De Baltische staten zijn begonnen met het verbreken van de banden met het Russische elektriciteitsnet om zich te integreren in het Europese systeem, een jarenlang proces dat versneld werd door de inval van Moskou in Oekraïne.

Estland, Letland en Litouwen — alle drie voormalige Sovjetrepublieken die nu lid zijn van de Europese Unie en de NAVO — verlaten het Russische elektriciteitsnet om te voorkomen dat Moskou het gebruikt "als een instrument van geopolitieke chantage".

"We nemen nu de mogelijkheid van Rusland weg om het elektriciteitssysteem als een instrument van geopolitieke chantage te gebruiken," zei de Litouwse minister van Energie, Zygimantas Vaiciunas, zaterdag.

De EU-buitenlandchef Kaja Kallas — voormalig premier van Estland — prees de stap op X als "een overwinning voor vrijheid en Europese eenheid".

Litouwen was de eerste van de drie Baltische landen die de verbinding met het door Moskou gecontroleerde elektriciteitsnet verbrak, meldde de Litouwse staatsnetbeheerder Litgrid zaterdag.

"Ik kan bevestigen dat de elektriciteitsverbindingen van Litouwen met Kaliningrad en Wit-Rusland om 07:43 lokale tijd (05:43 GMT) zijn verbroken," zei Litgrid-woordvoerder Matas Noreika.

Estland en Letland zouden tegen 07:00 GMT volgen, voegde hij eraan toe.

'We zijn er klaar voor'

Officiële vieringen zijn gepland in de Baltische staten, hoewel sommige consumenten zich zorgen maken over verstoringen in de levering, waaronder mogelijke cyberaanvallen.

Letland zal zaterdag fysiek een elektriciteitslijn naar Rusland doorknippen en de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, zal zondag een ceremonie bijwonen met Baltische leiders in Vilnius.

"We zijn er klaar voor," zei de Litouwse premier Gintautas Paluckas op X, en noemde het weekend "het begin van een nieuw tijdperk van onze energie-onafhankelijkheid".

De Baltische staten hebben zich al lang voorbereid op integratie met het Europese elektriciteitsnet, maar werden geconfronteerd met technologische en financiële uitdagingen.

De overstap werd urgenter na de Russische aanval op Oekraïne in 2022, waardoor de Baltische staten vreesden dat zij het volgende doelwit zouden kunnen zijn.

Ze stopten met het kopen van Russisch gas en elektriciteit na de inval, maar hun elektriciteitsnetten bleven verbonden met Rusland en Wit-Rusland, gecontroleerd vanuit Moskou.

'Mogelijke provocaties'

Na de ontkoppeling van het Russische elektriciteitsnet zullen de Baltische staten ongeveer 24 uur in zogenaamde "geïsoleerde modus" opereren om hun frequentie of stroomniveaus te testen.

"We moeten enkele tests uitvoeren om Europa te verzekeren dat we een stabiel energiesysteem zijn," zei Rokas Masiulis, hoofd van Litgrid.

"We zullen elektriciteitscentrales aan- en uitzetten, observeren hoe de frequentie fluctueert en onze controlecapaciteit beoordelen."

Daarna zullen de staten zich via Polen integreren in het Europese elektriciteitsnet.

Autoriteiten hebben gewaarschuwd voor mogelijke risico's die gepaard gaan met de verandering.

"Verschillende kortetermijnrisico's zijn mogelijk, zoals kinetische operaties tegen kritieke infrastructuur, cyberaanvallen en desinformatiecampagnes," zei de Litouwse staatsveiligheidsdienst.

De Poolse netbeheerder PSE zei dat het helikopters en drones zal inzetten om de verbinding met Litouwen te bewaken.

De Letse president Edgars Rinkevics vertelde aan LTV1 dat de landen "maximaal voorbereid" zijn op de overstap, maar zei dat mogelijke provocaties niet kunnen worden uitgesloten.

In Estland zullen politie en vrijwillige verdedigingskorpsen kritieke elektrische infrastructuur bewaken tot het volgende weekend vanwege het risico op sabotage.

In de afgelopen maanden zijn verschillende onderzeese telecom- en elektriciteitskabels in de Oostzee doorgesneden. Sommige analisten en politici hebben Rusland beschuldigd van het voeren van een hybride oorlog, een beschuldiging die Moskou ontkent.