در عرصه پیچیده و چندوجهی امنیت بین‌المللی و در جهانی که مسائل اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و سیاسی ارتباط تنگاتنگی داشته و از هم تاثیر میپذیرند، مبارزه با تروریسم به یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها و در عین حال ضروریات برخی کشورها تبدیل شده است. کشور ترکیه، در موقعیتی استراتژیک میان غرب و شرق قرار گرفته، به ویژه با توجه به تاریخچه‌ای طولانی از تلاش‌ها و چالش‌ها در رابطه با مسئله تروریسم، نقش برجسته‌ای در این مبارزه ایفا میکند. از تشکیل گروه تروریستی آسالا گرفته تا تهدیدات نوپدید تروریستی نظیر داعش، ترکیه به طور مستمر با چالش‌های امنیتی متفاوتی مواجه است که نه تنها امنیت ملی این کشور را تهدید میکند، بلکه ثبات منطقهای و جهانی و همچنین تعاملات اقتصادی کشورهای منطقه را نیز به خطر انداخته و خدشه‌دار کرده است.
تروریسم به مثابه ابزار فشاری بر ترکیه
طبیعی است که همه گروههای تروریستی برای خود هدفی را تعریف میکنند تا در کنار موجه جلوه دادن موجودیت خود، بتوانند افرادی را به گروه خود جذب نموده و فعالیتهای خود را تداوم بخشند. اما با نگاهی به تناقض اهداف شکل گیری و عملکرد آنها و همچنین با توجه به نحوه شکل‌گیری و مبارزه این گروه‌ها متوجه خواهیم شد که پشت پرده تاسیس این گروه‌ها به موضوعاتی غیر از آن چیزی که مطرح میکنند مرتبط بوده است.
از سویی دیگر واضح است که اساساً هیچ گروه تروریستی توان ادامه فعالیت بدون حمایت اقتصادی، اطلاعاتی و نظامی یک کشور خارجی را ندارد؛ چرا که در عصر حاضر، عملیات‌های نظامی و تروریستی به قدری از پیچیدگی فنی و تکنیکی برخوردار بوده و مستلزم ابزارهای مدرن و با تکنولوژی بالا هستند که هیچ گروهی نه به لحاظ اقتصادی و نه به لحاظ فنی به تنهایی توان تامین آنها را ندارد. در همین راستا پیش تر مراد کاراییلان، از بنیانگذاران گروه تروریستی پ.ک.ک نیز ادعا کرده بود که این گروه به سلاح‌هایی دست یافته که توان ساقط کردن پهپادهای مدرن ارتش ترکیه را دارد. آیا این گروه تروریستی بدون حمایت خارجی توان فنی تولید و یا خرید چنین سلاح مدرن و پیشرفته‌ای را دارد؟
برخی از کشورها به دلایل گوناگونی مانند منافع ژئوپلیتیکی، رقابتهای منطقهای، و یا برای فشار آوردن به ترکیه به منظور تغییر موضع در مسائل مختلف، از گروههای تروریستی استفاده ابزاری میکنند. حمایت‌های برخی کشورها از تروریسم به شکل تسلیحاتی، مالی و سیاسی، موجب تداوم حیات این گروه‌ها و افزایش توانایی آنها برای انجام عملیات‌های تروریستی شده است. کشورهای حامی تروریسم بر این باورند که حمایت از این گروه‌ها میتواند به تضعیف اصلی ترین رقیب منطقهای خود، یعنی ترکیه، یا کنترل مناطق و منابع استراتژیک در منطقه کمک کند.
بنابراین ریشه‌ها و علل شکل گیری و تداوم حیات گروههای تروریستی در ترکیه را نه میتوان در بستر ایدئولوژی خاصی بررسی نمود و نه میتوان ریشه‌های عمیق تاریخی، اجتماعی و یا سیاسی برای آن قائل شد؛ بلکه تاسیس و حمایت از این گروه‌ها تماما ریشه در منافع کشورهای فرامنطقه‌ای و بعضا منطقهای دارد که از این گروه‌ها به عنوان یک ابزار در پیشبرد اهداف خود بهره میبرند.
منافع اقتصادی و مبارزه با تروریسم
توسعه کشورها به فاکتورهای مختلفی وابسته میباشد که یکی از مهمترین آنها امنیت است. بدیهیست که در شرایط عدم وجود امنیت کافی، نه خبری از سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی خواهد بود و نه امکان استفاده از پتانسیل اقتصاد حمل و نقل وجود خواهد داشت و نه امکان جذب توریست مهیا خواهد بود. توسعه تجارت بین‌المللی نیز که در شرایط اقتصادی کنونی از الزامات و بایدهای توسعه اقتصادی هر کشوری است، وابستگی بسیار زیادی به امنیت دارد. کشورها و شرکتهای اقتصادی بدون اطمینان از امنیت یک کشور، حاضر به همکاری با آن کشور نخواهند بود. بر همین اساس است که خطوط انتقال انرژی همچون خطوط انتقال گاز، مسیر تردد کشتی‌ها و کامیون‌ها از کشورهای امن گذر میکنند و تنها بنادر و فرودگاه‌های اینگونه کشورها مورد استفاده قرار میگیرد.
انتقال گاز از جمهوری آذربایجان، ایران و روسیه به اروپا، که منافع اقتصادی و سیاسی بسیاری برای ترکیه به همراه دارد، تنها در شرایطی میتواند تداوم داشته باشد که فاکتور امنیت نه تنها در ترکیه بلکه در کشورهای مذکور و کشوری نظیر گرجستان نیز برقرار باشد. «پروژه جاده توسعه» ترکیه با توجه به پتانسیل «بندر بزرگ فاو» عراق نیز به لحاظ اقتصادی و توسعه تجارت جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است که آن هم در گرو تامین امنیت کشور عراق است. سایر پروژه‌های اقتصادی ترکیه در منطقه نظیر پروژه‌های اقتصادی در لیبی نیز همین شرایط را دارند. بنابراین تامین امنیت و ثبات سیاسی در منطقه از الزامات و بایدهای توسعه اقتصادی و در راستای منافع ملی ترکیه است. اما برعکس ترکیه که منافع خود را در گرو امنیت در منطقه میبیند، برخی از کشورها به دلیل رقابتهای اقتصادی و سیاسی با ترکیه، وجود امنیت در کشورهای منطقه را در راستای استراتژی اقتصادی و سیاسی خود نمی‌بینند.
همچنان که پیشتر نیز گفته شد، منافع ژئوپلوتیکی و رقابتهای منطقهای از مهمترین دلایل شکل گیری و حمایت از گروههای تروریستی توسط قدرتهای فرامنطقه‌ای هستند که مهمترین عامل بی‌ثباتی و عدم امنیت در منطقه به شمار میرود. به بیانی دیگر میتوان گفت که بدون تامین امنیت، امکان استفاده موثر از پتانسیل اقتصادی، توسعه تجارت خارجی، حکمرانی کارآمد و رشد سرمایه‌گذاری در یک کشور وجود ندارد. علاوه بر اقتصاد داخلی، تجارت جهانی به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه اقتصادی نیز وابستگی بسیاری به مسأله امنیت دارد. لذا گروهای تروریستی در منطقه، به عنوان مهمترین مانع برای توسعه اقتصادی، رشد تجارت جهانی، تامین پایدار انرژی، تامین امنیت غذایی و کارآمدی دولتها مطرح هستند.
لزوم مبارزه با تروریسم و استراتژی توسعه ترکیه
بدون وجود امنیت و با جولان گروههای تروریستی در منطقه، نه میتوان شاهد توسعه تجارت در منطقه بود و نه میتوان انتظار توسعه اقتصادی و کارآمدی و اقتدار دولتهای منطقه را داشت. لذا منافع بلندمدت ترکیه و کشورهای منطقه با مسأله امنیت و پاکسازی منطقه از تروریسم گره خورده است. بنابراین تلاش کشورها برای همکاری امنیتی و نظامی با ترکیه به عنوان یک بازیگر قدرتمند و صادق در منطقه قابل درک است؛ چرا که بر خلاف برخی از کشورها، ترکیه خود محتاج امنیت در منطقه بوده و در راستای تامین امنیت و مبارزه با تروریسم صادقانه برخورد میکند.
کشور ترکیه فعالیتهای قابل توجهی در حوزه امنیت و کمک به کشورها برای مبارزه با تروریسم داشته که میتوان از نمونه‌های حمایت سیاسی از دولت قانونی و مشروع لیبی، فروش سلاح و آموزش نیروهای نظامی کشورهای آفریقایی برای مبارزه با تروریسم، قرارداد امنیتی و نظامی با سومالی در شاخ آفریقا و کمک به برقراری امنیت در قفقاز جنوبی نام برد. اما طبیعی است که مبارزه ترکیه با تروریسم تنها محدود به همکاری با کشورها مختلف نبوده و در مقاطعی این کشور مجبور است تا با استفاده از قوای نظامی خود مستقیماً وارد عمل شده و به پاکسازی این گروه‌ها بپردازد که تا کنون، با استناد به حق قانونی خود، چندین عملیات بزرگ و کوچک برای مبارزه با این گروه‌ها در عراق و سوریه انجام داده است.
نتیجه آنکه کشور ترکیه برخلاف کشورهای فرامنطقه‌ای و بعضاً منطقهای که منافع خود را در بی‌ثباتی منطقه می‌بینند، استراتژی‌های توسعه خود را منطبق با مسئله ثبات سیاسی و امنیت تعریف کرده و در همین راستا نیز در تعامل با دولتهای مشروع منطقه اقدام به مبارزه با تروریسم کرده است. البته در سال‌های اخیر شیوه اقدام نظامی ترکیه در مقابله با گروههای تروریستی تغییر کرده است. بدین شکل که سابق بر این، تنها در درون مرزهای خود اقدام به دفع حملات تروریستها کرده و بعضاً عملیات‌های کوتاه مدتی را در نزدیکی مرز خود انجام میداد. اما از یک سو با تجهیز تروریستها به سلاح‌های مدرن و دسترسی آنها به منابع مالی سرشار و از سوی دیگر به جهت بهبود کارآمدی مبارزه با تروریسم، ترکیه را برآن داشت تا در روش جدید خود، مبارزه با تروریستها را نه در داخل خاک ترکیه بلکه در محل استقرار آنها یعنی در درون خاک عراق و سوریه استمرار بخشد. در همین راستا، ترکیه با چندین عملیات نظامی، موفق شد تا مبارزه‌ای موثر با تروریست‌های داعش و پ ک ک داشته و علیرغم محدودیتهای تحمیلی توسط برخی کشورهای منطقهای و قدرتهای جهانی، ضربات سختی به تروریستها وارد آورد که همانطور که ذکر شد از الزامات توسعه همه کشورهای منطقه میباشد. لذا مبارزه ترکیه با تروریسم نه تنها پیش شرط ثبات و امنیت ترکیه بوده و حق قانونی ترکیه در دفاع مشرع میباشد، بلکه امنیت، توسعه اقتصادی، حکمرانی دموکراتیک و اقتدار دولتهای منطقه نیز در گرو پیروزی ترکیه در مبارزه با تروریسم و پاکسازی آنها از منطقه است.
این نوشته توسط یکی از همکاران فریلنسر تی‌آرتی گلوبال فارسی به رشته تحریر درآمده است. نظرات بیان شده در این نوشته نظر نویسنده مطلب است و الزاما بازتاب رویکرد تی‌آرتی گلوبال فارسی نمی‌باشد.
