ფეხსაცმლის გიგანტმა კომპანიამ პალესტინელი სუპერმოდელი ბელა ჰადიდი გაათავისუფლა მას შემდეგ, რაც ისრაელის მხარდამჭერი ჯგუფების კამპანია „საზიზღრად“ შეაფასა. თუმცა, მისი ორივე დამფუძნებელი ჰიტლერის ნაცისტური პარტიის წევრი იყო.
Adidas-მა ცოტა ხნის წინ, აშშ-ში მოქმედი პროისრაელური ჯგუფებისა და ისრაელის მთავრობის ზეწოლის შედეგად, პალესტინელი ბელა ჰადიდი ახალი სპორტული ფეხსაცმლის კამპანიიდან ამოიღო და მოდელის გამოსახულებები რეკლამებიდან წაშალა.
ჰადიდი ღიად გამოდის პალესტინის ისრაელის მიერ ოკუპაციის წინააღმდეგ და არაერთხელ გააკრიტიკა ღაზაში უდანაშაულო მშვიდობიანი მოქალაქეების მკვლელობა. ცნობილია, რომ ისრაელის მიერ ღაზაში წარმოებულ ომში 39,000-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა.
ნიუ-იორკის ცათამბჯენებზე და სპორტული ფეხსაცმლის გიგანტის სოციალური მედიის ანგარიშებზე განთავსებულ რეკლამებში, პალესტინური წარმოშობის ამერიკელი მოდელი Adidas-ის ხელახლა გამოშვებულ SL72 რეტრო სპორტულ ფეხსაცმელს ატარებდა.
ორიგინალი მოდელი იყო Adidas-ის „SL“ (Super Light) სერიის ნაწილი, რომელიც 1972 წლის მიუნხენის ოლიმპიადისთვის შეიქმნა, რათა სპორტსმენებისთვის მსუბუქი სპორტული ფეხსაცმლის არჩევანი შეეთავაზებინათ.
ამ უზარმაზარი სპორტული ღონისძიების დროს, რომელიც დასავლეთ გერმანიაში ჩატარდა, პალესტინურმა ორგანიზაციამ „შავი სექტემბერი“ თავს დაესხა ისრაელის გუნდის საცხოვრებელ ადგილს. პოლიციასთან შეიარაღებულ შეტაკებაში 11 ისრაელელი დაიღუპა. შეტაკებაში ასევე დაიღუპა ხუთი პალესტინელი და ერთი გერმანელი პოლიციელი.
ისრაელელმა კრიტიკოსებმა ყურადღება გაამახვილეს სპორტული ფეხსაცმლის ისტორიაზე და განაცხადეს, რომ ჰადიდის კამპანიის სახედ არჩევა ანტისემიტური იყო და „სავარაუდოდ განზრახ“. ეს კავშირი დაუკავშირეს სუპერმოდელის პოზიციას ღაზაში მიმდინარე დამანგრეველი ომის წინააღმდეგ.
მუდმივი სამიზნე: ბელა ჰადიდი
სუპერმოდელი პირველად არ გამხდარა ანტისემიტიზმის ბრალდებების სამიზნე.
2021 წელს, როდესაც ჰადიდმა Instagram-ის პირდაპირ ეთერში წამოიძახა ლოზუნგი „მდინარიდან ზღვამდე, პალესტინა თავისუფალი იქნება“, ისრაელის მაშინდელმა X-ის (ყოფილი Twitter) ანგარიშმა ჰადიდი დაადანაშაულა „ებრაელების ზღვაში ჩაყრის მხარდაჭერაში“.
ისრაელის ოფიციალურ ანგარიშზე გაკეთებულ განცხადებაში ნათქვამი იყო: „როდესაც ცნობილი ადამიანები, როგორიცაა ბელა ჰადიდი, მხარს უჭერენ ებრაელების ზღვაში ჩაყრას, ისინი მხარს უჭერენ ებრაული სახელმწიფოს განადგურებას“.
ფეხსაცმლის რეკლამის კონტროვერსიის შემდეგ, იმავე ანგარიშმა ჰადიდი დაახასიათა როგორც „ნახევრად პალესტინელი მოდელი ანტისემიტიზმის გავრცელებისა და ისრაელელებისა და ებრაელების წინააღმდეგ ძალადობის მხარდაჭერის ისტორიით“. „ის და მისი მამა ხშირად ახალისებენ ებრაელების წინააღმდეგ სისხლიანი ცილისწამებისა და ანტისემიტური კონსპირაციული თეორიების გავრცელებას“, - დაამატეს მათ. ისრაელის პოსტში Adidas-იც იყო მოხსენიებული კითხვის ნიშნის ქვეშ.
ჰადიდი ასევე გახდა ისრაელის მხარდამჭერი ორგანიზაციების სამიზნე.
„ის რომ მან წარადგინოს ფეხსაცმელი, რომელიც აღნიშნავს ოლიმპიადას, სადაც ამდენი ებრაული სისხლი დაიღვარა, უბრალოდ საზიზღარია“, - განაცხადა ანტისემიტიზმთან ბრძოლის მოძრაობის აღმასრულებელმა დირექტორმა საშა როიტმანმა.
Adidas-ის ნაცისტური წარსული
თუმცა, სპორტული ფეხსაცმლის გიგანტის ბნელი წარსული, განსაკუთრებით მისი კავშირები ჰიტლერის ნაცისტურ პარტიასთან, კარგადაა დოკუმენტირებული.
1936 წლის ბერლინის ოლიმპიადაზე ბევრმა გერმანელმა სპორტსმენმა ატარა Adidas-ის დასლერის ფეხსაცმელი ღონისძიებაზე, რომელიც ჰიტლერის ნაცისტურმა რეჟიმმა მოაწყო არიული ათლეტური უპირატესობის მსოფლიო მასშტაბით საჩვენებლად.
იმ დროს, ბრენდის დამფუძნებელი ძმები ადი და რუდი დასლერები ნაცისტური პარტიის წევრები იყვნენ და თავიანთ წერილებს ხელს აწერდნენ „Heil Hitler“-ით. ეს ინფორმაცია მოყვანილია ბარბარა სმიტის წიგნში „Sneaker Wars“, რომელიც ციტირებულია Time-ის ჟურნალის სტატიაში.
მეორე მსოფლიო ომის დროს დასლერის ძმებმა შეწყვიტეს სპორტული ფეხსაცმლის წარმოება და თავიანთი ქარხნები გამოიყენეს Panzerschreck-ის (Tank Terror) - მოკავშირეთა ტანკების გასანადგურებლად შექმნილი ტანკსაწინააღმდეგო იარაღის - საწარმოებლად.
Adidas-მა დღემდე შეინარჩუნა დუმილი ნაცისტურ პარტიასთან თავისი წარსული კავშირების შესახებ. ოფიციალურ ვებსაიტზე სპორტული ტანსაცმლის კომპანია არ ახსენებს თავის ისტორიას 1949 წლამდე, რაც ბრენდის ოფიციალური დაარსების წელია.
ძვირადღირებული განშორება Kanye West-თან
კომპანიის კავშირები ნაცისტურ გერმანიასთან კვლავ გახდა განხილვის საგანი 2022 წელს, მსოფლიოში ცნობილ რეპერ Kanye West-თან თანამშრომლობის დასრულების შემდეგ, რომელიც ანტისემიტური კომენტარების გამო შეწყდა. Kanye West, რომელიც ახლა „Ye“-ს სახელითაა ცნობილი, მძიმე კრიტიკის ქვეშ მოექცა შემდეგი განცხადებების გამო: „მე ვაპირებ სასიკვდილო დარტყმას მივაყენო ებრაელებს... თქვენ მაჭიანურებდით და გარიყეთ ყველა, ვინც ჩემთან არ თანხმებოდა“.
Adidas-მა განაცხადა, რომ გაწყვიტა კავშირები West-თან და ეს კომპანიას წლის პირველ კვარტალში 246 მილიონი დოლარი დაუჯდა. მთლიანი შემოსავალი 1 პროცენტით შემცირდა.
2024 წლის მარტში Adidas-მა განაცხადა, რომ West-ის მიერ დაპროექტებული და თავდაპირველად გაყინული Yeezy სპორტული ფეხსაცმლის გაყიდვებიდან მიღებული 150 მილიონ დოლარზე მეტი შესწირა ან გეგმავს შესწიროს ანტისემიტიზმთან მებრძოლ ჯგუფებს.
თუმცა, ზოგიერთმა კრიტიკოსმა განაცხადა, რომ Adidas-ი „ძალიან ნელა“ რეაგირებდა და აღნიშნა, რომ კომპანიამ ეს ნაბიჯი ორი კვირის შემდეგ გადადგა.
დაადანაშაულეს „განზრახულობაში“
როდესაც ბელა ჰადიდის რეკლამა გამოქვეყნდა, ბევრმა დაადანაშაულა Adidas-ი „წარსული შეცდომებიდან გაკვეთილის არ გამოტანაში“. ზოგიერთმა კამპანია შეაფასა როგორც „იმდენად გათვლილი და სრულყოფილად ანტისემიტური, რომ რთულია დაიჯერო, რომ ეს უბრალო შეცდომაა“.
გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ჰადიდმა დაიქირავა ადვოკატი Adidas-ის წინააღმდეგ საჯარო ანგარიშვალდებულების ნაკლებობის გამო სარჩელის შესატანად. ამერიკული გასართობი საიტის TMZ-ის წყაროების თანახმად, ჰადიდმა განაცხადა, რომ კომპანია „უმოწყალო და დამაზიანებელ კამპანიას“ აწარმოებდა.
Adidas-მა რეკლამების კრიტიკას უპასუხა განცხადებით, რომ ეს იყო „უნებლიე შეცდომა“.
„ჩვენ გვესმის, რომ კავშირები ტრაგიკულ ისტორიულ მოვლენებთან არსებობს - თუმცა ეს სრულიად უნებლიე იყო - და ბოდიშს ვიხდით ნებისმიერი დისკომფორტისა თუ სტრესისთვის. ასევე ბოდიშს ვუხდით ჩვენს პარტნიორებს ბელა ჰადიდს, A$AP Nast-ს, ჟულ კუნდეს და სხვებს ნებისმიერი უარყოფითი გავლენისთვის. ჩვენ გადავხედავთ კამპანიას“, - განაცხადა კომანიამ.
სახელმწიფო, რომელსაც გენოციდში ადანაშაულებენ
ბელა ჰადიდის სარეკლამო კამპანიის კონტროვერსია ემთხვევა პერიოდს, როდესაც ისრაელი მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოში გენოციდშია ბრალდებული.
ქვეყნის მიერ ღაზას წინააღმდეგ წარმოებული დამანგრეველი ომის განმავლობაში, ისრაელის ოფიციალური პირების რიტორიკა შეიცავდა ეთნიკური წმენდის მინიშნებებს. ეს განცხადებები მოდიოდა ისრაელის გადაწყვეტილების მიმღები პირებისგან, მათ შორის ისრაელის პრეზიდენტ იცხაკ ჰერცოგის, პრემიერ-მინისტრ ბენიამინ ნეთანიაჰუს და უკიდურესად მემარჯვენე მთავრობის სხვა მინისტრებისგან.
9 ოქტომბერს, ჰამასის მიერ ისრაელზე განხორციელებული თავდასხმის შემდეგ, ისრაელის თავდაცვის მინისტრმა იოავ გალანტმა ღაზას „სრული ბლოკადა“ გამოუცხადა, განაცხადა რა, რომ ისრაელი „ადამიან ცხოველებს ებრძვის“. მან განაცხადა, რომ ელექტროენერგია გაითიშება და საკვებისა და საწვავის მიწოდება რეგიონში შეიზღუდება.
14 ოქტომბერს ისრაელის პრეზიდენტმა იცხაკ ჰერცოგმა განაცხადა: „ღაზაში უდანაშაულო სამოქალაქო პირები არ არიან“. ორი კვირის შემდეგ, ისრაელის პრემიერ-მინისტრმა ნეთანიაჰუმ უარი განაცხადა ცეცხლის შეწყვეტაზე და ბიბლიიდან ციტატა მოიყვანა.
„ჩვენი წმინდა წიგნი ამბობს: გახსოვდეთ, რა გაგიკეთათ ამალეკმა“. ნეთანიაჰუმ დაამატა: „ჩვენ გვახსოვს და ვიბრძვით... ჩვენი ჯარისკაცები არიან 3000 წლის წინანდელი ებრაელი მეომრების მემკვიდრეობის ნაწილი“.
ისრაელი-ღაზას ომი, რომელიც ახლა მე-10 თვეშია, 2 მილიონზე მეტმა პალესტინელმა დატოვა საკუთარი სახლი, 39,000-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა, უმეტესად ქალები და ბავშვები, და 90,000-ზე მეტი დაშავდა.
გენოციდის კრიტიკა თუ ანტისემიტიზმი?
ისრაელის ომი ღაზას წინააღმდეგ კვლავ გააღვივა ხანგრძლივი დებატები ანტისემიტიზმის განმარტების შესახებ და იმის შესახებ, არის თუ არა ისრაელის ნებისმიერი კრიტიკა ანტისემიტური სიძულვილის ენა.
7 ოქტომბრის შემდეგ, ნეთანიაჰუ ხშირად ადანაშაულებდა ანტისემიტიზმში ისრაელის ან მისი პოლიტიკის კრიტიკოსებს, მკაცრი რიტორიკით, რომელიც მათ ნაცისტებს ადარებდა. ზოგიერთის აზრით, ეს რიტორიკა რისკავს ტერმინის მნიშვნელობის გაუფასურებას.
ბელა ჰადიდი არის მხოლოდ ერთ-ერთი მრავალ პალესტინელთაგან, ვინც ამ ბრალდებების სამიზნე გახდა, როგორც რეგიონში ისრაელის ქმედებების მოწინააღმდეგე.
„ისრაელის ყველა კრიტიკა არ არის ანტისემიტური“, განაცხადა ისრაელელმა ისტორიკოსმა ტომ სეგევმა AP-სთან საუბრისას.
„ასეთი რიტორიკა, როდესაც თქვენ ამბობთ, რომ ეს არის ანტისემიტური სიძულვილი, სრულიად არალეგიტიმურს ხდის კრიტიკას და ცდილობთ ჩაახშოთ დებატები“.
