در دنیایی که به سمت منابع انرژی پاک و پایدار در حال گذار است، تقاضا برای خودروهای الکتریکی و سایر دستگاه‌های الکترونیکی به طور چشمگیری افزایش‌یافته است. این امر، لیتیوم را به‌عنوان ماده‌ای حیاتی در باتری‌های این وسایل، به یک کالای استراتژیک در صحنه بین‌المللی تبدیل کرده است.
افغانستان، کشوری که به لحاظ تاریخی با فقر و جنگ دست‌وپنجه نرم می‌کرده، در حال حاضر در آستانه دگرگونی بزرگی به لطف داشتن منابع عظیم سبک‌ترین فلز جهان، قرار دارد. در این پژوهش به اهمیت لیتیوم در این کشور، رقابت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری بر سر آن، مزایای بالقوه استخراج آن و چالش‌های پیش روی آن پرداخته‌ایم.
ارزش و اهمیت ذخایر دست‌نخورده لیتیوم در افغانستان
لیتیوم، فلزی ارزشمند و نادر، نقشی کلیدی در دنیای مدرن ایفا می‌کند. تقاضا برای این فلز سبک، به‌ویژه در صنعت الکترونیک و تولید باتری در کشورهای پیشرفته، به طور پیوسته در حال افزایش است. درحالی‌که ذخایر لیتیوم در سراسر جهان محدود است، بخش قابل‌توجهی از آن در آمریکای جنوبی متمرکز شده است. به‌طوری که شیلی، پرو، بولیوی و آرژانتین به طور مشترک هفتاد درصد از منابع لیتیوم جهان را در اختیار دارند. بولیوی با دارابودن بزرگ‌ترین معادن لیتیوم، پیشرو در این قاره محسوب می‌شود.
علاوه بر این، چین، عربستان سعودی و ایالات متحده نیز ذخایر قابل‌توجهی از این فلز را دارا هستند. اهمیت لیتیوم در دنیای امروز، کشورهای مختلف را بر آن داشته تا به دنبال اکتشاف و استخراج این فلز گران‌بها باشند.
اخیراً ذخایر عظیم لیتیوم افغانستان که باعث شده است به آن لقب «عربستان دوم لیتیوم» داده شود، این کشور را به نقطه کانونی رقابت‌های جهانی برای دستیابی به منابع حیاتی برای صنعت نوظهور وسایل نقلیه برقی تبدیل کرده است. عربستان لیتیوم به این معنی که همان‌طور که عربستان سعودی با ذخایر عظیم نفت خام خود نقشی حیاتی در تأمین انرژی جهان ایفا می‌کند، افغانستان نیز پتانسیل تبدیل‌شدن به قطب جهانی لیتیوم را دارد. باتوجه‌به رشد روزافزون تقاضا برای لیتیوم در دنیای مدرن، نقش افغانستان در تأمین این فلز استراتژیک می‌تواند به همان اندازه اهمیت عربستان در بازار نفت باشد.
طبق گزارش‌ها، حدود ۱۰۰,۰۰۰ تن کربنات لیتیوم در بازارهای جهانی معامله می‌شود. کشورهای شیلی، آرژانتین، بلژیک، آلمان، چین و ایالات متحده ۹۸.۳ درصد از این صادرات را تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر، کشورهای واردکننده شامل کره جنوبی، ژاپن، ایالات متحده، چین، بلژیک، آلمان، اسپانیا، ترکیه، روسیه، تایلند، فرانسه، هند و ایتالیا هستند که ۸۶.۳ درصد از این تجارت را تشکیل می‌دهند.
ارزش‌افزوده این بخش تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. استرالیا، شیلی و آرژانتین سه بازیگر اصلی در مراحل اولیه زنجیره فراوری مواد معدنی هستند، درحالی‌که چین بازیگر غالب از مراحل میانی تا نهایی زنجیره ارزش است. ژاپن، کره جنوبی و ایالات متحده نیز در مرحله نهایی این زنجیره ارزش مشارکت دارند.
بررسی‌های زمین‌شناسی نشان می‌دهد که افغانستان دارای ذخایر دست‌نخورده لیتیوم در پهنه‌ای به طول ۸۵۰ تا ۹۰۰ کیلومتر و عرض ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتر در هرات تا نورستان است. این ذخایر که برایش عمری حدود هفتادسال تخمین زده می‌شود، پتانسیل تبدیل افغانستان به یکی از بزرگ‌ترین مراکز لیتیوم در جهان را دارند.
ذخایر عظیم لیتیوم در نمکزارهای افغانستان، چشم‌اندازهای جدیدی را برای این کشور رقم می‌زند. استخراج این منابع می‌تواند افغانستان را به یکی از صادرکنندگان عمده لیتیوم در جهان تبدیل کند و نقشی کلیدی در بازارهای جهانی این فلز ارزشمند ایفا نماید.
همان‌طور که مجله نیوزویک پیش‌بینی کرده، لیتیوم در آینده‌ای نه‌چندان دور، نقشی حیاتی در دنیای مدرن ایفا خواهد کرد. شباهت این فلز به "نفت آینده" بی‌دلیل نیست، چرا که لیتیوم در ساخت باتری‌های لیتیوم یونی کاربرد دارد که قلب تپنده خودروهای برقی، لپ‌تاپ‌ها، تلفن‌های هوشمند و بسیاری از دستگاه‌های الکترونیکی امروزی هستند.
استخراج لیتیوم در افغانستان می‌تواند مزایای اقتصادی فراوانی برای این کشور به ارمغان آورد. از جمله این مزایا می‌توان به ایجاد اشتغال، رشد اقتصادی و کاهش وابستگی به واردات اشاره کرد.
بااین‌حال، چالش‌هایی نیز بر سر راه استخراج لیتیوم در افغانستان وجود دارد. نبود زیرساخت‌های مناسب، عدم ثبات سیاسی و ملاحظات زیست‌محیطی از جمله این چالش‌ها هستند.
با وجود این چالش‌ها، پتانسیل موجود در معادن لیتیوم افغانستان انکارناپذیر است. سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند تحولات مثبتی را در آینده این کشور رقم بزند.
ذخایر لیتیوم افغانستان، نقطه کانونی رقابت‌های جهانی
درحالی‌که چین با تسلط بر ۵۶.۳ درصد بازار جهانی این وسایل الکترونیکی پیشتاز است، افغانستان به‌عنوان گمشده‌ای کلیدی در معادله این جابه‌جایی به سمت انرژی پاک ظاهر شده است.
اما کشف این گنج نهفته در کوه‌ها و نمکسارهای افغانستان، بازیگران ژئوپلیتیک را به تکاپو انداخته است. پس از خروج آمریکا از منطقه، چین با شتاب تمام، فرصت را برای بهره‌برداری اقتصادی از این معادن، در میان تحریم‌های غرب علیه طالبان، غنیمت شمرده است. بیش از ۲۰ شرکت چینی در حال حاضر در افغانستان فعال هستند و بیش از ۱۰۰ شرکت چینی در وزارت معادن برای فعالیت در افغانستان ثبت‌نام کرده‌اند.
اهمیت استراتژیک لیتیوم، افغانستان را به میدان نبردی برای مانورهای اقتصادی و سیاسی تبدیل کرده است. پیوند طالبان با چین، بر پیچیدگی این رقابت‌ها و نقش حیاتی منابع لیتیوم در ثبات و امنیت منطقه‌ای مهر تأیید می‌زند.
گزارش‌هایی از رفت‌وآمدهای مکرر تجار و مقامات دولتی چین به افغانستان در سالی که گذشت، حکایت از تلاش آنها برای تضمین دسترسی به لیتیوم این کشور دارد. این جاه‌طلبی‌ها، به قاچاق لیتیوم توسط چینی‌ها نیز دامن زده است.
گزارش بازرس ویژه آمریکا در امور بازسازی افغانستان (سیگار) تصویری هولناک از تاراج معادن این کشور را به نمایش می‌گذارد. طی دو دهه گذشته، استخراج غیرقانونی در بیش از ۲۰۰۰ مکان در افغانستان رخ داده و سالانه سیصد میلیون دلار به جیب قاچاقچیان سرازیر شده است.
اگرچه با روی کار آمدن طالبان و تلاش چین برای دستیابی کامل به منابع لیتیوم، شواهد حاکی از کاهش قاچاق در حال حاضر است، اما رد پای چینی‌ها در این تاراج همچنان به چشم می‌خورد. قاچاقچیان محلی، سنگ‌های لیتیوم را به چین می‌فرستند تا عیار آن توسط آزمایشگاه‌ها تأیید شود و سپس معاملات نهایی و قاچاق صورت می‌گیرد.
در ژانویه ۲۰۲۳، دستگیری سه تبعه چینی و سه افغان به اتهام قاچاق لیتیوم، بار دیگر ابعاد این بحران را آشکار کرد. مقامات افغان از کشف و ضبط هزار تن سنگ لیتیوم در این عملیات خبر دادند.
موقعیت جغرافیایی افغانستان و مرز مشترک آن با چین (واخان) مسیر زمینی انتقال این منابع را برای چینی‌ها هموارتر می‌کند. اما تجربه نشان داده است چین کار عملی قراردادهای خود را به تعویق می‌اندازد تا مواد به‌دست‌آمده را به بالاترین ارزش به بازار عرضه کند و سود بیشتری به دست بیاورد.
رقابت بر سر لیتیوم افغانستان، صرفاً یک نبرد اقتصادی نیست، بلکه ابعاد ژئوپلیتیکی عمیقی دارد. بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی، افغانستان را به‌عنوان یک منبع لیتیوم، مهره‌ای کلیدی در معادله قدرت نوظهور در عصر وسایل نقلیه برقی می‌بینند.
تسلط بر منابع لیتیوم این کشور، نه‌تنها به معنای دسترسی به مواد اولیه‌ای حیاتی است، بلکه نفوذ سیاسی و قدرت را نیز در منطقه به ارمغان خواهد آورد.
در این میان، آینده افغانستان و ثبات و امنیت آن، به‌شدت به نحوه مدیریت این گنج عظیم و رقابت‌های پیرامون آن بستگی دارد. طالبان به‌عنوان حاکمان فعلی این کشور، نقشی کلیدی در تعیین سرنوشت این منابع و پیامدهای آن برای افغانستان و منطقه خواهند داشت.
علاوه بر چین، بازیگران دیگری مانند ایالات متحده، اتحادیه اروپا و هند نیز به دنبال دسترسی به لیتیوم افغانستان هستند. این رقابت‌ها می‌تواند تنش‌هایی را در منطقه ایجاد کند و همچنین چالش‌هایی را برای حاکمیت و ثبات افغانستان به همراه داشته باشد که باید دید طالبان چقدر می‌تواند از عهده این چالش‌ها برآید. در مارس ۲۰۲۳ ژاپن، آمریکا، چین، قطر و امارات متحده عربی از جمله کشورهای بودند که اعلام کردند علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در بخش استخراج معادن لیتیوم در نورستان هستند.
رقابت بین قدرت‌های بزرگ برای دسترسی به منابع لیتیوم افغانستان می‌تواند تنش‌ها و درگیری‌های منطقه‌ای را افزایش دهد. این موضوع می‌تواند ثبات و امنیت افغانستان را به خطر انداخته و به ناآرامی‌های بیشتر در منطقه منجر شود.
بااین‌حال حکومت کنونی یعنی طالبان، پروژه‌های چینی را به‌عنوان فرصتی برای کاهش بحران اقتصادی خود می‌بینند.
آينده لیتیوم در افغانستان
ذخایر عظیم لیتیوم افغانستان می‌تواند فرصت‌های اقتصادی زیادی را برای این کشور و همچنین بازیگران بین‌المللی، به‌خصوص چین، فراهم کند. بااین‌حال، استخراج و فراوری این ماده باید با درنظرگرفتن ملاحظات زیست‌محیطی، اجتماعی و امنیتی انجام شود تا از بروز چالش‌ها و پیامدهای منفی جلوگیری شود.
آینده معادن لیتیوم افغانستان نامعلوم است. این ذخایر می‌توانند فرصتی طلایی برای توسعه افغانستان باشند، اما خطرات و چالش‌های زیادی نیز وجود دارد. نحوه مدیریت طالبان از این منابع و نحوه تعامل آنها با بازیگران بین‌المللی، نقش کلیدی در تعیین سرنوشت افغانستان و جایگاه آن در معادله جهانی لیتیوم خواهد داشت.به همین دلیل پرسش‌های بی‌پاسخ در مورد آینده معادن لیتیوم افغانستان همچنان پابرجا هستند: تنها زمان پاسخ این پرسش‌ها را خواهد داد، اما آنچه مسلم است، معادن لیتیوم افغانستان می‌توانست و می‌تواند به جای مأمنی برای قاچاقچیان و برخی رقابت ها و تنش‌های نابجا به موتور محرکه توسعه این کشور تبدیل شوند. همکاری قانونی و درست با کشورهای دارای تخصص و تجربه در این زمینه، می‌تواند کلید گشودن دروازه‌های توسعه برای افغانستان و انتفاع طرفین از این ثروت عظیم باشد.
این نوشته توسط یکی از همکاران فریلنسر تی‌آرتی گلوبال فارسی به رشته تحریر درآمده است. نظرات بیان شده در این نوشته نظر نویسنده مطلب است و الزاما بازتاب رویکرد تی‌آرتی گلوبال فارسی نمی‌باشد.
