ლიბანი ათწლეულების განმავლობაში სირიის ბატონობისა და ჰეზბოლას კონტროლისგან თავისუფლდება და საკუთარ სუვერენიტეტს იბრუნებს. ასადის რეჟიმის დაცემასთან ერთად რეგიონი ნდობისა და დემოკრატიის აღდგენის ახალი გამოწვევებისა და შესაძლებლობების წინაშე დგას.

„კედლებსაც კი ყურები აქვთ“. ეს შემზარავი გამოთქმა ასახავს იმ ყოვლისმომცველ შიშს, რაც სირიის რეჟიმის ქვეშ ცხოვრებას ახასიათებდა ბევრი შუახნის ლიბანელისთვის.

თვითნებური დაკავებები, პოლიტიკური ოპონენტების გაუჩინარება და მუდმივი ძალადობის მუქარა ქმნიდა შიშის კულტურას ლიბანში, რომელსაც მეზობელი სირიის ხელისუფლება ნერგავდა.

სირიის ძალები ლიბანში 1976 წლის 1 ივნისს შევიდნენ, სამშვიდობო მისიით სამოქალაქო ომში ჩარევის მოტივით. თუმცა, მათი ყოფნა ომის დასრულების შემდეგაც გაგრძელდა და სირია დაახლოებით 30 წლის განმავლობაში ახორციელებდა მნიშვნელოვან სამხედრო და პოლიტიკურ კონტროლს ლიბანზე.

სირიის ძალების მიერ მართული საკონტროლო პუნქტები მთელ ლიბანში იყო განლაგებული, ცენზურა ფართოდ იყო გავრცელებული და სირიის არმიის მიერ განხორციელებული დაკავებები ძირითადად მიმართული იყო დაპატიმრებული ქრისტიანი ლიდერის სამირ გეაგეას, დევნილი არმიის გენერალ მიშელ აუნისა და ტრიპოლის მსგავსი სუნიტური ციხე-სიმაგრეების მხარდამჭერების წინააღმდეგ.

ტაიფის შეთანხმება

ლიბანის სამოქალაქო ომი ოფიციალურად 1990 წელს დასრულდა, 1989 წელს ხელმოწერილი ტაიფის შეთანხმების შემდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ შეთანხმება მშვიდობის დამყარებას ისახავდა მიზნად, მან სირიის დომინირება ლიბანში კიდევ უფრო განამტკიცა.

შეთანხმებამ მოიტანა მნიშვნელოვანი რეფორმები, რომლებმაც უზრუნველყვეს ძალაუფლების უფრო დაბალანსებული განაწილება მარონიტი პრეზიდენტის უფლებამოსილებების სუნიტ პრემიერ-მინისტრზე გადატანით. მან რესტრუქტურიზაცია ჩაუტარა ლიბანის ეთნო-სექტარულ პოლიტიკურ სისტემას, უზრუნველყო რა თანაბარი წარმომადგენლობა ქრისტიანებსა და მუსლიმებს შორის. ასევე მოითხოვა შეიარაღებული დაჯგუფებების განიარაღება, თუმცა ჰეზბოლა გათავისუფლებული იყო, რადგან ის აცხადებდა პრეტენზიას ისრაელის ოკუპაციის წინააღმდეგ წინააღმდეგობაზე.

შეთანხმება ითვალისწინებდა დაახლოებით 14,000 სირიის ძალის ეტაპობრივ გაყვანას, თუმცა მათ დროებითი უფლებამოსილება მიანიჭა. სირიამ ეს გამოიყენა ქვეყანაში თავისი კონტროლის განსამტკიცებლად.

მაშინ როცა ისრაელი სამხრეთს აკონტროლებდა, სირიამ დომინირება მოიპოვა ლიბანის დანარჩენ ნაწილსა და ეკონომიკაზე. ომის შემდგომი რეკონსტრუქცია დასრულდა სიმდიდრის გადანაწილებით ომის ბელადებსა და პოლიტიკურ ელიტას შორის, სირიის ხელისუფლების მითითებით.

რეფიკ ჰარირის მკვლელობა

ამ პერიოდში, 1990-იან წლებში ბიზნესმენი და პრემიერ-მინისტრი რეფიკ ჰარირი მიზნად ისახავდა ლიბანის, როგორც ძლიერი, დამოუკიდებელი სახელმწიფოს აღდგენას და ოკუპანტების უღლისგან გათავისუფლებას.

თუმცა, ეს ხედვა მას სირიასთან დაპირისპირებაში ჩააყენა. ჰარირის მხარდაჭერა გაეროს რეზოლუციისადმი 1559, რომელიც ყველა უცხოური ჯარის ლიბანიდან გაყვანასა და შეიარაღებული დაჯგუფებების განიარაღებას მოითხოვდა, საბოლოოდ მისი მკვლელობის მიზეზი გახდა.

ჰარირის მკვლელობამ, რომელიც ჰეზბოლას წევრმა სელიმ აიაშმა 2005 წლის 14 თებერვალს ჩაიდინა, ერი შოკში ჩააგდო და გააჩინა 14 მარტის მოძრაობა, რომელმაც სირიის ჰეგემონიის დასრულება მოითხოვა. 2005 წლის 26 აპრილს, ძლიერი ადგილობრივი და საერთაშორისო ზეწოლის შედეგად სირიის არმიამ ლიბანი დატოვა.

ეს გამარჯვების მომენტი ყველამ ერთნაირად არ იზეიმა. განსაკუთრებით იმ ლიბანელებისთვის, რომლებიც სირიის მმართველობის ქვეშ განვითარდნენ, ამ გასვლამ მიტოვების განცდა შექმნა.

სირიის დაახლოებით ოცდაათწლიანი ყოფნის განმავლობაში ლიბანში, ბევრმა ისარგებლა სტაბილურობითა და მფარველობის ქსელებით. ეს ქსელები ხელს უწყობდა ბიზნესის ზრდას, პოლიტიკურ ალიანსებსა და ეკონომიკურ შესაძლებლობებს - თუმცა ხშირად უპირატესობას ანიჭებდნენ სირიის ინტერესების შესაბამის პირებს.

2005 წელს სირიის არმიის გასვლით შექმნილი ძალაუფლების ვაკუუმი სწრაფად შეავსო ჰეზბოლამ. ჰეზბოლა თავდაპირველად 1982 წელს შეიქმნა როგორც წინააღმდეგობის მოძრაობა სამხრეთ ლიბანში ისრაელის ოკუპაციის წინააღმდეგ.

თუმცა ის დარჩა ლიბანის ოფიციალური პოლიტიკური სისტემის მიღმა და მთავრობაში 1992 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე არ შესულა. ეს არჩევნები დასრულდა ქრისტიანების ფართომასშტაბიანი ბოიკოტით და მათი პოლიტიკური ლიდერობის დევნის ან დაპატიმრების გამო გვერდზე გადაყენებით.

პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობით ჰეზბოლა უბრალო მებრძოლი წინააღმდეგობის ჯგუფიდან მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ძალად გადაიქცა.

სირიის რევოლუცია

2004-დან 2013 წლამდე პერიოდში პოლიტიკური მკვლელობების სერიამ, რომელთა სამიზნეც იყვნენ ჟურნალისტები სამირ კასირი და გებრან ტუენი, ასევე პოლიტიკოსები პიერ ჟემაიელი და მუჰამედ ჩატაჰი, ლიბანი შეძრა.

2011 წლისთვის სირიის რევოლუცია დაწყებული იყო. 14 მარტის მოძრაობა გაერთიანდა სირიის ოპოზიციურ ჯგუფებთან და მოითხოვა ბაშარ ასადის რეჟიმის დასრულება.

მიმდინარე სამოქალაქო ომის დროს ორ მილიონზე მეტი სირიელი ლტოლვილი ლიბანში გადავიდა თავშესაფრის საძებნელად. ამან დიდი წნეხი შექმნა ქვეყნის ისედაც მყიფე ინფრასტრუქტურაზე. 2012 წელს, სირიის რეჟიმის დასუსტების პერიოდში, ირანის რევოლუციური გვარდიის მიერ მხარდაჭერილმა ჰეზბოლამ სამხედრო ინტერვენცია განახორციელა რეჟიმის გადასარჩენად.

ამან გამოიწვია ლიბანის უფრო ღრმად ჩათრევა რეგიონულ კონფლიქტებში და განამტკიცა ჰეზბოლას დომინირება ლიბანის პოლიტიკაში.

ლიბანის პრეზიდენტობა

მაშინ როცა ეს სიტუაცია ასადის რეჟიმის სიცოცხლეს ახანგრძლივებდა, 12 წლის შემდეგ, 2023 წლის 7 ოქტომბერს, ჰამასის მიერ წარმოებული ისრაელის წინააღმდეგ თავდასხმების შემდეგ, ჰეზბოლამ „ფრონტების გაერთიანების“ ქვეშ პალესტინის წინააღმდეგობის ჯგუფის მხარდაჭერა გამოაცხადა. თუმცა ეს გადაწყვეტილება კატასტროფით დასრულდა. გასული წლის განმავლობაში ისრაელის თავდასხმებმა, რომლებმაც გაანადგურეს ჰეზბოლას ლიდერთა კადრები, მნიშვნელოვნად შეასუსტეს ჯგუფის გავლენა.

ამ მოვლენებით გამხნევებულმა სირიის ოპოზიციამ, იდლიბიდან ალეპომდე მცირე წინააღმდეგობით წინ წაიწია და საბოლოოდ ამ თვეში ასადის რეჟიმი დაამხო.

გარდამტეხი წერტილი ლიბანში

ეს ვითარება ლიბანისთვის ისტორიულ შემობრუნებას ნიშნავს. 2025 წლის 9 იანვარს ლიბანი ემზადება თავისი პირველი საპრეზიდენტო არჩევნებისთვის სირიის პოლიტიკური ჩარევის გარეშე სამოქალაქო ომის დასრულების შემდეგ.

ათწლეულების მანძილზე ლიბანის პრეზიდენტებს ხშირად სირიის თანხმობით ირჩევდნენ და მათი ვადა კონსტიტუციის დარღვევითაც კი გაგრძელდა. ეს მომავალი არჩევნები სუვერენიტეტისა და დემოკრატიული წარმომადგენლობის გამარჯვების სიმბოლოა.

წარსულთან დაპირისპირება

ასადის რეჟიმის დაშლა არა მხოლოდ ნიშნავს პოლიტიკურ თავისუფლებას ლიბანელებისთვის, არამედ ხსნის წარსულის ტრამვებს. ათასობით ოჯახი კვლავ ეძებს პასუხებს დაკარგული ახლობლების ბედზე. გათავისუფლებულმა პატიმრებმა ამხილეს რეჟიმის სისასტიკე და ზოგს შვება გაუწიეს, ზოგს კი დანაკარგი გააღრმავეს.

ჰეზბოლას დასუსტება

ჰეზბოლას დასუსტებამ გზა გაუხსნა ლიბანში დემოკრატიულ პროგრესს. მიშელ აუნის საპრეზიდენტო ვადის დასრულების შემდეგ, 2022 წლის ოქტომბერში, ჰეზბოლამ და მისმა მოკავშირეებმა, თავისუფალმა პატრიოტულმა მოძრაობამ და ამალის მოძრაობამ, პარალიზება მოახდინეს პოლიტიკური სისტემა და ხელი შეუშალა ახალი პრეზიდენტის არჩევას.

მაგრამ ჰეზბოლას სამხედრო გავლენა მნიშვნელოვნად შემცირდა სირიაში მისი მიწოდების ჯაჭვების და ლიბანში ბაზების დაშლის გამო. ამ ცვლილებას ლიბანის პრო-სირიელი რევოლუციური ძალები განიხილავენ, როგორც შესაძლებლობას შეამცირონ თავიანთი დომინირება ქვეყნის ინსტიტუტებზე.

თუ სირიის ახალ ადმინისტრაციას შეუძლია შეასრულოს ნაკისრი ვალდებულებები, შესაძლოა საფუძველი ჩაეყაროს ლიბან-სირიის ურთიერთობებში ისტორიულ ცვლილებას. ეს გარდამავალი პერიოდი იძლევა შესაძლებლობას როგორც ლიბანისთვის, ისე სირიისთვის, აღადგინონ თანამშრომლობა და ნდობა წლების მტრობის შემდეგ.

მშვიდობისა და სამართლიანობის ძიება

მიუხედავად ამისა, საჭიროა ყურადღება გარდამავალ მართლმსაჯულებასა და ანგარიშვალდებულებაზე ხანგრძლივი მშვიდობისა და სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად. ორივე ქვეყანამ უნდა ააშენოს პროცესი, რომელშიც წარსულის ტანჯვა არ დაივიწყება, არამედ უფრო სამართლიანი და ინკლუზიური მომავლის საფუძველს წარმოადგენს.