دۇنياۋى سودىنىڭ تېز سۈرئەتتە ئۆزگىرىۋاتقان ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچلىرى گېرمانىيەگە ئوخشاش ئېكسپورتقا تايىنىدىغان ئىقتىسادىي كۈچلەرگە كۈچلۈك چوڭقۇر تەسىر كۆرسەتمەكتە.

دونالد ترامپنىڭ ئامېرىكا پىرېزىدېنتى بولۇپ قايتا سايلىنىشى بىلەن، يۇقىرى تاموژنا بېجى قويۇش ئېھتىماللىقى گېرمانىيەنىڭ ئىقتىسادىي مۇقىملىقىغا مۇھىم تەھدىت پەيدا قىلماقتا.

گېرمانىيە نەچچە ئون يىلدىن بۇيان ئامېرىكاغا مۇھىم سودا شېرىكى سۈپىتىدە زور دەرىجىدە بېقىنىپ كەلگەن بولۇپ، بۇ بېقىنىش ياۋروپانىڭ ئەڭ چوڭ ئىقتىسادىدىكى ئاجىزلىقلارنى بارغانسېرى ئاشكارىلىماقتا.

ئامېرىكا گېرمانىيە ماللىرىنىڭ ئەڭ چوڭ ئىمپورت قىلغۇچىسى بولۇش ھالىتىنى ساقلاپ قالماقتا. 2023-يىلى گېرمانىيە ئامېرىكاغا جەمئىي ئېكسپورتىنىڭ %10 گە يېقىنىنى، تېخىمۇ ئېنىق قىلىپ ئېيتقاندا، 157 مىليارد 900 مىليون ياۋرو قىممىتىدە مال ئېكسپورت قىلدى. بۇ ئەھۋال ئامېرىكانى بولۇپمۇ گېرمانىيەنىڭ ئاپتوموبىل ۋە سانائەت ساھەلىرى ئۈچۈن ۋاز كېچىلمەس بازارغا ئايلاندۇرۇپ قويدى.

ھالبۇكى، ترامپ ئوتتۇرىغا قويغان زاپاس باج مىقدارلىرى — كانادا ۋە مېكسىكادىن كىرگۈزۈلىدىغان ماللارغا 25 پىرسەنت، ياۋروپا مەھسۇلاتلىرىغا 10 پىرسەنت ۋە خىتاي ماللىرىغا 60 پىرسەنتكىچە — گېرمانىيەنىڭ بۇ ھالقىلىق بازاردىكى ئورنىنى ئېغىر دەرىجىدە ئاجىزلاشتۇرۇشى مۇمكىن.

ترامپ تەھدىتلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرسا، گېرمانىيەنىڭ ئامېرىكاغا قىلىدىغان ئېكسپورتى 15 پىرسەنتكىچە تۆۋەنلەپ كېتىشى مۇمكىن.

گېرمانىيە ئىقتىسادىنىڭ ئومۇرتقىسى بولغان ئاپتوموبىل ۋە سانائەت ساھەلىرى ئەڭ كۆپ تەسىرگە ئۇچرايدىغان ساھەلەر بولىدۇ. ئىقتىسادىي مۇۋەپپەقىيىتىنىڭ ھالقىلىق تۈۋرۈكى بولغان گېرمانىيەنىڭ ئاپتوموبىل سانائىتى ئامېرىكادىكى بازار ئۈلۈشىنى قايتۇرۇۋېلىشتا قىينىلىشى مۇمكىن.

ئىقتىسادشۇناسلار بۇ سودا قورۇقچىلىقى تەدبىرلىرىنىڭ يالغۇز گېرمانىيەنىلا ئەمەس، ياۋروپانى بىر پۈتۈن ھالدا ئىقتىسادىي تۇرغۇنلۇققا ئىتتىرىپ قويۇشى مۇمكىنلىكى ھەققىدە ئاگاھلاندۇرماقتا.

كىيېل دۇنيا ئىقتىسادى ئىنستىتۇتى مۇدىرى مورىتز شۇلارىك بۇ خىل زاپاس باجلارنىڭ گېرمانىيە ئىقتىسادىغا كۆرسەتكۈسى يوشۇرۇن ۋەيران قىلغۇچ تەسىرلىرى توغرىسىدا ئاگاھلاندۇردى.

بۇ جەرياندا فېدېرال ئىقتىساد مىنىستىرى روبېرت خابېك، دىيالوگ چاقىرىقى قىلىپ، بۇ خىل قەدەملەرگە ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ بىرلىشىپ ئىنكاس قايتۇرۇشى كېرەكلىكىنى بىلدۈردى.

ئەڭ ئېغىر ئەندىشە ترامپنىڭ خىتاي ماللىرىغا 60 پىرسەنتكىچە قوشۇمچە باج قويۇش تەھدىتىنى ئارقا كۆرۈنۈش قىلىدۇ. بۇ ئەھۋال يالغۇز خىتايغىلا تەسىر كۆرسىتىپلا قالماي، يەنە دۇنياۋى تەمىنلەش زەنجىرلىرىنى بۇزۇپ، ياۋروپا ۋە گېرمانىيەگىمۇ تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۇ چەكلىمىلەر ئىشلەپچىقىرىش چىقىملىرىنى ئۆستۈرۈپ، گېرمانىيەنىڭ خەلقئارا سودىدىكى ئورنىنى ئاجىزلاشتۇرۇشى مۇمكىن.

ترامپنىڭ قورۇقچى سىياسەتلىرى رېئاللىققا ئايلانسا، گېرمانىيەنىڭ ئەڭ مۇھىم سودا شېرىكىلىكى مۇناسىۋىتىگە زور دەرىجىدە زىيان يەتكۈزۈپ، دۆلەتنى ئىقتىسادىي چېكىنىشكە ئىتتىرىپ قويۇشى مۇمكىن.

ئىقتىسادىي بېسىملارنىڭ كۈچىيىشى

 ئىچكى سەپتە گېرمانىيە قوشۇمچە ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقلارغا دۇچ كەلمەكتە. پۇل پاخاللىقى ئۆرلەشنى داۋاملاشتۇرماقتا ۋە چوڭ شىركەتلەرنىڭ كوللېكتىپ خىزمەتتىن بوشىتىشلىرى ئىقتىسادنى تېخىمۇ تۇراقسىزلاشتۇرماقتا.

2024-يىلى نويابىرغىچە مال ۋە مۇلازىمەت باھالىرى ئالدىنقى يىلغا سېلىشتۇرغاندا ئىككى پىرسەنتتىن ئارتۇق ئۆسۈپ، ئىستېمالچىلارنىڭ سېتىۋېلىش كۈچىنى ئاجىزلاشتۇردى ۋە ئىقتىسادىي ئۆرلەش سۈرئىتىنى ئاستىلاتتى.

بۇ جەرياندا گېرمانىيەنىڭ ئالدىنقى قاتاردىكى شىركەتلىرى كىشىنى ئەندىكتۈرىدىغان دەرىجىدە ئىش-خىزمەتچى قىسقارتىش پىلانلىرىنى ئېلان قىلماقتا.

Volkswagen شىركىتى ئۈچ زاۋۇتىنى تاقاپ مىڭلارچە خىزمەتچىسىنى ئىشتىن بوشىتىشنى پىلانلىماقتا. پولات سانائىتى گىگانتى Thyssenkrupp  2030-يىلغىچە تەخمىنەن 11000 خىزمەتچىنى قىسقارتىشنى نىشان قىلماقتا. . Deutsche Bahn  2024-يىلنىڭ بىرىنچى يېرىمىدا 1 مىليارد 200 مىليون ياۋرو زىيان تارتقانلىقىنى ۋە 2029-يىلغىچە تەخمىنەن 30000 ئىشچىنى ئىشتىن بوشىتىشنى پىلانلاۋاتقانلىقىنى بىلدۈردى.

Bosch 5500 زاپاس خىزمەتچىنى قىسقارتىدىغانلىقىنى ئېلان قىلدى. ئومۇمەن بۇ ئىشتىن بوشىتىشلار 120000 دىن ئادەمنى ئىشسىزلار سېپىگە قوشۇپ، گېرمانىيەنىڭ ئىقتىسادىي رىقابەت كۈچىنى تېخىمۇ ئاجىزلاشتۇرۇپ، مۇقىمسىزلىقنى تېخىمۇ كۈچەيتىدۇ.

گېرمانىيە يەنە دېموگرافىك قىيىنچىلىققا دۇچ كەلمەكتە: نوپۇسنىڭ قېرىشى ئېغىر دەرىجىدە تالانتلىق ئەمگەك كۈچى قىسلىقىغا سەۋەب بولماقتا. ئىقتىسادىي ئۆسۈشنى داۋاملاشتۇرۇش ۋە ئىجتىمائىي كاپالەت تۈزۈملىرىنى مۇقىملاشتۇرۇش ئۈچۈن گېرمانىيە بارغانسېرى تېخىمۇ كۆپ چەت ئەللىك ئىشچىلارغا تايىنىشقا مەجبۇر بولماقتا.

ئەمما خەلقئارالىق تالانتلىقلارنى جەلپ قىلىش ۋە ساقلاپ قېلىش، گېرمانىيەنى تالانتلىق كەسپىي خادىملارنىڭ دۇنياۋى مەنزىلىگە ئايلاندۇرۇش رىقابىتىدە ئۈزۈپ چىقىشنى كاپالەتكە ئىگە قىلىش يولىدىكى قۇرۇلمىلىق توسالغۇلارنى ھەل قىلىشنى تەلەپ قىلماقتا.

بۇنىڭغا ئېرىشىش ئۈچۈن گېرمانىيە چەت ئەللىك ئىشچىلارنى جەلپ قىلىدىغان ۋە ئۇيۇشتۇرىدىغان ئومۇميۈزلۈك سىياسەتلەرنى يولغا قويۇشى كېرەك.

ئىرقچىلىق ۋە چەت ئەللىكلەرگە ئۆچمەنلىك قىلىش دۆلەتنىڭ خەلقئارالىق ئوبرازىغا داغ چۈشۈرمەكتە ۋە چەت ئەللىك تالانتلىقلارنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك ئۇيۇشۇشىغا توسالغۇ بولماقتا.

كەمسىتىشكە قارشى تۇرۇش ۋە ئىجتىمائىي ئۇيۇشۇشنى كۈچەيتىش، گېرمانىيەنىڭ ئىقتىسادىي ۋە ئىجتىمائىي مۇقىملىقى ئۈچۈن شەرت.

تېز ئۇيۇشۇش جەريانلىرى چەت ئەللىك ئىشچىلارنىڭ ئىقتىسادقا ۋە مائارىپ سىستېمىلىرىغا تېخىمۇ ئۈنۈملۈك تۆھپە قوشۇشىغا ياردەم قىلىدۇ.

رەقەملەشتۈرۈش ۋە يېڭىلىق يارىتىش ئەمگەك كۈچى بازىرىنى جانلاندۇرۇشتا تېخىمۇ مۇھىم رول ئوينىشى كېرەك. بولۇپمۇ سانائەت ۋە مۇلازىمەت ساھەلىرىدىكى ئىلغار تېخنولوگىيەلىك ئىلگىرىلەشلەر، ھەم يەرلىك ھەم چەت ئەللىك ئىشچىلار ئۈچۈن پۇرسەتلەرنى يارىتىپ بېرىدۇ.

تېخنىكا جەھەتتە كەلگۈسىگە يۈزلەنگەن ئەمگەك كۈچى بازىرى گېرمانىيەنىڭ دۇنياۋى رىقابەت كۈچىنى كۈچەيتىدۇ ۋە ئۇنى دۇنيا مىقياسىدىكى تالانتلىق كەسپىي خادىملارنىڭ تېخىمۇ جەلپكار مەنزىلىگە ئايلاندۇرىدۇ.

يەنە بىر مۇھىم قەدەم بىيۇروكراتىك توسالغۇلارنى ئازايتىش. ئۇزۇن ۋە مۇرەككەپ خىزمەت رۇخسىتى جەريانلىرى، كۆپىنچە باشقا دۆلەتلەردە ئىشلەشنى تاللايدىغان نۇرغۇن يۇقىرى ماھارەتلىك كىشىلەرنى يالتايتىپ قويماقتا.

بۇ رەسمىيەتلەرنى ئاسانلاشتۇرۇش گېرمانىيەنىڭ دۇنياۋى ئەمگەك كۈچى بازىرىدىكى ئورنىنى ياخشىلايدۇ ۋە تېخىمۇ رىقابەتچان ھالغا كەلتۈرىدۇ.

 سودا بېقىندىلىقى ھەققىدە قايتا ئويلىنىش

 خىتاي يېقىنقى يىللاردا تاشقى زەربىلەرگە قارشى ئىقتىسادىنى كۈچەيتىش ئۈچۈن دىققەتكە سازاۋەر قەدەملەرنى تاشلىدى.

2000-يىلى خىتاينىڭ سودىسىنىڭ تەخمىنەن 48 پىرسەنتى يەتتە دۆلەت گۇرۇھى دۆلەتلىرى بىلەن قىلىنغان بولسا، 2024-يىلى بۇ نىسبەت 30 پىرسەنتكە چۈشتى.

ئوخشاشلا، ئامېرىكا بىلەن بولغان سودىسىمۇ كۆرۈنەرلىك تۆۋەنلەشنى باشتىن كەچۈردى. خىتاي 2022-يىلى ئامېرىكاغا 536 مىليارد دوللارلىق مال ئېكسپورت قىلغان بولسا، بۇ رەقەم 2023-يىلى 20 پىرسەنت تۆۋەنلىدى.

بۇ يوقىتىشلارنى تولۇقلاش ئۈچۈن خىتاي دىققىتىنى تەرەققىي قىلىۋاتقان بازارلار بىلەن سودا كېلىشىملىرىنى تۈزۈش ۋە ئاساسىي قۇرۇلمىلارغا مەبلەغ سېلىشقا مەركەزلەشتۈردى.

بۇ ئىستراتېگىيەلىك خىلمۇخىللاشتۇرۇش گېرمانىيە ئۈچۈن قىممەتلىك ساۋاق مودېلى بولالايدۇ.

دۆلەتنىڭ سودىدا ئامېرىكا بىلەن خىتايغا ئېغىر دەرىجىدە بېقىنىپ قېلىشى ئۇنى مۇھىم ئىقتىسادىي خەتەرلەرگە دۇچار قىلماقتا.

ئافرىقا، جەنۇبىي شەرقىي جەنۇبىي ئاسىيا ۋە جەنۇبىي ئامېرىكادىكى تەرەققىي قىلىۋاتقان بازارلار بىلەن تېخىمۇ كۈچلۈك ئالاقىلەرنى ئورنىتىش ئارقىلىق گېرمانىيە ئىقتىسادىي ئاجىزلىقلىرىنى ئازايتالايدۇ.

ئەمما بۇنداق بىر ئۆزگىرىش، زامانىۋى ۋە چىداملىق ئىقتىسادىي رامكا يارىتىش ئۈچۈن رەقەملەشتۈرۈش ۋە سىجىل ئېنېرگىيەنى زور دەرىجىدە مەبلەغ سېلىش بىلەن قوللاپ-قۇۋۋەتلىنىشى كېرەك.

گېرمانىيە خىتاينىڭ تۇتقان يولىدىن ئىلھام ئېلىپ، دۇنياۋى سودا سەھنىسىدىكى ئۆز ئورنىنى كۈچەيتەلەيدۇ ۋە ئىقتىسادىي كەلگۈسىنى تېخىمۇ ياخشى كاپالەتكە ئىگە قىلالايدۇ.

 گېرمانىيە-تۈركىيە ھەمكارلىقىنىڭ پوتېنسىيالى

 گېرمانىيەنىڭ ئىقتىسادىنى خىلمۇخىللاشتۇرۇش ئىزدىنىشى تۈركىيە بىلەن بولغان بۇ جەھەتتىكى ئالاقىلىرىنى كۈچەيتىش ئارقىلىق زور پايدا يارىتالىشى مۇمكىن.

ئىستراتېگىيەلىك جۇغراپىيەلىك ئورنى، ئاكتىپ ئەمگەك كۈچى ۋە تېز تەرەققىي قىلىۋاتقان سانائەت ئاساسىي قۇرۇلمىسى بىلەن تۈركىيە، گېرمانىيەنىڭ ئىقتىسادىي نىشانلىرى ئۈچۈن ئۈمىد بەخش قىلىدىغان بىر شېرىك ھېسابلىنىدۇ.

بولۇپمۇ ئاپتوموبىل، تېخنىكا ۋە ئېنېرگىيە ساھەلىرىدىكى تۈركىيە سانائەتلىرى گېرمانىيەنىڭ ئېھتىياجلىرى بىلەن ياخشى ماسلىشالايدۇ ۋە تەمىنلەش زەنجىرلىرىنى ئۈنۈملۈك تولۇقلىيالايدۇ.

بۇنىڭدىن باشقا، تۈركىيە بىلەن ياۋروپا ئىتتىپاقى ئارىسىدىكى تاموژنا ئىتتىپاقى گېرمانىيەنى مۇھىم چىقىم ئازايتىشلىرى ۋە لوگىستىكىلىق ئۈنۈملەر بىلەن تەمىنلەپ، ھەمكارلىق يوشۇرۇن كۈچىنى تېخىمۇ ئاشۇرماقتا.

تۈركىيەنىڭ كۈچلۈك ئىقتىسادىي گۈللىنىش يولى گېرمانىيەنىڭ سودا تورىغا تۆھپە قوشىدىغان مۇھىم پۇرسەتلەرگە ئىگە.

كۈچەيتىلگەن گېرمانىيە-تۈركىيە ھەمكارلىقى يالغۇز گېرمانىيەنىڭ دۇنياۋى بازارلاردىكى رىقابەت كۈچىنى ئاشۇرۇپلا قالماي، يەنە ئىقتىسادىي خەتەرلەرنى ئازايتىش ئۈچۈن ھالقىلىق خىلمۇخىللاشتۇرۇش بىلەنمۇ تەمىنلەيدۇ.

ئىقتىسادىي ساھەنىڭ سىرتىدا، بۇ شېرىكلىك تېخىمۇ مۇستەھكەم ۋە ئىستراتېگىيەلىك ئىككى تەرەپلىك مۇناسىۋەتنىڭ يولىنى ئېچىپ، تېخىمۇ يېقىن سىياسىي ئالاقە ئورنىتىش يوشۇرۇن كۈچىگىمۇ ئىگە.

ھالقىلىق بىر دوقمۇشتا تۇرۇۋاتقان گېرمانىيەنى ئىقتىسادىي قىيىنچىلىقلىرى ئۈستىدە باش قاتۇرۇش ھەمدە دۇنياۋى سودىنىڭ ئۆزگىرىۋاتقان دىنامىكىلىرى بىلەن ماسلىشىش ئۈچۈن جىددىي ئىستراتېگىيەلىك ئۆزگىرىشلەرنى ئېلىپ بېرىش جەريانىدا كۈتۈپ تۇرماقتا.