«Պատերը ականջներ ունեն». Միջին տարիքի շատ լիբանանցիների համար այս սառեցնող հայտարարությունը արտացոլում է համատարած վախը, որը սահմանում է կյանքը սիրիական ռեժիմի ներքո:

Կամայական ձերբակալությունները, քաղաքական հակառակորդների անհետացումը և բռնության մշտական ​​սպառնալիքները Լիբանանում ստեղծել են վախի մշակույթ, որը պարտադրվել է հարևան Սիրիայի իշխանությունների կողմից:

Սիրիական ուժերը Լիբանան են մտել 1976 թվականի հունիսի 1-ին՝ պնդելով, որ միջամտում են Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին որպես խաղաղապահներ։ Սակայն նրանց ներկայությունը տարածվեց պատերազմի ավարտից հետո, և Սիրիան զգալի ռազմական և քաղաքական վերահսկողություն էր իրականացնում Լիբանանի վրա մոտ 30 տարի:

Սիրիական ուժերի կողմից հավաքված անցակետերը հավաքվել էին ամբողջ Լիբանանում, գրաքննությունը տարածված էր, և սիրիական բանակի ձերբակալությունները հիմնականում ուղղված էին բանտարկված քրիստոնյա առաջնորդ Սամիր Գագեայի, վտարանդի բանակի գեներալ Միշել Աունի և սուննի հենակետերի, ինչպիսին Տրիպոլին է:

Թաիֆի համաձայնագիր

Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը պաշտոնապես ավարտվեց 1990 թվականին՝ 1989 թվականին Թաիֆի համաձայնագրի ստորագրումից հետո։ Թեև համաձայնագիրը նպատակ ուներ խաղաղություն հաստատել, այն ամրապնդեց Սիրիայի գերիշխանությունը Լիբանանի վրա:

Համաձայնագիրը բերեց կարևոր բարեփոխումներ, որոնք մարոնի նախագահի լիազորությունները տեղափոխեցին սուննի վարչապետին՝ ապահովելով իշխանության ավելի հավասարակշռված բաշխում։ Նա վերակառուցեց Լիբանանի աղանդավորական քաղաքական համակարգը՝ ապահովելով հավասար ներկայացվածություն քրիստոնյաների և մահմեդականների միջև: Այն նաև նախատեսում էր, որ աշխարհազորայինները զինաթափվում են, սակայն Հըզբոլլահը բացառվում է, քանի որ պնդում էր, որ դիմադրություն է ցույց տալիս իսրայելական օկուպացմանը:

Համաձայնագիրը նախատեսում էր մոտ 14000 սիրիական ուժերի աստիճանական դուրսբերում, սակայն նրանց տալիս էր ժամանակավոր լիազորություններ։ Սիրիան դա օգտագործեց երկրի վրա իր վերահսկողությունն ամրապնդելու համար:

Մինչ Իսրայելը գրավում էր հարավը, Սիրիան գերիշխում էր Լիբանանի մնացած հատվածում և նրա տնտեսության մեջ: Հետպատերազմյան վերակառուցումը հանգեցրեց հարստության բաժանմանը պատերազմի առաջնորդների և քաղաքական վերնախավերի միջև՝ սիրիական իշխանությունների ղեկավարությամբ:

Ռաֆիկ Հարիրիի սպանությունը

Այս ընթացքում 1990-ականների գործարար և վարչապետ Ռաֆիկ Հարիրին նպատակ ուներ վերականգնել Լիբանանը որպես ուժեղ, անկախ պետություն և ազատել այն իր օկուպանտների լծից:

Բայց այս տեսիլքը նրան դեմ առ դեմ բերեց Սիրիային: Հարիրիի աջակցությունը ՄԱԿ-ի 1559 բանաձևին, որը կոչ էր անում դուրս բերել բոլոր օտարերկրյա զորքերը Լիբանանից և զինաթափել աշխարհազորայիններին, ի վերջո հանգեցրեց նրա սպանությանը:

2005 թվականի փետրվարի 14-ին Հըզբոլլահի անդամ Սելիմ Այաշի կողմից Հարիրիի սպանությունը ցնցեց ազգը և բռնկեց մարտի 14-ի շարժումը, որը պահանջում էր վերջ տալ սիրիական հեգեմոնիային: 2005 թվականի ապրիլի 26-ին տեղական և միջազգային բուռն ճնշման ներքո սիրիական բանակը դուրս եկավ Լիբանանից։

Հաղթանակի այս պահը բոլորը նույն կերպ չէին նշում։ Որոշ լիբանանցիների համար, հատկապես նրանց համար, ովքեր բարգավաճում էին սիրիական տիրապետության ներքո, հեռանալը լքվածության զգացում է ստեղծել:

Լիբանանում Սիրիայի ներկայության շուրջ երեք տասնամյակի ընթացքում շատ մարդիկ օգտվել են կայունությունից և հովանավորչական ցանցերից, որը նա տվել է: Այս ցանցերը նպաստում էին բիզնեսի աճին, քաղաքական դաշինքներին և տնտեսական հնարավորություններին, բայց հաճախ նպաստում էին նրանց, ովքեր համահունչ էին սիրիական շահերին:

2005 թվականին սիրիական բանակի դուրսբերման արդյունքում ստեղծված իշխանության վակուումը արագորեն լրացրեց Հեզբոլլահը։ «Հըզբոլլահը» սկզբնապես հիմնադրվել է 1982 թվականին՝ որպես դիմադրության շարժում՝ ընդդեմ իսրայելական օկուպացիայի հարավային Լիբանանի:

Այնուամենայնիվ, նա մնաց Լիբանանի պաշտոնական քաղաքական համակարգից դուրս և կառավարություն չմտավ մինչև 1992 թվականի խորհրդարանական ընտրությունները: Այս ընտրությունները հանգեցրին քրիստոնյաների լայնածավալ բոյկոտին և աքսորի կամ ձերբակալության միջոցով նրանց քաղաքական ղեկավարության վերացմանը:

Քաղաքական կյանքին մասնակցելով՝ Հեզբոլլահը իրեն վերափոխեց ընդամենը զինյալ դիմադրության խմբավորումից վերածվեց նշանակալի քաղաքական ուժի:

Սիրիայի հեղափոխություն

2004-2013 թվականներին մի շարք քաղաքական սպանություններ ցնցեցին Լիբանանը, որոնց թիրախում էին այնպիսի գործիչներ, ինչպիսիք են լրագրողներ Սամիր Քասիրը և Ջեբրան Թյունին, ինչպես նաև այնպիսի քաղաքական գործիչներ, ինչպիսիք են Պիեռ Գեմայելը և Մոհամեդ Չաթահը:

2011 թվականին սիրիական հեղափոխությունը սկսվել էր։ Մարտի 14-ի շարժումը միավորել է Սիրիայում ընդդիմադիր խմբավորումների ուժերը՝ պահանջելով Բաշար Ասադի վարչակարգի վերջը:

Շարունակվող քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում ավելի քան երկու միլիոն սիրիացի փախստականներ ապաստան են գտել Լիբանանում: Սա հսկայական ճնշում է գործադրել երկրի առանց այն էլ փխրուն ենթակառուցվածքի վրա: 2012-ին սիրիական վարչակարգի թուլացման ժամանակ Հեզբոլլահը, իրանական հեղափոխության պահապանների աջակցությամբ, ռազմական միջամտություն կատարեց՝ ապահովելու ռեժիմի գոյատևումը:

Դա հանգեցրեց նրան, որ Լիբանանը ավելի ներքաշվեց տարածաշրջանային հակամարտությունների մեջ և ամրացրեց Հեզբոլլահի գերիշխանությունը լիբանանյան քաղաքականության մեջ:

Լիբանանի նախագահությունը

Մինչ այս իրավիճակը երկարացրեց Ասադի ռեժիմի կյանքը, 12 տարի անց՝ 2023 թվականի հոկտեմբերի 7-ին, Համասի գլխավորած իսրայելական հարձակումներից հետո, Հեզբոլլահը հայտարարեց, որ աջակցում է պաղեստինյան դիմադրության խմբին «Ճակատների միասնություն» անվան տակ։ Բայց այս որոշումն ավարտվեց աղետով։

Անցած տարվա ընթացքում իսրայելական հարձակումները ոչնչացրեցին Հեզբոլլահի ղեկավարությունը՝ զգալիորեն թուլացնելով խմբավորման ազդեցությունը:

Այս զարգացումներից ոգևորված սիրիական ընդդիմությունը Իդլիբից դեպի Հալեպ քիչ դիմադրությամբ առաջ շարժվեց՝ ի վերջո այս ամիս տապալելով Ասադի ռեժիմը:

Շրջադարձային կետ Լիբանանում

Այս իրավիճակը Լիբանանի համար պատմական շրջադարձ է նշանակում։ 2025 թվականի հունվարի 9-ին Լիբանանը պատրաստվում է իր առաջին նախագահական ընտրություններին առանց Սիրիայի քաղաքական միջամտության՝ քաղաքացիական պատերազմի ավարտից հետո։

Տասնամյակներ շարունակ Լիբանանի նախագահները հաճախ ընտրվում էին սիրիական հավանությամբ, և նրանց պաշտոնավարումը նույնիսկ երկարաձգվում էր՝ խախտելով սահմանադրությունը: Գալիք այս ընտրությունները խորհրդանշում են ինքնիշխանության և ժողովրդավարական ներկայացուցչության հաղթանակը։

Անցյալի հետ առերեսվելը

Ասադի վարչակարգի փլուզումը ոչ միայն քաղաքական ազատություն է նշանակում լիբանանցիների համար, այլև նորից բացում է անցյալի տրավմաները: Հազարավոր ընտանիքներ դեռ պատասխաններ են փնտրում իրենց անհայտ կորած սիրելիների ճակատագրի մասին։ Ազատ արձակված բանտարկյալները բացահայտեցին ռեժիմի դաժանությունը և ոմանց օգնություն տրամադրեցին, իսկ ոմանց համար ավելի խորացրին կորուստը:

Հըզբոլլահի թուլացում

Հըզբոլլահի թուլացումը ճանապարհ է հարթել Լիբանանում ժողովրդավարական առաջընթացի համար: Միշել Աունի նախագահական ժամկետի ավարտից ի վեր՝ 2022 թվականի հոկտեմբերին, Հեզբոլլահը և նրա դաշնակիցները՝ Ազատ հայրենասիրական շարժումը և Ամալ շարժումը, կաթվածահար են արել քաղաքական համակարգը՝ թույլ չտալով նոր նախագահի ընտրությունը։

Սակայն Հեզբոլլահի ռազմական ազդեցությունը զգալիորեն նվազել է Սիրիայում նրա մատակարարման շղթաների և Լիբանանում նրա բազաների փլուզմամբ: Լիբանանի սիրիամետ հեղափոխական ուժերի կողմից այդ փոփոխությունը դիտվում է որպես երկրի ինստիտուտների նկատմամբ իրենց գերակայությունը նվազեցնելու հնարավորություն:

Եթե ​​Սիրիայում նոր վարչակազմը կարողանա կատարել իր պարտավորությունները, ապա հիմք կարող է ստեղծվել Լիբանան-Սիրիա հարաբերություններում պատմական փոփոխության համար: Այս անցումային շրջանը թե՛ Լիբանանի, թե՛ Սիրիայի համար հնարավորություն է ընձեռում վերականգնելու համագործակցությունն ու վստահությունը տարիներ շարունակվող թշնամությունից հետո:

Խաղաղության և արդարության որոնում

Այնուամենայնիվ, անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել անցումային արդարադատությանը և հաշվետվողականությանը` կայուն խաղաղություն և կայունություն ապահովելու համար: Երկու երկրներն էլ պետք է կառուցեն մի գործընթաց, որում անցյալի տառապանքները չեն մոռացվի, այլ ավելի արդար և ընդգրկուն ապագայի հիմք կստեղծեն: