Izraeli nuk ka një kushtetutë për shkak të identitetit të tij fluid dhe refuzimit për të përcaktuar kufijtë e tij, një fenomen që pasqyron dekada të tëra të përvetësimit të tokave dhe shpërnguljes së palestinezëve.

"Mostratimi i një kushtetute, ashtu si marrëveshjet e paqarta të status quo-së, pasqyron një konsensus izraelit për shmangien e zgjidhjeve përfundimtare për çështjet kontroverse që lidhen me identitetin e shtetit," shkroi Hanna Lerner, drejtuese e Shkollës së Shkencave Politike, Qeverisjes dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Tel Avivit.

Në artikullin e saj të vitit 2004, "Demokracia, Kushtetutshmëria dhe Identiteti: Anomalia e Rastit Izraelit," Lerner argumenton se mungesa e një kushtetute është rrënjosur në "konfliktin fetar-sekular në Izrael," i cili është "i shtyrë nga politika e identitetit hebraik: lufta mes vizioneve të kundërta mbi natyrën e shtetit hebraik."

TRT World u përpoq të kontaktojë Lernerin për të komentuar mbi këtë artikull, por ajo nuk iu përgjigj pyetjes.

Rasti i Izraelit si një vend pa kushtetutë është unik në krahasim me pesë vendet e tjera.

Për shembull, Mbretëria e Bashkuar nuk ka një kushtetutë të shkruar të vetme që shërben si pikë referimi gjatë dhënies së drejtësisë. Në vend të saj, ka një kushtetutë të pakodifikuar, të shpërndarë në burime të ndryshme që përfshijnë statute, të drejtën e zakonshme, konventat dhe dokumente ligjore si Magna Carta.

Në rastin e Izraelit, është një çështje e ndërlikuar, e rrënjosur në interesat e kundërta të bazës së tij hebraike ortodokse, zionistëve radikalë dhe të ashtuquajturve sekularistë.

Tevrati kundrejt sekularizmit izraelit

Ndërsa sekularistët kërkojnë një kushtetutë të bazuar në ndarjen e fesë nga shteti, grupet ortodokse e kundërshtojnë këtë, duke argumentuar se vendi nuk ka nevojë për një kushtetutë, pasi Tevrati, libri i shenjtë hebraik, përcakton se çfarë është Izraeli.

Lerner citoi një përfaqësues të Agudat-Israelit, një parti ultra-ortodokse, që në vitet e hershme të shtetit izraelit kishte deklaruar: "Nuk ka vend në Izrael për ndonjë kushtetutë të krijuar nga njerëzit. Nëse ajo bie ndesh me Tevratin – është e papranueshme, dhe nëse përputhet me Tevratin – është e panevojshme."

Përballë dinamikave të kundërta, udhëheqësia e hershme izraelite u përpoq të zhvillonte një kompromis pas vendimit Harari të vitit 1950, i cili sugjeronte që Tel Avivi të mos krijonte një kushtetutë të plotë, por të miratonte Ligje Themelore të veçanta për institucionet qeveritare – një qasje që mund të çonte në fund në miratimin e një kushtetute të vetme. Megjithatë, kjo nuk i qetësoi tensionet.

Historiani i teologjisë me bazë në Ankara, Eldar Hasanoglu, i specializuar në Judaizëm dhe pedagog në Universitetin Haci Bayram Veli, thekson dallimet e kahershme midis themeluesve “sekularistë” të shtetit izraelit, si David Ben-Gurion, kryeministri i parë i tij, dhe hebrenjve “fundamentalistë”. Këta të fundit e konsiderojnë Izraelin si “tokën e premtuar” dhënë nga Zoti dhe kërkojnë që udhëheqësit politikë t’u përmbahen parimeve të Tevratit, në vend të një kushtetute të krijuar nga njerëzit.

Liderët sekularistë izraelitë e kanë kuptuar se, nëse do të hartonin një kushtetutë pa asnjë referencë ndaj Tevratit, do të përballeshin me kundërshtime të ashpra nga grupet ortodokse hebraike të sapomigruara, thotë Hasanoglu. Dhe nëse do të shkruanin ligje në përputhje me Tevratin, udhëheqësia e hershme izraelite kishte frikë se do të përjashtoheshin nga bota perëndimore për ndjekjen e një “agjende fundamentaliste”, shton ai.

“Si rezultat, ishte në interesin e tyre të mos hartonin një kushtetutë,” thotë Hasanoglu për TRT World. “Ata nuk donin të krijonin asnjë pengesë (si një kushtetutë sekulariste) që do të ndalonte hebrenjtë fetarë të vinin në Izrael, ndërkohë që synonin gjithashtu të ruanin natyrën sekulariste të shtetit.”

Për shkak të ndarjeve dhe tensioneve të vazhdueshme midis sekularistëve dhe grupeve ultra-ortodokse, “procesi i krijimit të një kushtetute izraelite është vonuar qëllimisht për të parandaluar përplasjet shoqërore midis dy kampeve,” thotë Batuhan Ustabulut, akademik mbi të drejtën kushtetuese në Universitetin Kocaeli të Türkiye-s dhe Drejtor i Kërkimeve Ligjore në Qendrën për Kërkime Ekonomike dhe Sociale (ESAM).

Sipas Richard Falk, një ekspert i njohur amerikan hebre i së drejtës dhe profesor emeritus i së drejtës ndërkombëtare në Universitetin Princeton, përplasja e pazgjidhur mbi identitetin e Izraelit i shërben “hezitimit afatgjatë të Tel Avivit për të përcaktuar rendin dhe identitetin e tij politik” përmes hartimit të një kushtetute.

Një hendek në zgjerim

Kur akademikja izraelite Lerner shkroi artikullin e saj dy dekada më parë, vendi ishte i sunduar nga një “shumicë sekulariste”. Që atëherë, përbërja politike e Izraelit ka ndryshuar në mënyrë drastike, siç dëshmohet nga qeveria aktuale e krahut të djathtë të Netanyahut, e dominuar nga partitë sioniste ortodokse.

Por edhe në vitin 2004, Lerner vuri re se “konsensusi izraelit” për ruajtjen e një modeli politik konsociacional “kishte filluar të gërryhej”. Në një model politik konsociacional, elitët kryesore nga sekte dhe komunitete të ndryshme punojnë së bashku për të siguruar që sistemi ekzistues të mbetet i qëndrueshëm.

Para sulmit të 7 tetorit, plani i qeverisë Netanyahu për një reformë gjyqësore shkaktoi protesta masive, duke treguar se hendeku midis grupeve sekulare dhe fetare ishte zgjeruar dhe duke konfirmuar parashikimin e Lerner-it të para dy dekadave se konsensusi izraelit po gërryhej.

“Plani për reformën gjyqësore ka shkaktuar një krizë politike në Izrael, duke u bërë një faktor i vërtetë që çoi në zgjedhje të parakohshme dhe qeveri të paqëndrueshme,” thotë Hasanoglu, duke iu referuar një ndarjeje të zgjeruar midis grupeve sekulariste dhe fetare në Izrael. “Thënë thjesht, problemet e pazgjidhura të së kaluarës janë bërë nxitëse për krizat e sotme,” thotë Ustabulut për TRT World.

Hartimi i një kushtetute është bërë gjithnjë e më shumë një objektiv i largët për Tel Avivin pasi ndarjet brenda shoqërisë izraelite janë shtuar që nga vitet 1980, kur u lejua formimi i gjykatave fetare, thotë Hasanoglu. “Ndryshe nga një vendim i gjykatës sekulare, një vendim i një rabini në një gjykatë fetare nuk mund të apelohet,” thotë akademiku.

“Afatgjatë, izraelitët sekularistë do ta humbasin këtë luftë kundër grupeve hebraike ortodokse,” thotë Hasanoglu, duke përmendur sesi grupet e djathta kanë marrë përmasa dhe ndikim që nga vitet 1980. Me ligjin e vitit 2018 mbi shtetin-komb, i cili njeh të drejtën për vetëvendosje vetëm për popullin hebre, grupet fetare ndihen shumë më të fuqizuara, shton ai.

Përfitimet e mungesës së një kushtetute

Ekspertët vënë në dukje disa përfitime politike që rrjedhin nga mungesa e një kushtetute për Izraelin.

“Në fund të fundit, një kushtetutë vendos kufizime për përdorimin e pushtetit politik,” thotë Ustabulut. Në rastin e Izraelit, kufizimet kushtetuese mund ta detyrojnë shtetin të përcaktojë kufijtë e tij territorialë, diçka që Tel Avivi ka refuzuar prej kohësh ta bëjë.

“Arsyeja ekzistenciale lidhet me hezitimin e Izraelit për të fiksuar kufijtë e tij territorialë për shkak të ambicieve territorialiste ekspansioniste. Izraeli duket se e lidh një kushtetutë me pranimin e status quo-së territoriale të vitit 1948 ose 1967,” thotë Richard Falk për TRT World.

Profesori i referohet krijimit të shtetit izraelit në vitin 1948 dhe Luftës Gjashtë Ditore të vitit 1967, e cila i mundësoi Tel Avivit të pushtonte Bregun Perëndimor, Gazën, Gadishullin Sinai dhe Lartësitë e Golanit pasi mundi katër shtete arabe. Izraeli u tërhoq nga Gadishulli Sinai pas një marrëveshjeje paqeje të ndërmjetësuar nga SHBA midis Tel Avivit dhe Kajros në vitin 1982.

“Izraeli është një shtet kolonialist ekspansionist i bazuar te vendosja e kolonëve, që do të thotë se nuk ka kufij. Ai përpiqet të marrë sa më shumë tokë të jetë e mundur deri sa ta përvetësojë atë dhe të sjellë mjaftueshëm njerëz për ta populluar atë tokë, ndërsa një kushtetutë mund të krijojë një pengesë për këtë,” thotë Sami al-Arian, një akademik i njohur palestinez.

Një kushtetutë moderne demokratike do të vendoste parimin e “barazisë së të drejtave”, duke i kërkuar Izraelit të mos shkelë të drejtat civile të jo-hebrenjve, si për shembull palestinezëve, thotë Nihat Bulut, profesor i drejtësisë në Universitetin Medipol.

Nën ndikimin e konceptit fetar të “tokës së premtuar” që u jepet vetëm “kombit të zgjedhur” hebrenjve dhe presionit të rritur politik ekstremist, udhëheqësit izraelitë nuk mund ta imagjinojnë realisht “barazinë e të drejtave” për jo-hebrenjtë, thotë Bulut për TRT World. Si rezultat, ata kanë një problem jo vetëm në definimin e shtetit të tyre, por edhe të kombit të tyre, shton ai.

Në vitet e saj të para, Izraeli "kishte ligjin ushtarak kundër palestinezëve", thotë Arian. Nëse do të kishte një kushtetutë, "do të duhej të përcaktonte se çfarë janë palestinezët", gjë që do t’i krijonte shumë vështirësi Izraelit për të kryer akte të tilla mizore, shton ai. Ka një listë të gjatë të shkeljeve të të drejtave të kryera nga Tel Avivi kundër palestinezëve për dekada.

“Disa faktorë mund të mos ishin të përshtatshëm për imazhin publik, veçanërisht fleksibiliteti në lidhje me statusin e jo-hebrenjve. Ekzistenca e ligjeve diskriminuese izraelite mbi të drejtën e kthimit ose ribashkimit familjar, kufizimet racore mbi pronësinë e pasurive dhe të drejtat e banimit mund të kishin vështirësi të pajtoheshin me një kushtetutë demokratike,” thotë Falk.

“Pa një kushtetutë, Izraeli ruan fleksibilitetin në lidhje me përkufizimin e ‘një shteti të epërsisë hebraike’, siç ilustrohet nga Ligji Themelor i vitit 2018 që kufizon të drejtën e vetëvendosjes vetëm për popullin hebre,” shton ai.

Arian dhe Falk duket se ndajnë të njëjtin mendim në lidhje me mungesën e kushtetutës në Izrael.

Arian beson se imponimi i epërsisë hebraike është pikërisht arsyeja pse Izraeli nuk ka një kod ligjor të mirëpërcaktuar, dhe kjo është “sepse do të ishte ose një kushtetutë supremaciste raciste që pasqyron natyrën e ideologjisë sioniste, ose do të lihej në paqartësi, në mënyrë që të mos mund të kritikohej”.