Iraanse hervormingsgezinden interpreteren Trumps anti-oorlogsretoriek als een strategische kans, en beweren dat de kosten van een deal met Iran aanzienlijk lager zouden zijn dan de economische en politieke lasten van een oorlog.

Hoewel een mogelijke VS-Iran-deal onder Trumps leiderschap de banden van Teheran met Moskou en Peking zou ondermijnen, zijn Iraanse hervormingsgezinden bereid dat risico te nemen in hun streven naar multilaterale samenwerking. De conservatieve benadering daarentegen legt de nadruk op het behoud van de veiligheid en de bestaande geopolitieke status van Iran, wat botst met de berekeningen van de aankomende Amerikaanse regering. Trump zou immers aandringen op ingrijpende veranderingen in het regionale gedrag van Iran, vooral met betrekking tot door Iran gesteunde regionale allianties zoals de 'As van Verzet' in het Midden-Oosten.

Verschillende havikachtige figuren in Trumps regering hebben gepleit voor strengere en compromisloze beleidsmaatregelen ten aanzien van Iran. Als Iran onderhandelingen aangaat met een vijandige VS, zou dat de zorgvuldig opgebouwde militaire reputatie van Teheran aantasten en een terugslag binnen Iran veroorzaken. Het zou het vertrouwen van strategische partners zoals China en Rusland in Iran ondermijnen en hen ertoe aanzetten hun commerciële en militaire betrokkenheid bij Teheran te beperken. Zelfs regionale tegenstanders zoals Saoedi-Arabië en Israël zouden worden aangemoedigd om harde maatregelen te nemen om de regionale invloed van Teheran te beperken.

Trump's eenzijdige terugtrekking uit het nucleaire akkoord in 2016 heeft het idee onder conservatieven versterkt dat Washington een onbetrouwbare speler is. Bovendien heeft het vastberaden standpunt van de regering Trump over het raketprogramma en de regionale invloed van Iran de weerstand van conservatieven tegen mogelijke onderhandelingen nog verder versterkt.

Wat zal Iran’s strategie zijn onder Trump?

De Iraanse regering zal waarschijnlijk een dubbele strategie volgen: enerzijds gericht op het verminderen van internationale druk door middel van wereldwijde de-escalatie, en anderzijds op het versterken van haar strategische afschrikking door regionale invloed uit te breiden.

Deze aanpak zal terug te zien zijn in de diplomatieke retoriek van Teheran, die gericht zal zijn op het projecteren van een Iran dat openstaat voor onderhandelingen, terwijl het tegelijkertijd zijn defensie en regionale proxies versterkt om zijn buitenlandse beleidsdoelen niet uit het oog te verliezen.

Het Iraanse netwerk van invloed binnen westerse media en denktanks zal een sleutelrol spelen in het overtuigen van de wereld, vooral het Europese en Amerikaanse leiderschap, dat de kans op dialoog niet over het hoofd mag worden gezien. Sinds de eerste termijn van Trump werd gekenmerkt door diplomatieke spanningen tussen de VS en de Europese Unie over de financiële last die Washington draagt om Europa te beschermen tegen de opmars van Rusland, stellen veel analisten dat Iran wacht op een soortgelijke dynamiek in de tweede termijn van Trump. Iran kan deze tweedeling in zijn voordeel uitbuiten.

Aan de andere kant zal Teheran waarschijnlijk zijn samenwerking met het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) op een beperkt maar strategisch niveau voortzetten, terwijl het zijn nucleaire programma zonder onderbreking blijft ontwikkelen.

Echter, te midden van de steeds diepere economische crises, kan Iran enige ruimte bieden aan afwijkende stemmen, aangezien dit de president van het land zou kunnen helpen om enige stilzwijgende steun van Europese democratieën te winnen.

Iran zal dus waarschijnlijk een aantal sociale mediaplatforms deblokkeren, snelle internettoegang mogelijk maken en tot op zekere hoogte de uiting van sektarische en etnische eisen toestaan.

Over het algemeen vertoont het land tekenen dat het een gelaagde strategie aan het formuleren is om zijn positie op zowel het binnenlandse als het buitenlandse beleidsfront veilig te stellen, terwijl het ervoor zorgt dat zijn nucleaire programma doorgaat ondanks de terugkeer van Trump naar het Witte Huis.

Veel hangt echter af van hoe Trump reageert op de zorgvuldig uitgewerkte stappen van Iran. Gezien Trumps strijdlustige en grillige persoonlijkheid, zal Teheran ofwel worden geconfronteerd met een nieuwe golf van sancties en strategische verliezen in de regio, of het zal erin slagen een nieuw hoofdstuk te openen met Washington.