در ستایش شهر افسونگر استانبول میان شاهکارهای معماری، نام معماری چون سینان با لقب «معمار استانبول» همواره در اوج است. گنبدها و مناره‌های او، تابلویی بدیع از شکوه و عظمت امپراتوری عثمانی را به تصویر می‌کشند. گویی هر آجر و سنگی که توسط دستان و افکار توانمند او جای گرفته، حکایتی از هنر و ذوق سرشارش را نجوا می‌کند.
با ما همراه باشید تا به تماشای شاهکارهای معماری سینان و غرق‌شدن در دنیای پررمزوراز زندگی و آثار او برویم.
سینان؛ معمار چیره‌دست ترک و خالق شاهکارهای گنبدی
نام سینان که به گوش می‌رسد، بی‌درنگ تصاویری از گنبدها و مناره‌های شگفت‌انگیز و زیبا را به یاد می‌آوریم. معمار ماهر ترک که در اواخر قرن ۱۶ میلادی در قیصریه (Kayseri) به دنیا آمد. درباره تاریخ دقیق تولد و سن او منابع مختلف نظر واحدی ندارند. باتوجه‌به اینکه او احتمالاً بین ۹۸ تا ۱۰۰ سال عمر کرده و تاریخ وفاتش ۱۷ ژوئیه ۱۵۸۸ است، بنابراین می‌توان گفت که او بین سال‌های ۱۴۸۸ تا ۱۴۹۰ در روستای آغیرناس قیصریه متولد شده است.
معمار سینان که با نام‌های «قوجا (خواجه) معمار سینان آغا» و «سینان‌الدین یوسف» یا «عبدالمنان اوغلو سینان» نیز شناخته می‌شود و در دوران سلطنت سلیم اول طبق رسم دوشیرمه به استانبول آمد و در اجاق ینی‌چری آموزش دید. اما استعداد خارق‌العاده‌اش در عرصه معماری، زندگی‌اش را به‌کلی دگرگون کرد.
معمار سینان درباره زندگی خود در کتاب «تذکره البنیان و تذکره الابنیه» که به قلم ساعی مصطفی چلبی تحریر شده، به زیبایی و شکوه، این مرحله از زندگی خود را ترسیم کرده است. او می‌نویسد:
این بنده ناچیز، در باغچه سلطنت سلطان سلیم به‌عنوان دوشیرمه وارد شدم. در منطقه قیصریه، برای نخستین‌بار در همان دوره، قانون دوشیرمه به اجرا درآمده بود. در اجاق «عجمی اوغلانلار» که بر اساس استعداد هر فرد، حرفه و صنعتی برای او تعیین می‌شد، با خواسته خودم وارد حرفه نجاری شدم. در اینجا، تحت‌نظر استادم، همچون پرگاری که یک پایش ثابت و پای دیگرش در حرکت است، توانستم مرکز و پیرامون را مورد بررسی قرار دهم. در این دوره، شوق بسیاری برای سفر به دیارهای دیگر در دل داشتم. زمانی که در معیت پادشاه، به سرزمین‌های عرب و عجم سفر کردم، بر فراز هر قبه و در گوشه هر خرابه، دانش و بینشی به دست آوردم. با بازگشت به استانبول، در محضر بزرگان عصر خدمت کردم و به‌عنوان ینی‌چری به دربار راه یافتم.
این توصیف زیبا از دوران اولیه زندگی معمار سینان، نه‌تنها نشان‌دهنده تعهد و استعداد او در حرفه نجاری و معماری است، بلکه انعکاسی از جستجوگری و عشق او به کسب دانش و تجربه از سرزمین‌های مختلف نیز می‌باشد.
استاد سینان، مشهورترین معمار امپراتوری عثمانی، به مدت ۵۰ سال در زمان سلطنت سلیمان قانونی، سلطان سلیم دوم و سلطان مراد سوم، سمت «معمارباشی» دربار را بر عهده داشت. در دوران سلطان سلیم اول (یاووز)، سینان کار خود را به‌عنوان سرباز آغاز کرد. سپس به سمت آموزش‌دهنده سربازان رسید و با انجام برخی امور ساختمانی، فرصت آشنایی با معماران بزرگ آن دوره را پیدا کرد. در زمان سلطنت سلیمان قانونی، با همراهی سپاهیان عثمانی در جنگ‌ها، امور عمرانی مانند ساخت سه کشتی برای دریاچه وان و پلی بر روی رودخانه‌ای در مولداوی در ۱۳ روز را انجام داد که موردتوجه قرار گرفت. ساخت پل روی رودخانه پراووت در کشور مولداوی امروزی توجه سلطان سلیمان را به خود جلب کرد و عنوان معمارباشی به او اعطا شد. در کتاب معروفش به قلم ساعی مصطفی چلبی دراین‌خصوص آورده است: به‌محض صدور فرمان، بی‌درنگ کار ساخت پلی استوار و چشم‌نواز را آغاز کردم. در عرض ده روز، پلی مرتفع و سترگ برپا شد و سپاهیان اسلام و پادشاه جهانیان با شادمانی و رضایت از آن عبور کردند.
این خدمت برجسته، نقطه عطفی در زندگی او رقم زد. پس از ۱۷ سال خدمت در ینی‌چری، در سن ۴۹ سالگی از این واحد نظامی مرخص و به مقام معمارباشی امپراتوری عثمانی مفتخر شد.
گرچه ترک ینی‌چری برایش سخت بود، اما امید به ساخت مساجد باشکوه و بهره‌مندی از ثواب اخروی، او را به پذیرش این منصب جدید ترغیب کرد: اندیشه جدایی‌ام از اجاق ینی‌چری رنج‌آور بود، اما امید به معماری مساجدی متعدد و بهره‌مندی از ثواب دنیوی و اخروی، مرا به‌سوی این شغل جدید رهنمون کرد.
او به‌عنوان سرباز ینی‌چری در جنگ‌های مختلف دوره سلطان سلیمان قانونی، از جمله نبرد بلگراد در سال ۱۵۲۱ و نبرد جزیره رودس در سال ۱۵۲۲ شرکت داشته است.
مهارت و خلاقیت سنان در معماری، او را به یکی از مشهورترین معماران جهان تبدیل کرده است. او در طول عمر خود، بیش از ۴۰۰ اثر ماندگار از جمله ۹۲ نمازخانه، ۵۵ مدرسه، ۵۲ مسجد، ۴۸ حمام، ۳۶ کاخ، ۲۰ کاروان‌سرا، ۲۰ مقبره، ۱۷ عمارت، ۱۰ پل، ۸ انبار، ۷ دارالقرآن، ۶ آبراه، ۳ بیمارستان، را در سراسر قلمرو عثمانی بنا کرد. او تمام این شاهکارها را بعد از پنجاه‌سالگی ساخته و معماری عثمانی را به اوج خود رسانده است.
مسجد خسرویه‌ی حلب و مسجد شاهزاده‌ی استانبول، نخستین نغمه‌های سینان در سرود معماری بودند. اولین گام‌های سنان در دنیای معماری با ساخت مسجد شاهزاده در سال ۱۵۴۸ رقم خورد. این اثر که خود آن را «اثر شاگردی و دانش‌آموزی» می‌خواند، نشان‌دهنده ذوق و استعداد اولیه او در این عرصه است.
اما شاهکار بی‌بدیل سینان، مسجد سلیمانیه است. مسجدی که گویی در آغوش خود، عظمت امپراتوری عثمانی را جاودانه کرده است. اما دنیای معماری سینان به این شاهکار نیز ختم نمی‌شود، او در شهر تاریخی ادیرنه دومین پایتخت امپراتوری، چنان شگفتی در معماری رقم می‌زند که قرن‌ها بعد هنوز اسرار معماری آن کشف نشده است. مسجد و مجموعه سلیمیه، نگینی درخشان از معماری عثمانی که توسط وی به‌عنوان «اثر استادانه من» توصیف شده است. معماری که تنها در یک اثر خود ۱۶۴ دفتر نوشته و تمامی جزئیات را ثبت کرده است، هیچ‌یک از تکنیک‌های خلاقانه خود را توضیح نداده و فاش نکرده و دنیایی از رازهای کشف نشده معماری و مهندسی را از خود به یادگار گذاشته است.
سینان در طول عمر پربرکت خود، رد پای خلاقیت خود را در سراسر قلمرو عثمانی به یادگار گذاشت. آبریزها، چشمه‌ها، مجموعه‌ها و مساجد متعدد در شهرهایی مانند استانبول، ادیرنه، آنکارا، قیصریه، ارزروم، مانیسا، بولو، چوروم و کوتاهیه، گواه نبوغ این معمارِ بی‌بدیل هستند.
امروز آرامگاه سینان، در جوار مسجد سلیمانیه که به‌عنوان شاهکار معماری وی شناخته می‌شود. مقصدی رؤیایی و آسمانی برای عاشقان هنر و تاریخ است. این آرامگاه که مدتی قبل از وفاتش توسط خودش ساخته شده است، از بالا به‌مانند یک قطب‌نما طراحی شده و نمادی از ظرافت و خلاقیت بی‌نظیر وی است.
جالب‌توجه است که با وجود آثار برجسته‌ای مانند ایاصوفیه اثر ایسیدوروس و آنتیمیوس، مجموعه فاتح اثر آتیک سینان، مجموعه سلطان احمد اثر صدفکار محمد آغا، و مسجد و کاخ‌های اورتاکوی اثر سرکیس بالیان و دیگران، هیچ‌کدام از این معماران نتوانستند به شهرت و لقبی مانند «معمار استانبول» که سینان به آن دست یافت، برسند.
بر اساس وقف‌نامه تنظیم شده به نام او، معمار سینان دارای همسر به نام مهری خانم و سه فرزند به نام‌های محمد (که در زمان حیات او شهید شد)، و دخترانی به نسلی‌هان و امموهان بوده است.
این نوشته توسط یکی از همکاران فریلنسر تی‌آرتی گلوبال فارسی به رشته تحریر درآمده است. نظرات بیان شده در این نوشته نظر نویسنده مطلب است و الزاما بازتاب رویکرد تی‌آرتی گلوبال فارسی نمی‌باشد.
