بیانیه «شوشا» که در ۱۵ ژوئن ۲۰۲۱ توسط رئیس‌جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان، و رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف، در شهر شوشا که طی «جنگ دوم قره‌باغ» از اشغال آزاد شده بود، امضا شد، نقطه عطف جدیدی در روابط ترکیه و آذربایجان محسوب می‌شود.

 این بیانیه که توسط مجالس هر دو کشور در ۳ فوریه ۲۰۲۲ تصویب و به اجرا درآمده است، نه‌تنها روابط بین دو کشور را به سطح اتحاد ارتقا داده است، بلکه نقشه راهی برای چگونگی پیشرفت روابط دوجانبه در آینده، فرصت‌های مهمی برای تأمین صلح، ثبات و رفاه منطقه‌ای و مدلی قابل‌اجرا برای توسعه همکاری‌ها در جهان ترک ارائه کرده است.

در این پژوهش، متن بیانیه شوشا به‌دقت ترجمه و بررسی شده و اطلاعات جامعی از مفاد آن ارائه می‌شود.

با مطالعه منابع مرتبط و متون موجود، تلاش شده است تا کلیات و اثرات احتمالی این توافق در آینده روشن شود و فرصت‌هایی که این توافق برای تأمین ثبات و صلح منطقه‌ای فراهم می‌کند، مشخص گردد. در پایان ترجمه کامل متن بیانیه ارائه شده است.

 روابط نزدیک‌بین جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان ریشه در اشتراکات عمیق تاریخی، فرهنگی و زبانی این دو کشور دارد. این روابط پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و اعلام استقلال مجدد آذربایجان در ۳۰ اوت ۱۹۹۱، وارد مرحله جدیدی شد. ترکیه اولین کشوری بود که استقلال آذربایجان را به رسمیت شناخت و از آن زمان تاکنون، دو کشور در زمینه‌های مختلف از جمله سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و امنیتی همکاری‌های گسترده‌ای انجام داده‌اند.

 بیانیه شوشا از نظر نمادین بودن پیروزی قاطع آذربایجان در جنگ دوم قره‌باغ و وضعیت جدید ایجاد شده با این پیروزی، از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین بیانیه شوشا، علی‌رغم اینکه سندی بین دو کشور مستقل است، به دلیل مفاد آن، حامل پیامی فراتر از روابط دوجانبه است. چرا که این سند نه‌تنها شامل مفادی در مورد روابط دوجانبه است، بلکه شامل مفادی است که می‌تواند بر منطقه قفقاز و جهان ترک نیز تأثیر بگذارد.

 کسب پیروزی قاطع آذربایجان در جنگ دوم قره‌باغ و آزادسازی بخش بزرگی از اراضی خود که به مدت ۳۰ سال در اشغال ارمنستان بود، با شادی و شور زیادی در آذربایجان و ترکیه همراه شد. وقتی در یکی از این دو کشور واقعه‌ای بااهمیت نمادین رخ می‌دهد، واکنش‌های مثبت در کشور دیگر به لطف اینکه آنها خود را یک ملت واحد می‌دانند، به یک سنت تبدیل شده است. پیروزی قره‌باغ این موضوع را به اوج خود رساند و سران دو کشور را نیز به‌سوی تصمیمات مهم سوق داد که بیانیه شوشا یکی از مهم‌ترین آنهاست.

 بیانیه شوشا نقطه عطفی در روابط بین دو کشور بود. با بررسی محتوای بیانیه این موضوع به‌وضوح دیده می‌شود که این توافق در سه سطح مختلف است: 

مقررات مربوط به روابط دوجانبه: در این سطح ضمن تعهد و تأکید به همکاری‌های دوجانبه، به توافق‌های پیشین نیز ارجاع داده می‌شود و تاکید می شود که توافق های پیشین به شکل قاطعانه‌ای ادامه خواهد داشت که این موضوع از جنبه سیاسی بسیار ارزشمند است. در این سطح دو کشور ماهیت روابط را از «شراکت استراتژیک» به «اتحاد کامل» رسانده است و در بیانیه زیرشاخه‌های مختلف از جمله نظامی، امنیتی، سیاسی، اقتصادی، انرژی، انسانی، فرهنگی و رسانه‌ای بیان شده‌اند که هرکدام جداگانه قابل‌بررسی است.

 مقررات مربوط به روابط منطقه‌ای: با نگاهی به مقررات بیانیه در سطح منطقه‌ای، به‌طورکلی، برنامه‌ریزی شده که امنیت منطقه‌ای، ثبات، صلح و رفاه از طریق تلاش‌های مشترک افزایش یابد و همکاری و هماهنگی در این زمینه انجام شود. در این چارچوب، تقویت ثبات و امنیت در منطقه قفقاز، احیای تمامی ارتباطات اقتصادی و حمل‌ونقل، عادی‌سازی روابط بین کشورهای منطقه و تحقق صلح بلندمدت مورد تأکید قرار گرفته است.

مقررات مربوط به جهان ترک: سومین سطح از بیانیه شوشا که مسئله تأثیرات آن بر جهان ترک است، نشان می‌دهد که طرفین توافق کرده‌اند فعالیت‌های متقابل خود را برای توسعه مستمر جهان ترک افزایش دهند و تلاش‌های خود را در این زمینه متحد کنند. اهمیت این سطح و مدل همکاری در این است که می‌تواند به‌عنوان یک الگوی عملی برای سایر کشورهای ترک جهان عمل کند که به شکل جامع دیگر سطوح از جمله موضوعات امنیت و ثبات منطقه‌ای را نیز به طور مستقیم رشد می‌دهد.

 همانطور که بررسی شد بیانیه شوشا به‌عنوان یک نقطه عطف در روابط دوجانبه بین ترکیه و آذربایجان، در ارتقای شراکت‌های استراتژیک و توسعه همکاری‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی بین دو کشور بسیار تأثیرگذار خواهد بود. در سطح منطقه، این بیانیه به تقویت امنیت و ثبات در منطقه قفقاز و عادی‌سازی روابط اقتصادی و حمل‌ونقل کمک شایانی خواهد کرد. به‌عنوان یک الگوی عملی برای کشورهای ترک جهان، بیانیه شوشا با تأکید بر ترویج صلح و ثبات منطقه‌ای، می‌تواند همکاری‌های بین‌المللی را در زمینه‌های امنیت، اقتصاد و فرهنگ تقویت کرده و به حل مسائل جهانی؛ مانند تروریسم و تغییرات اقلیمی کمک کند.

در زیر ترجمه کامل متن بیانیه شوشا آورده شده است:

جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان؛

با تأکید بر اهمیت تاریخی دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان، در شهر شوشا که مهد فرهنگ و تمدن کهن آذربایجان و جهان ترک به شمار می‌رود،

و با تأکید مجدد بر پایبندی خود به‌تمامی اسناد بین‌المللی امضا شده بین دو کشور دوست و برادر، از جمله معاهده قارص مورخ ۱۳ اکتبر ۱۹۲۱ در این زمینه،

با اتکا به «توافقنامه توسعه دوستی و همکاری چندجانبه بین جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان» مورخ ۹ فوریه ۱۹۹۴ و «پروتکل همکاری و کمک متقابل بین جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان» و همچنین «توافقنامه مشارکت استراتژیک و کمک متقابل بین جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان» مورخ ۱۶ اوت ۲۰۱۰،

با تأکید بر این که ارتقای روابط بین جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان به سطح جدید کیفی و اتحاد، به منافع و مصالح دو کشور و ملت‌های آنها خدمت می‌کند، و با الهام از پیوندهای دوستی و برادری بین دو کشور و ملت‌هایشان،

با درک عمیق از اهمیت هم‌افزایی و تلفیق امکانات و ظرفیت‌های دو کشور در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، دفاعی، فرهنگی، بشردوستانه، سلامت، آموزش، اجتماعی، جوانان و ورزش برای صیانت از منافع مشترک،

با تأکید بر اهمیت تداوم تلاش‌های مشترک برای حفظ صلح، ثبات و امنیت در سطح جهانی و منطقه‌ای، بر اساس اصول و هنجارهای حقوق بین‌الملل و مطابق با منشور ملل متحد،

با بیان لزوم هماهنگی متقابل فعالیت‌ها در موضوعات استراتژیک منطقه‌ای و بین‌المللی بر اساس منافع مشترک،

با پایبندی به اصول همبستگی و کمک متقابل در زمینه منافع ملی، از جمله استقلال، حاکمیت، تمامیت ارضی و احترام به مرزهای شناخته شده بین‌المللی جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان،

با هدف ارتقای مستمر همکاری‌های دوجانبه در راستای توسعه پایدار جهان ترک در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی،

با تأکید ویژه بر اینکه فرمایشات حکیمانه مصطفی کمال آتاتورک بنیان‌گذار جمهوری ترکیه مبنی بر اینکه «شادی و غم آذربایجان شادی و غم ماست» و حیدر علی‌اف رهبر ملی آذربایجان مبنی بر «ترکیه و آذربایجان یک ملت و دو دولت هستند» به‌عنوان ثروت ملی - معنوی مردم ما محسوب می‌شوند،

با مطالعه و بررسی کامل چشم‌اندازهای توسعه و تعمیق بیشتر روابط دوجانبه جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان بیان می‌دارد:

طرفین با ابراز رضایت از سطح روابط استراتژیک روبه‌توسعه بین دو کشور دوست و برادر، بر اهمیت ادامه گفتگوی سیاسی در همه سطوح و انجام سفرهای متقابل مقامات عالی‌رتبه تأکید می‌کنند.

طرفین با افتخار تمام اعلام می‌نمایند که آذربایجان با پیروزی در جنگ ۴۴ روزه وطن، سیاست تجاوزگرانهٔ ۳۰ سالهٔ ارمنستان را متوقف کرده، سرزمین‌های اشغالی خود را آزاد ساخته، و عدالت تاریخی و حقوق بین‌الملل را احیا نموده است.

جمهوری آذربایجان از حمایت معنوی - سیاسی جمهوری ترکیه در پایان‌دادن به ۳۰ سال تجاوز ارمنستان، آزادسازی سرزمین‌های اشغالی و تضمین تمامیت ارضی آذربایجان قدردانی می‌کند. طرفین تلاش‌های خود را برای تقویت ثبات و امنیت در منطقه قفقاز، احیای کامل روابط اقتصادی و حمل‌ونقل و همچنین عادی‌سازی روابط بین کشورهای منطقه و برقراری صلح پایدار ادامه خواهند داد. در این راستا، موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان موردتوجه قرار خواهد گرفت.

طرفین تأکید می‌کنند که مشارکت ترکیه در فعالیت‌های مرکز مشترک ترکیه - روسیه در اراضی آزاد شده از اشغال آذربایجان نقشی اساسی در برقراری صلح، ثبات و رفاه در منطقه ایفا می‌کند.

جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان بر اساس اصول استقلال، حاکمیت، تمامیت ارضی، احترام به مرزهای شناخته شده بین‌المللی و عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر، چارچوب‌های سیاسی و حقوقی برقراری روابط هم‌پیمانی را تعیین می‌کنند.

طرفین بر اهمیت هماهنگی در سیاست خارجی و برگزاری منظم مشارکت و مشورت‌های سیاسی دوجانبه تأکید می‌کنند و در این راستا، بر اهمیت فعالیت‌های انجام شده در چارچوب شورای‌عالی همکاری‌های استراتژیک بین جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان تأکید می‌نمایند.

طرفین سیاست خارجی مستقل را در راستای حفظ و تأمین منافع ملی خود دنبال می‌کنند. طرفین برای توسعه روابط بین‌المللی مبتنی بر صلح، دوستی و همسایگی صمیمی از طریق ثبات و رفاه در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین برای حل‌وفصل اختلافات و مسائل امنیتی و ثبات منطقه‌ای و جهانی تلاش مشترک می‌کنند.

طرفین در مورد مسائل بین‌المللی جاری که موردعلاقه متقابل است، با اتخاذ مواضع نزدیک یا همسو، همبستگی و حمایت متقابل را نشان خواهند داد و همکاری دوجانبه را عمیق‌تر خواهند کرد. همچنین، در چارچوب سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای از جمله سازمان ملل متحد، سازمان امنیت و همکاری اروپا، شورای اروپا، شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان و سازمان همکاری اسلامی، از یکدیگر حمایت متقابل خواهند کرد.

در صورت وقوع تهدید یا حمله از سوی یک دولت یا دولت‌های ثالث علیه استقلال، حاکمیت، تمامیت ارضی، مرزهای شناخته شده بین‌المللی یا امنیت هر یک از طرفین، طرفین به طور مشترک مشورت خواهند کرد و برای جلوگیری از این تهدید یا حمله، اقداماتی را در چارچوب اهداف و اصول منشور ملل متحد انجام خواهند داد. همچنین، در صورت لزوم، بر اساس منشور ملل متحد، به یکدیگر کمک خواهند کرد. دامنه و شکل این کمک از طریق مذاکرات فوری تعیین خواهد شد و برای رفع نیازهای دفاعی، تصمیم به اتخاذ تدابیر مشترک گرفته خواهد شد و هماهنگی لازم در فعالیت‌های واحدهای قدرت و فرماندهی نیروهای مسلح دو کشور ایجاد خواهد شد.

شورای امنیت طرفین به طور منظم جلسات مشترکی در مورد مسائل امنیت ملی برگزار خواهند کرد. در این جلسات، منافع ملی و همچنین مسائل امنیتی منطقه‌ای و بین‌المللی که بر منافع طرفین تأثیر می‌گذارد، موردبحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

طرفین بر ادامه تلاش‌های مشترک جهت بازسازی و نوسازی نیروهای مسلح دو کشور برادر مطابق با نیازهای عصر حاضر تأکید می‌کنند.

مقامات ذی‌ربط متعهد به پشتیبانی از اقدامات لازم جهت بازگشت به شرایط عادی زندگی در مناطق آزاد شده از اشغال ارمنستان، به‌ویژه پاک‌سازی مین‌ها، خواهند بود.

جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان در راستای تقویت توان دفاعی و امنیت نظامی خود، همکاری‌های گسترده‌ای را در زمینه‌های مختلف از جمله تبادل پرسنل، برگزاری آموزش‌ها و مانورهای مشترک، افزایش قابلیت همکاری نیروهای مسلح، همکاری در مدیریت تسلیحات و مهمات و فعالیت هماهنگ مؤسسات و سازمان‌های مجاز انجام خواهند داد. همچنین، دو کشور از برگزاری مانورهای نظامی مشترک با حضور ارتش سایر کشورهای دوست حمایت می‌کنند.

جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان، با هدف تقویت توان دفاعی و امنیت نظامی خود و در راستای تعهدات ملی و بین‌المللی، در زمینه‌های مختلف از جمله اشتراک‌گذاری فناوری در حوزه‌های دریایی، هوایی و فضایی، توسعه صنایع دفاعی، تبادل دانش فنی تولید، ایجاد زیرساخت‌های تولیدی جدید، همکاری در تحقیق و توسعه و بازاریابی و فروش محصولات دفاعی در بازارهای داخلی و بین‌المللی همکاری‌های گسترده‌ای انجام خواهند داد.

طرفین تأکید می‌کنند که همکاری‌های نظامی و سیاسی که بین دو کشور درحال‌توسعه است، صرفاً در راستای منافع آنها بوده و هیچ‌گونه تهدیدی برای کشور ثالث (سایر کشورها) به‌حساب نمی‌آید.

طرفین، اهمیت توسعه بیشتر همکاری در زمینه امنیت سایبری را مورد تأکید قرار داده و در این راستا، اقدام به انجام تحقیقات علمی مشترک، آموزش متخصصان، تشویق همکاری‌های فنی متقابل خواهند نمود.

طرفین در راستای تنوع‌بخشی به اقتصاد ملی و صادرات خود، همچنین ایجاد تولیدات مشترک در زمینه‌های آینده‌نگر، و توسعه فضای مناسب‌تر برای همکاری در زمینه سرمایه‌گذاری، تلاش‌های خود را معطوف خواهند کرد. در این راستا، جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان اقدامات لازم را برای ایجاد سازوکارهای لازم جهت تضمین گردش آزاد کالاها انجام خواهند داد.

طرفین بر نقش پیشرو و پیشگامانه جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان در تحقق کریدور گازی جنوب، به عنوان یک پروژه استراتژیک که به تقویت امنیت انرژی منطقه و اروپا کمک می‌کند و تنوع‌بخشی به منابع و مسیرهای گاز طبیعی را به ارمغان می‌آورد، تأکید می‌کنند. طرفین تلاش‌های خود را برای بهره‌برداری مؤثر و توسعه بیشتر کریدور گازی جنوب به‌صورت هماهنگ ادامه خواهند داد. طرفین همچنین باتوجه‌به تحولات در بخش جهانی انرژی، عزم خود را برای افزایش و تداوم تلاش‌ها جهت تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه برق، با هدف تضمین امنیت عرضه انرژی در منطقه، اعلام می‌دارند.

مقامات دو کشور در راستای ارتقای رقابت‌پذیری کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شرق - غرب/مرکزی که از خاک آنها عبور می‌کند، همکاری متقابل خود را تقویت خواهند نمود. جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در حوزه سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند، نسبت به توسعه هرچه بیشتر ظرفیت ترانزیت و حمل‌ونقل در بخش‌های ترکیه و آذربایجان این کریدور بین‌المللی اقدام خواهند کرد.

طرفین با تأکید بیان می‌دارند که احداث و گشایش کریدور اتصال بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان (کریدور زنگزور) و همچنین ادامه آن به‌عنوان خط‌آهن نخجوان - قارس، نقشی اساسی در تقویت و تعمیق روابط حمل‌ونقل و ارتباطات بین دو کشور ایفا خواهد کرد.

طرفین تأکید می‌کنند که سطح کنونی روابط میان جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان، نقشی ارزنده در راستای ارتقای صلح و ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی ایفا می‌کند و این روابط نه‌تنها منافع دو کشور را تأمین می‌نماید، بلکه با گسترش صلح و ثبات در منطقه، به نفع جامعه جهانی، به‌ویژه کشورهای منطقه خواهد بود.

طرفین تعهد می‌کنند که در راستای مقابله با تهدیدات و چالش‌های متعددی که ثبات و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی را به طور منفی تحت‌الشعاع قرار می‌دهند، به‌ویژه تروریسم در تمامی اشکال و مظاهر آن، مانند تأمین مالی تروریسم، همچنین تکثیر سلاح‌های کشتارجمعی، جرایم سازمان‌یافته، پول‌شویی، قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی، همکاری و تلاش‌های مشترک خود را گسترش و تعمیق بخشند.

جمهوری آذربایجان هرگونه اقدامی را که به حاکمیت، تمامیت ارضی، تعرض به مرزها، استقلال، ثبات و امنیت جمهوری ترکیه خدشه وارد کند، و همچنین تمامی اشکال و مظاهر تروریسم را به‌شدت محکوم می‌کند و از جمهوری ترکیه در مبارزه با تروریسم به قاطعیت حمایت کامل می‌کند.

طرفین در راستای توسعهٔ هرچه بیشتر همکاری میان دیاسپورا (جوامع آذربایجانی و ترکیه‌ای که در کشورهای مختلف جهان زندگی می‌کنند)، اتخاذ گام‌های مشترک در قبال مشکلات مشترک آنان و تداوم همبستگی و پشتیبانی متقابل، تلاش‌های خود را به طور مشترک به کار خواهند بست.

طرفین در راستای ترویج و اشاعه حقایق تاریخی مربوط به کشورهای خود و صیانت از منافع ملی خویش، نسبت به هماهنگی و حمایت متقابل از فعالیت‌های دیاسپورا در عرصه جهانی اقدام خواهند نمود.

طرفین ضمن تأکید بر اینکه طرح ادعاهای بی‌اساس، تحریف تاریخ و تلاش برای سیاسی‌کردن حقایق تاریخی از سوی ارمنستان به صلح و ثبات منطقه آسیب می‌رساند، در این راستا، اقدامات ترکیه را که اسناد مربوط به واقعه‌های سال ۱۹۱۵ را در اختیار عموم قرار داده، و از تلاش‌های این کشور برای گشودن آرشیوهای موجود در ارمنستان و سایر کشورها و انجام تحقیقات توسط مورخین در این زمینه پشتیبانی می‌کنند.

با استناد به تفاهم‌نامه در زمینه همکاری استراتژیک رسانه‌ای بین جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان که در تاریخ ۱۰ دسامبر ۲۰۲۰ امضا شد، طرفین ضمن درنظرگرفتن امکانات «پلتفرم رسانه‌ای ترکیه - آذربایجان»، همکاری بین نهادهای ذی‌ربط دو کشور در زمینه‌های اطلاع‌رسانی، ارتباطات و دیپلماسی اجتماعی را بیش‌ازپیش تقویت خواهند کرد. در این راستا، تبادل و رایزنی‌های مستمر در خصوص اطلاعات بین وزارتخانه‌های امور خارجه دو کشور انجام خواهد شد.

طرفین بر تقویت هرچه بیشتر همکاری‌های بین پارلمانی و تشویق فعالیت‌های متقابل در این زمینه تأکید می‌نمایند.

طرفین برای حمایت از ارزش‌های مشترک مردمان دو کشور، و تأمین حمایت اجتماعی لازم برای بیان مهم‌ترین جنبه‌های مشترک این ارزش‌ها، فعالیت‌های مشترکی در زمینه حفظ این میراث تاریخی و فرهنگی انجام خواهند داد.

طرفین بر ضرورت افزایش تلاش‌های ملی و بین‌المللی در راستای خدمت به اتحاد و رفاه جهان تُرک تأکید می‌نمایند.

طرفین در راستای معرفی و ترویج میراث‌فرهنگی تُرک در سطح بین‌المللی، همکاری‌های مشترک خود را تقویت خواهند نمود.

طرفین در راستای تقویت هرچه بیشتر همبستگی ترک (جهان ترک)، به فعالیت‌های انجام شده در چارچوب شورای همکاری کشورهای ترک، آکادمی تُرک، بنیاد فرهنگ و میراث تُرک، سازمان بین‌المللی فرهنگ تُرک (TÜRKSOY) و مجمع پارلمانی کشورهای ترک شتاب خواهند بخشید.

طرفین از انعقاد توافقنامه مربوط به سفر اتباع یک طرف با کارت شناسایی به قلمرو طرف دیگر ابراز خرسندی نموده و ضمن تأکید بر اهمیت فوق‌العاده این توافقنامه در راستای تقویت نزدیکی ملت‌ها و روابط بین‌فردی، در جهت تسهیل کسب حق اقامت اتباع یک طرف در قلمرو طرف دیگر بر مبنای اصل تقابل را تأکید می‌کنند.

طرفین با اتکا به حمایت‌های دولتی لازم، روابط نزدیک مبتنی بر ارزش‌های مشترک بین دو ملت را در زمینه‌های بشردوستانه، تأمین اجتماعی، علمی، آموزشی، بهداشتی، فرهنگی، جوانان و ورزش، بیش‌ازپیش توسعه و تعمیق خواهند بخشید. در راستای این هدف، فعالیت‌های مشترکی به طور مستمر توسط نهادهای ذی‌ربط دو کشور انجام خواهد شد.

این بیانیه در دو نسخه به زبان ترکی (آذربایجان و ترکیه) در تاریخ ۱۵ ژوئن ۲۰۲۱ در شهر شوشا امضا شده و هر دو متن از یک درجه اعتبار برخوردارند.

این نوشته توسط یکی از همکاران فریلنسر تی‌آرتی گلوبال فارسی به رشته تحریر درآمده است. نظرات بیان شده در این نوشته نظر نویسنده مطلب است و الزاما بازتاب رویکرد تی‌آرتی گلوبال فارسی نمی‌باشد.