پاکستان و روسیه با امضای توافقی متفاوت، مسیر جدیدی برای عبور از تحریم‌ها ایجاد کردند. براساس این توافق، دو کشور مبادله کالا بدون انتقال پول را انتخاب کرده‌اند. روسیه ۲۰ هزار تن نخود به پاکستان صادر خواهد کرد و در مقابل، ۲۰ هزار تن برنج از پاکستان دریافت می‌کند. این استراتژی نه تنها فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه الگویی برای کشورهای دیگر نیز خواهد بود.
هر دو کشور با شرایط اقتصادی منحصربه‌فردی مواجه هستند که مبادله کالا را به گزینه‌ای مناسب تبدیل کرده است. این استراتژی می‌تواند نقشه‌راهی برای تجارت آینده با کشورهای دیگر باشد. پاکستان، گرفتار در مشکلات مالی و روسیه تحت تحریم، توافق برای تبادل کالا امضا کرده‌اند که در آن نیازی به مبادله پول نیست.
طبق توافق‌نامه جدید، شرکت روسی «Astarta-Agrotrading» قرار است ۲۰ هزار تن نخود را با همین مقدار برنج از شرکت پاکستانی «Meskay & Femtee» مبادله کند. همچنین عدس از روسیه در مقابل پرتقال ماندارین و سیب‌زمینی پاکستانی مبادله خواهد شد.
«عبدالعلیم خان» وزیر خصوصی‌سازی پاکستان در نشست تجاری و سرمایه‌گذاری پاکستان و روسیه اعلام کرد: «پتانسیل زیادی برای افزایش تجارت بین دو کشور وجود دارد و امروز شروعی برای روابط جدید دوجانبه با روسیه است.»
باتوجه به افزایش نظارت جهانی و محدودیت‌ها در معاملات مالی روسیه در بحبوحه جنگ این کشور با اوکراین، تجارت کالا با پاکستان فرصتی برای دور زدن تحریم‌ها برای مسکو فراهم می‌کند.
این توافق همچنین به پاکستان در شرایطی که اقتصاد این کشور با بحران مواجه است، کمک می‌کند. اسلام‌آباد در تلاش است تا فشار زیادی بر ذخایر ارزی خود وارد نکند و مبادلات بدون پول با روسیه را راهی دوطرفه و سودمند برای ادامه روابط تجاری می‌بیند.
این توافق دارای مزایا و معایبی است و به عنوان نمونه‌ای برای سایر کشورهایی که با تحریم‌ها یا مشکلات جریان نقدی مشابه دست و پنجه نرم می‌کنند، عمل می‌کند.
فرصت‌ها
از سوی دیگر، این پیوند تجاری فرصت قابل‌توجهی برای ده‌ها شرکت پاکستانی ایجاد می‌کند که تمایل به تقویت روابط تجاری با روسیه دارند. پیش از امضای این توافق، حجم تجارت بین دو کشور بسیار کم بود و بخش‌های کلیدی صادرات پاکستان مانند نساجی، چرم، لجستیک و گردشگری، فاقد نقطه شروعی برای ایجاد ترتیبات تجاری مقاوم در برابر تحریم با مسکو بودند.
با این حال، قرارداد Astarta-Mekay فرصت جدیدی برای گسترش تجارت بدون نیاز به درگیر شدن در کانال‌های بانکی فرامرزی فراهم می‌کند. در نتیجه، شرکت‌های پاکستانی فعال در حوزه فناوری کشاورزی می‌توانند بدون نگرانی از نقض تحریم‌های غربی، محصولات خود را مبادله کنند.
رکود شدید اقتصادی محدودیت‌های قابل‌توجهی بر توانایی‌های درآمدزایی پاکستان ایجاد کرده و بر پرداخت‌های وارداتی آتی تأثیر منفی گذاشته است. این وضعیت ناشی از نوسانات سیاسی پایدار، افزایش تورم و افزایش نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی بوده است.
از آنجایی که اسلام‌آباد به دنبال افزایش سطح تجارت دوجانبه خود با روسیه تا ۴ میلیارد دلار در پنج سال آینده است، می‌تواند از محصولات کشاورزی برای پیوند دادن تعداد بیشتری از صادرکنندگان به اقتصاد روسیه استفاده کند؛ بدون اینکه فشار زیادی بر ذخایر ارزی خود وارد کند.
در سطح منطقه‌ای، این توافق می‌تواند منافع تجارت گسترده‌تری را برای هر دو کشور تقویت کند. قابل ذکر است که اسلام‌آباد در این زمینه تنها نیست. مسکو طرح‌های تجاری مشابهی در حوزه کشاورزی با شریک تجاری اصلی خود، چین، در اولویت قرار داده و تاکنون راهنمایی‌های قابل‌توجهی برای شرکت‌ها جهت انجام معاملات مبادله‌ای ارائه کرده است.
از آنجایی که پاکستان به دنبال تقویت قراردادهای تجاری مبادله‌ای خود با افغانستان و ایران است، تجربه این کشور با روسیه می‌تواند به عنوان الگویی برای تعامل با سایر بازارهای تحت تحریم باشد.
این موارد شامل راهکارهایی برای واردات نفت خام، گاز طبیعی، سبزیجات و ماشین‌آلات صنعتی از طریق گسترش چارچوب مبادله کالایی فعلی و اطمینان از مشارکت کافی نهادهای دولتی و خصوصی در فعالیت‌های تجاری آینده است.
محدودیت‌ها
با این حال، محدودیت‌هایی برای گسترش تجارت مبادله‌ای بین روسیه و پاکستان وجود دارد. به عنوان مثال، این توافق، تجارت را به محصولات کشاورزی محدود کرده است، درحالی که ایجاد ارزش افزوده در سایر بخش‌ها می‌تواند بسیار بیشتر باشد.
بخش انرژی را در نظر بگیرید؛ پاکستان نمی‌تواند قرارداد مبادله کالا را به اقلامی همچون گاز طبیعی مایع روسیه (LNG) محدود کند. تولیدکنندگان داخلی اسلام‌آباد با چالش بحران انرژی و کمبود محصولات صادراتی که بتواند خواسته‌های روسیه را برآورده کند، دست و پنجه نرم می‌کنند.
دوم، تا زمانی که پاکستان به منابع لجستیکی و بخش غذایی روسیه وابسته باشد، احتمال اینکه تجارت مبادله‌ای برای هر دو طرف سودمند باشد، اندک است.
تجربیات سال 2023 محدودیت‌های بالقوه در مسیر تجارت مبادله‌ای را روشن کرده است. با اینکه چارچوب تجارت با کشورهای ایران، افغانستان و روسیه تا حدی انعطاف‌پذیر بوده، رویکرد مبادله‌ای مبتنی بر واردات همچنان با چالش‌هایی برای جلب توجه شرکت‌های روسی مواجه است. اکنون این سؤال وجود دارد که تا چه میزان توافق جدید در زمینه کشاورزی می‌تواند آینده صادرات پاکستان را بهبود بخشد.
وقتی به معامله مبادله‌ای تاریخی پاکستان با روسیه نگاه می‌کنیم، فرصت‌ها از هزینه‌ها بیشتر به نظر می‌رسند. با این حال، اولویت سیاست باید بر افزایش ارزش صادرات متمرکز باشد.
بیش از 60 شرکت پاکستانی در حال تلاش برای تعمیق تجارت مبادله‌ای با روسیه هستند، اما ارزش صادرات 500 میلیون دلاری آن‌ها هنوز از رقابت باز مانده است.
به عنوان نمونه، هند با سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، تولید و کودهای شیمیایی پتانسیل افزایش تجارت خود با روسیه تا 300 میلیارد دلار را دارد. این موضوع نشان‌دهنده فرصت نادری برای پاکستان است تا بتواند در بخش کشاورزی و مواد غذایی سرمایه‌گذاری کرده و شرکت‌های بیشتری را به عرصه مبادلات تجاری بکشاند.
همکاری روسیه در زمینه کشاورزی و فناوری می‌تواند فرصت‌های جدیدی را ایجاد کند. پاکستان می‌تواند از حمایت روسیه در زمینه کشاورزی مکانیزه و انتقال فناوری هوشمند برای افزایش تولید محصولات کشاورزی بهره ببرد. این اقدام نه تنها می‌تواند تأثیر مثبتی بر صادرات کوتاه‌مدت داشته باشد، بلکه سبد محصولات کشاورزی مبادله‌ای را نیز گسترش خواهد داد.
در نهایت، هرچند ممکن است تأثیر توافق مبادله‌ای در گسترش تجارت محدود باشد، اما این توافق می‌تواند به عنوان الگویی برای تبادل کالا با کشورهای تحریم‌شده، از جمله ایران و افغانستان، عمل کند.
فرصت‌های این توافق در بلندمدت بیشتر از هزینه‌های آن است؛ با برنامه‌ریزی مناسب و تمرکز بر افزایش صادرات و بهره‌گیری از فناوری‌های کشاورزی، پاکستان می‌تواند از این فرصت به بهترین نحو ممکن استفاده کند.
