აშშ-ის ახალი პრეზიდენტის 2025 წლის 20 იანვარს მეორე ვადით მუშაობის დაწყებით ახლო აღმოსავლეთი, განსაკუთრებით ირანის საკითხზე, კვლავ განაგრძობს ამერიკის ახალი ხელმძღვანელობის გამოცდას. ბევრი გეოპოლიტიკური ანალიტიკოსი დაინტერესებულია, თუ როგორი იქნება ტრამპის პოლიტიკა თეირანის მიმართ ამჯერად.

ტრამპის გამარჯვებამ ირანულ პოლიტიკურ წრეებში სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაციები და დებატები გამოიწვია და, განსაკუთრებით, გააღრმავა მნიშვნელოვანი იდეოლოგიური განხეთქილება რეფორმატორულ და კონსერვატიულ ფრაქციებს შორის.

როდესაც ტრამპმა პირველად დაიკავა პრეზიდენტის პოსტი 2016 წელს, მისი თეთრ სახლში მოსვლა გარდამტეხი პერიოდის დასაწყისს მიანიშნებდა, განსაკუთრებით, ახლო აღმოსავლეთთან დაკავშირებით საერთაშორისო ურთიერთობებში.

ტრამპის ადმინისტრაციის ცალმხრივი გასვლა „ერთობლივი ყოვლისმომცველი სამოქმედო გეგმიდან“, რომელიც ბარაკ ობამას დროს იყო გაფორმებული, და შემდგომ „მაქსიმალური ზეწოლის“ პოლიტიკის გატარებამ ირანის პოლიტიკაში დიდი ცვლილება გამოიწვია. ამ პოლიტიკურმა ნაბიჯებმა მნიშვნელოვანი უთანხმოება გამოიწვია ირანში არსებულ საკვანძო პოლიტიკურ აქტორებს შორის ტრამპის ადმინისტრაციის აღქმასა და ინტერპრეტაციებთან დაკავშირებით.

მაგალითად, ტრამპის ბირთვული შეთანხმებიდან გასვლისთანავე, წამყვანმა ირანელმა რეფორმატორებმა ტრამპს წერილი მისწერეს და ირანის მხრიდან მასთან პირდაპირი მოლაპარაკებების გამართვაზე ისაუბრეს.

ამის საპირისპიროდ, ირანელმა კონსერვატორებმა მაშინდელი პრეზიდენტის, ჰასან როჰანის ადმინისტრაციას მოსთხოვეს, ტრამპის შეთანხმებიდან გასვლის საპასუხოდ ირანის მიერ ბირთვული შეთანხმების 37-ე მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულებების შეჩერება.

რუსეთი, ჩინეთი და ბალანსის პოლიტიკა

ტრამპის მომავალ თვეში თეთრ სახლში დაბრუნებით ირანი კვლავ განიცდის პოლიტიკურ დაძაბულობას, რომელიც კონსერვატორებსა და რეფორმატორებს შორის იდეოლოგიური განხეთქილებით არის გამოწვეული.

რეფორმატორები ამტკიცებენ, რომ ტრამპის ჩინეთზე კონტროლის დამყარების და ახლო აღმოსავლეთში აშშ-ის სამხედრო ყოფნის შემცირების სტრატეგია, ირანთან შეთანხმებას გარდაუვალს ხდის.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ირანთან შეთანხმების დადება სტრატეგიული აუცილებლობაა, რომელიც აშშ-ის გლობალურ მიზნებს ემსახურება.

თუმცა, ეს თვალსაზრისი მთლიანად დამოკიდებულია იმაზე, გამოიყენებს თუ არა ტრამპი პრაგმატულ მიდგომას და გამოიყენებს თუ არა ირანის შეთანხმებას, რათა შექმნას პიროვნული მემკვიდრეობა, როგორც შიდა და გარე მშვიდობის უზრუნველმყოფმა. ირანელი რეფორმატორები ტრამპის ომის საწინააღმდეგო რიტორიკას სტრატეგიულ შესაძლებლობად მიიჩნევენ და ამტკიცებენ, რომ ირანთან შეთანხმების ღირებულება გაცილებით ნაკლები იქნება, ვიდრე ომის გაჩაღების ეკონომიკური და პოლიტიკური ტვირთი.

იმის მიუხედავად, რომ ტრამპის ხელმძღვანელობით აშშ-ირანის შესაძლო შეთანხმება თეირანის კავშირებს მოსკოვთან და პეკინთან დაასუსტებს, ირანელი რეფორმატორები, როგორც ჩანს, მზად არიან ამ რისკზე წავიდნენ მრავალმხრივი ალიანსების ძიების გზით.

კონსერვატიული მიდგომა, თავის მხრივ, ხაზს უსვამს ირანის უსაფრთხოებისა და არსებული გეოპოლიტიკური სტატუსის შენარჩუნებას. ეს ეწინააღმდეგება აშშ-ის მომავალი მთავრობის გათვლებს, რადგან მოსალოდნელია, რომ ტრამპი მოითხოვს ფუნდამენტურ ცვლილებებს ირანის რეგიონულ ქცევაში, განსაკუთრებით, ირანის მიერ მხარდაჭერილ რეგიონულ ალიანსებთან დაკავშირებით, როგორიცაა "წინააღმდეგობის ღერძი".

ტრამპის ადმინისტრაციაში მყოფი ბევრი "ქორი" ფიგურა ირანის მიმართ უფრო მკაცრ და შეურიგებელ პოლიტიკას ემხრობოდა. თუ ირანი მტრულად განწყობილ აშშ-თან მოლაპარაკებებში შევა, ეს დააზარალებს თეირანის სამხედრო იმიჯს, რომელიც მან ასე გულმოდგინედ შექმნა, და გამოიწვევს უკურეაქციას ირანის შიგნით. ეს ასევე შეარყევს სტრატეგიული პარტნიორების, ჩინეთისა და რუსეთის ნდობას ირანის მიმართ და აიძულებს მათ, შეზღუდონ სავაჭრო და სამხედრო ურთიერთობები თეირანთან. რეგიონული მეტოქეები, როგორიცაა საუდის არაბეთი და ისრაელი, ასევე წახალისდებიან, რომ მიიღონ მკაცრი ზომები თეირანის რეგიონული გავლენის შეზღუდვის მიზნით.

ტრამპის მიერ 2016 წელს ბირთვული შეთანხმებიდან ცალმხრივად გამოსვლამ კონსერვატორებში გააძლიერა აზრი იმის შესახებ, რომ ვაშინგტონი არასანდო მოთამაშეა. ამასთან, ტრამპის ადმინისტრაციის მკაცრმა პოზიციამ ირანის სარაკეტო პროგრამისა და რეგიონული გავლენის საკითხთან დაკავშირებით, კიდევ უფრო გააძლიერა კონსერვატორების წინააღმდეგობა შესაძლო მოლაპარაკებების მიმართ.

როგორი იქნება ირანის სტრატეგია ტრამპის პერიოდში?

ირანის მთავრობა, სავარაუდოდ, ორმხრივ სტრატეგიას მიმართავს - ერთი მიმართული იქნება გლობალური დაძაბულობის შემცირებით საერთაშორისო ზეწოლის შემსუბუქებისკენ, ხოლო მეორე - რეგიონული გავლენის გაფართოებით სტრატეგიული შეკავების გაზრდისკენ.

ეს მიდგომა იჩენს თავს თეირანის დიპლომატიურ რიტორიკაში. მიუხედავად იმისა, რომ ირანი ინარჩუნებს იმიჯს, რომ ღიაა მოლაპარაკებებისთვის, ის გააგრძელებს თავდაცვისა და რეგიონული მარიონეტული ძალების გაძლიერებას, რათა მხედველობიდან არ დაკარგოს თავისი საგარეო პოლიტიკური მიზნები.

ირანის გავლენის ქსელი დასავლურ მედიასა და ანალიტიკურ ცენტრებში გადამწყვეტ როლს ითამაშებს მსოფლიოს, განსაკუთრებით ევროპისა და ამერიკის ხელმძღვანელობის დარწმუნებაში, რომ დიალოგის შესაძლებლობა არ უნდა იყოს იგნორირებული. იმის გათვალისწინებით, რომ ტრამპის პირველი ვადის განმავლობაში აშშ-სა და ევროკავშირს შორის იყო დიპლომატიური დაძაბულობა იმ ფინანსური ტვირთის გამო, რომელიც ვაშინგტონს აკისრია, რათა ევროპა რუსული წინსვლებისგან დაცული ყოფილიყო, ბევრი ანალიტიკოსი ამტკიცებს, რომ ირანი ელოდება მსგავსი დინამიკის გაჩენას ტრამპის მეორე ვადის დროს. ირანს შეუძლია ისარგებლოს ამ დაყოფით.

მეორე მხრივ, თეირანი სავარაუდოდ გააგრძელებს ბირთვულ პროგრამას შეუფერხებლად, ხოლო ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოსთან თანამშრომლობას შეზღუდულ, მაგრამ სტრატეგიულ დონეზე განაგრძობს.

თუმცა, ეკონომიკური კრიზისის გაღრმავების ფონზე, ირანმა შეიძლება შედარებით თავისუფალი სივრცე დაუტოვოს ოპოზიციურ ხმებს, რადგან ამან შეიძლება ხელი შეუწყოს ქვეყნის პრეზიდენტს, მოიპოვოს ევროპული დემოკრატიების ფარული მხარდაჭერა.

ამიტომ, სავარაუდოა, რომ ირანი მოხსნის გარკვეული სოციალური მედია პლატფორმების ბლოკირებას, გააადვილებს მაღალსიჩქარიანი ინტერნეტით წვდომას და საშუალებას მისცემს რელიგიური და ეთნიკური მოთხოვნების გარკვეულწილად გამოხატვას.

საერთო ჯამში, მიუხედავად ტრამპის თეთრ სახლში დაბრუნებისა ბირთვული პროგრამის გაგრძელებისა ქვეყანა აჩვენებს მრავალშრიანი სტრატეგიის შექმნის ნიშნებს, რათა შეინარჩუნოს თავისი პოზიცია შიდა და საგარეო პოლიტიკის ფრონტებზე.

თუმცა, ბევრი რამ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ უპასუხებს ტრამპი ირანის მიერ გულდასმით მომზადებულ ნაბიჯებს. ტრამპის მებრძოლი და ცვალებადი პიროვნების გათვალისწინებით, ან თეირანი აღმოჩნდება ახალი სანქციების ტალღის ქვეშ მოქცეული და რეგიონში სტრატეგიულ ზარალს განიცდის, ან ეს პროცესი მისცემს მას ვაშინგტონთან ახალი ფურცლის გადაშლის შესაძლებლობას.