در ماه‌های اخیر، شاهد تحولات مهمی در روابط ترکیه و عراق بوده‌ایم که نویدبخش دوره‌ای جدید از همکاری و ثبات در منطقه است. سفرهای متقابل مقامات بلندپایه، امضای توافقنامه‌های جدید و تعهد به همکاری در زمینه‌های مختلف، نشان‌دهنده عزم دو کشور برای کنارگذاشتن اختلافات و رقابت‌های زیان‌بار و گزند آور گذشته و ساختن آینده‌ای روشن‌تر است.
یکی از مهم‌ترین پیامدهای این روابط جدید، کابوسی است که برای گروه تروریستی پ.ک.ک به وجود آمده است. ترکیه مدت‌هاست که علیه فعالیت‌های این گروه در شمال عراق مبارزه می‌کند و همکاری جدید با عراق، ابزارهای مؤثرتری را برای مقابله با آنها به دست این کشور خواهد داد. تعهد عراق به مقابله با پ.ک.ک، پناهگاه‌های این گروه را از بین خواهد برد و به آنها ضربه مهلکی خواهد زد.
زمینه‌ی تاریخی روابط دو کشور و مبارزه با تروریسم
روابط سیاسی ترکیه با این همسایه مهمش از طریق «معاهده حسن هم‌جواری و مرزها - آنکارا» که در ۵ ژوئن ۱۹۲۶ بین ترکیه، عراق و انگلستان امضا شد، پایه‌گذاری شده است. روابط دیپلماتیک آنها نیز به سال ۱۹۲۸ برمی‌گردد، زمانی که اولین سفیر عراق، صبیه نشأت، کار خود را در آنکارا آغاز کرد. با استقلال عراق از قیمومیت انگلستان در ۳ اکتبر ۱۹۳۲، روابط به طور انحصاری بین آنکارا و بغداد برقرار شد.
در اوایل دهه ۱۳۶۰ (۱۹۸۰ میلادی)، گروه تروریستی پ. ک. ک برای اولین‌بار در شمال عراق حضور یافت. این امر با واکنش شدید ترکیه همراه بود و ارتش این کشور از همان ابتدا اقدام به انجام عملیات فرامرزی جهت سرکوب پایگاه‌های گروه تروریستی پ. ک. ک کرد. این عملیات همراه با مذاکرات سیاسی ترکیه با مقامات عراق چراغ‌سبزهای را از سوی دولت عراق نیز می‌گرفت.
در سال ۱۹۸۴ گروه تروریستی پ.ک.ک با طرح‌های شومی علیه ترکیه ادعاهای ارضی کرد، این امر حساسیت ترکیه نسبت به این گروه تروریستی را بیش‌ازپیش افزایش داد. با اعلام خودمختاری اقلیم کردستان و کم‌شدن کنترل بغداد بر این منطقه، قدرت تازه بر سرکار آمده نتوانست مانع گسترش نفوذ گروه تروریستی پ.ک.ک در این منطقه شود.
در سال‌های بعد، ارتش ترکیه عملیات متعددی را علیه این گروه انجام داد، اما گروه تروریستی پ. ک. ک با نفوذها، حضور خود را در مناطق گارا، کوه‌های قندیل و سنجار تقویت کرد. حمله آمریکا به عراق زمینه را برای افزایش فعالیت‌های این گروه فراهم کرد. همان‌طور که ترکیه پیش‌بینی می‌کرد، جنگ تحت رهبری آمریکا در عراق به نفع گروه تروریستی پ. ک. ک تمام شد و این گروه از این فرصت برای تقویت و گسترش دامنه حملات تروریستی خود استفاده کرد.
وقتی گروه تروریستی داعش در منطقه پیدا شد، ارتش و دولت ترکیه برای هرگونه مبارزه با این گروه‌ها اعلام آمادگی و همکاری کرد، در سال ۲۰۱۶ ارتش ترکیه در راستای درخواست حکومت بغداد و با هدف مبارزه با گروه تروریستی داعش و آموزش نیروهای محلی عراق در اردوگاه بعشقیه وارد عراق شد.
همه‌ی اینها و بیشتر امروزه نشان می‌دهد روابط ترکیه با اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی عراق پیچیده و چندوجهی است، این روابط در حوزه‌های مختلفی از جمله انرژی، تجارت، آب و امنیت تعریف می‌شود.
ترکیه به‌عنوان یک کشور همسایه با عراق، در سال‌های اخیر همواره نشان داده است که می‌تواند شریکی قابل‌اعتماد در زمینه‌های مختلف از جمله تأمین انرژی، تجارت، آب و امنیت باشد. همچنین ترکیه نشان داده است که به‌عنوان یک عضو فعال در جامعه بین‌المللی، می‌تواند از نفوذ خود برای کمک به عراق در بازسازی و توسعه این کشور استفاده کند.
امنیت منطقه‌ای همواره برای ترکیه از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. جمهوری ترکیه با وجود چالش‌های متعددی که در سال‌های اخیر به وجود آمده، از جمله حمایت برخی کشورها از گروه‌های تروریستی، به دنبال راه‌حل‌های مؤثر برای ارتقای ثبات و امنیت در منطقه بوده است. عراق از نظر مبارزه با تروریسم، ژئوپلیتیک انرژی، روابط اقتصادی، ثبات داخلی و رقابت، یکی از استراتژیک‌ترین کشورها برای ترکیه است.
ترکیه به‌عنوان یک کشور قدرتمند در منطقه، می‌تواند نقش مهمی در ارتقای همکاری و گفتگو بین کشورهای مختلف ایفا کند. روابط ترکیه با اربیل و بغداد بر بستری از منافع مشترک و فرصت‌های متعدد برای همکاری بنا شده است. تحولات اساسی در منطقه نشان داده است که اتخاذ رویکردی مبتنی بر گفتگو، احترام متقابل و همکاری، می‌تواند زمینه‌ساز منافع هر دو کشور، مردم آنها و همچنین ثبات و رفاه کل منطقه باشد.
فصل جدید همکاری‌های ترکیه و عراق
تقویت روابط دیپلماتیک ترکیه و عراق در ماه‌های اخیر، به‌ویژه با سفر مقامات ترکیه و در رأس آن رئیس‌جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان بعد از سیزده سال به عراق در ۲۲ آوریل ۲۰۲۴، فصل جدیدی از همکاری‌های راهبردی مبتنی بر منافع مشترک دو کشور را رقم زده است. این امر در حالی است که پیش‌ازاین، روابط دو کشور تا حدودی تحت‌الشعاع مسائل انرژی و آبی به‌عنوان اولویت‌های استراتژیک هر دو کشور قرار داشت.
نکته حائز اهمیت این است که مبارزه با گروه تروریستی پ.ک.ک در صدر دستور کار همکاری‌های جدید بین ترکیه و عراق قرار گرفته است. تقویت همکاری‌های امنیتی بین ترکیه و عراق، نقطه عطفی در مبارزه با این گروه تروریستی که شمال عراق را به‌عنوان پناهگاه امن خود می‌دانست، محسوب می‌شود.
سفر تاریخی رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به عراق پس از سیزده سال، تحولی بزرگ در روابط دوجانبه و همکاری‌های منطقه‌ای ایجاد کرده است.یک ماه پیش از سفر اردوغان، وزیر خارجه هاکان فیدان به بغداد سفر کرده و با همتای عراقی خود، فؤاد حسین، دیدار کرده بود. این سفر همچنین شامل برگزاری جلسه‌ای امنیتی به میزبانی وزارت خارجه عراق بود که در آن وزیر دفاع ملی ترکیه یاشار گولر، رئیس سازمان اطلاعات ملی ابراهیم کالین نیز حضور داشتند.اردوغان در دیدارهای خود با مقامات ارشد عراق، از جمله رئیس‌جمهور عبداللطیف رشید و نخست‌وزیر محمد شیاع السودانی در بغداد و همچنین نچیروان بارزانی، رئیس حکومت محلی و مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم، به بررسی مسائل کلیدی از جمله مبارزه با تروریسم، به‌ویژه گروه تروریستی پ‌ک‌ک، و تقویت روابط دوجانبه پرداخت.
یکی دیگر از مهم‌ترین نتایج این سفر، امضای قرارداد «پروژه راه توسعه» بود که شامل احداث راه‌آهن ۱۲۰۰ کیلومتری از بصره تا مرز ترکیه است. این پروژه با حمایت ترکیه و کشورهای حوزه خلیج، به‌ویژه امارات متحده عربی، به ایجاد کریدور تجاری و حمل‌ونقل مدرن کمک خواهد کرد و این کریدور تجاری نیز امری مهم در مبارزه با تروریسم خواهد بود، چرا که منطقه پررونق و تجاری با همکاری طرفین امن خواهد شد.
اردوغان بر اهمیت هماهنگی میان بغداد و حکومت محلی کردستان عراق و نقش ترکمن‌ها در حفظ ثبات عراق نیز تأکید کرد که این موضوع نیز می‌تواند در مبارزه با تروریسم دارای تأثیر بالایی باشد.
این سفر، صفحه جدیدی در همکاری‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تجاری بین ترکیه و عراق گشوده و زمینه‌ساز تقویت ثبات و امنیت در منطقه خواهد بود.
مشارکت عراق در تلاش‌های ضدتروریستی در پی توافقات جدید، هراس شدیدی را در بین اعضای پ.ک.ک ایجاد کرده است. این گروه که در تلاش بود تا با ارعاب مقامات عراقی، امتیازات لازم را به‌منظور اهداف تروریستی خود کسب کند، با عدم موفقیت در این راستا و انعقاد توافقات بین دو کشور ترکیه و عراق، به صدور تهدید علیه مقامات عراقی و حکومت محلی عراق واداشته شده است.
رویکرد هر دو دولت در قبال بهره‌برداری از فرصت‌های ایجاد شده توسط تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای، زمینه را برای این همکاری‌های استراتژیک فراهم کرد. این همکاری‌ها که در قالب ۲۶ توافقنامه در زمینه‌های مختلف از جمله «پروژه جاده توسعه» از امنیت و آب، گرفته تا آموزش، گردشگری، انرژی و کشاورزی تعریف شده است، چشم‌انداز مثبتی را برای ثبات و رونق اقتصادی نه‌تنها در عراق و ترکیه، بلکه در کل منطقه ترسیم می‌کند.
همه اینها تهدید حیاتی جدی برای موجودیت گروه تروریستی پ.ک.ک در شمال عراق به‌حساب می‌آید. چرا که شمال عراق، پناهگاه گروه تروریستی پ.ک.ک محسوب می‌شود و رهبران، تروریستها مسلح و انبارهای تجهیزات آنها به طور کامل در آن مستقر هستند. ازاین‌رو، هرگونه اقدام مثبت که موجب به رونق اقتصادی و بالارفتن امنیت در این منطقه شود، می‌تواند این پناهگاه را برای این گروه تروریستی به خطر بیندازد.
به‌طورقطع، تشدید اقدامات خشونت‌آمیز پ.ک.ک، از جمله حملات به نیروهای نظامی ترکیه و همچنین هدف قراردادن غیرنظامیان، در آینده محتمل است و این موضوع همکاری نظامی عراق و ترکیه را می طلبد.
در سال‌های اخیر، گروه تروریستی پ.ک.ک با ایجاد ساختارهای به‌ظاهر و به‌اصطلاح مدنی مانند سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در شمال عراق، فراتر از اردوگاه‌های سنتی خود حضور پیدا کرده است.
این اقدامات ضمن پناه‌دادن به اعضای این گروه در برابر عملیات نظامی ترکیه، مزایای دیگری نیز برای آنها به همراه داشته است. پ.ک.ک با نزدیک شدن به مردم منطقه، از آنها به‌عنوان سپر انسانی استفاده می‌کند و از این نزدیکی برای پیشبرد اهداف تبلیغاتی خود و جذب عضو جدید بهره می‌برد.
این اقدامات بدون شک به تقویت نفوذ منطقه‌ای این گروه تروریستی کمک کرده است. راه‌حل این چالش نیز بدون شک رونق اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تحت‌نظر دولت‌های منطقه است که ترکیه و عراق با توافقات اخیر به دنبال آن هستند.
به نظر می‌رسد که مقامات عراقی به طور کامل به این نتیجه رسیده‌اند که تهدیدات پ.ک.ک متوجه عراق هم هست. این تغییر دیدگاه، نقطه عطفی در روابط دو کشور به وجود آورده هست. در نهایت، صلح و ثبات پایدار در منطقه فقط با همکاری و تعهد جدی همه طرف‌های ذی‌نفع، به‌ویژه دولت‌های عراق و ترکیه، به دست می‌آید. این دو کشور باید برای مقابله با تهدیدات تروریستی و یافتن راه‌حل‌های عادلانه و پایدار برای مشکلات دیرینه‌ای که این منطقه را به ستوه آورده، با یکدیگر همکاری کنند.
این نوشته توسط یکی از همکاران فریلنسر تی‌آرتی گلوبال فارسی به رشته تحریر درآمده است. نظرات بیان شده در این نوشته نظر نویسنده مطلب است و الزاما بازتاب رویکرد تی‌آرتی گلوبال فارسی نمی‌باشد.
